Þjóðviljinn - 11.05.1975, Page 13

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. mal 1975
Sunnudagur 11. mal 1975. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13
r
r
r
r
r
F
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
r
f
f
f
\
r
Saumavélar af ýmsu tagi.geröurn og aldri.
Byggða-
safnið
á
Akranesi
Þau eru mörg og mis-
jafnlega merk byggða-
söfnin á íslandi. Flest eru
þau keimlík hvert öðru,
enda varla á öðru von, þar
sem fjölbreytileiki var
ekki mikill í íslensku þjóð-
lífi gegnum aldirnar og
þjóðhættir líkir um allt
land. Þó er það svo, að á
hverju byggðasafni er ein-
hver hlutur öðrum merkari
að áliti þeirra sem við
munasöfnunina fást.
Hlutir tengdir matargerð á tslandi fyrr.
Gamall rennibekkur og önnur trésmiðatól.
Safnhúsið sjálft
er merkasta
eign safnsins
Eitt yngsta en um leið eitt
skemmtilegasta byggðasafn
landsins er að Görðum á Akra-
nesi. Þar hefur á siðustu 20 árum
risið upp byggðasafn fyrir Akra-
nes og hreppana fimm sunnan
Skarðsheiðar, þ.e. Innri Akranes-
hrepp, Leirárhrepp, Skilamanna-
hrepp, Melahrepp og Hval-
fjarðarstrandarhrepp. Margt er
þarna sjaldgæfra og dýrmætra
muna eins og gefur að skilja. En
það sérstakasta við þetta safn er
það, að gamla safnhúsið, sem er
raunar enn aðalsafnhúsið þótt
annað nýtt sé að hluta til full-
byggt, er merkasti hluturinn I
eigu safnsins, húsið að Görðum,
sem er elsta steinsteypta húsið á
Norðurlöndum að sögn fróðustu
manna. Þetta hús var byggt 1876
og gerði það sá framsýni klerkur
Jón Benediktsson, sem siðastur
klerka sat að Görðum. Og svo
kappsamur var séra Jón að ljúka
húsbyggingunni að hann lét i það
allar eigur sinar, stóð uppi gjald-
þrota maður á eftir.
Fyrst i stað var húsið ibúðarhús
eins og ætlað var i upphafi en um
mörg ár var það likhús Akraness,
enda stendur það fast við kirkju-
garðsvegginn.
Þótt heilt byggðasafn geti
aldrei verið verk eins manns, þá
er það nú einu sinni svo að einn
maður á meiri þátt i Byggðasafni
Akraness en nokkur annar og án
hans hefði safnið sennilega aldrei
orðið til. Þetta er sá mæti maður
séra Jón M. Guðjónsson fyrrum
sóknarprestur á Akranesi. Það lá
þvi i augum uppi að leita til hans
um upplýsingar um safnið og
sögu þess.
— Það hefur alltaf verið svo
með mig, að ég hef gengið af lifi
og sál upp i ýmsum hlutum. Þvi
miður greip þessi söfnunarnátt-
úra mig of seint vegna þess að
Fyrsta útvarpstækið sem kom á
Akranes.
annað verkefni sem ég vann að
kallaði sterkara á mig. Ég veit að
ég hef misst af mörgum góðum
munum vegna þess hve seint ég
byrjaði að safna þessu saman.
— Þótt svo að ég hafi byrjað
svona seint hef ég alltaf haft á-
huga fyrir þessum málum. Þegar
ég var prestur austur undir Eyja-
fjöllum hafði ég mikinn áhuga i
kringum Skógasafnið. Þegar ég
svo fluttist til Akraness 1946 var
ég á kafi i slysavarnamálum og
vann að þeim af fullum krafti
fram á sjötta áratuginn. Það
var svo 1955 til 1956 sem ég byrj-
aði að safna munum fyrir vænt-
anlegt byggðasafn. Nú,siðan hef-
ur maður verið á kafi i þessu á-
samt mörgum öðrum og ég hef
fengiö ómetanlega hjálp við söfn-
unina. Og nú siðari árin er þetta
allt orðið mun formlegra. Það er
komin 9 manna stjórn og 3ja
manna framkvæmdastjórn að
safninu, þannig að nú vinna við
þetta margir menn. Þá hefur og
verið byggður 1. áfangi að glæsi-
legu safnhúsi, þannig að þetta er
allt orðið mun myndarlegra en
nokkru sinni fyrr.
— Fyrir nú utan Garðahúsið,
sjálft safnhúsið sem þú sagðir
mér að væri merkasti gripur
safnsins að þinum dómi, hvaða
grip telur þú þá merkastan i eigu
safnsins?
— Þessu er erfitt að svara, allt
eru þetta merkilegir gripir á
byggðasafni Akraness og hrepp-
anna hér i kring. En fyrst þú
spyrð svona ákveðið þá hygg ég
að mér sé óhætt að fullyrða að
steinkolur frá landnámsöld, sem
fundist hafa við uppgröft á nokkr-
um stöðum i hreppunum, til að
mynda að Brekku á Hvalfjarðar-
strönd þegar grafið var þar fyrir
ibúðarhúsi 1920, séu merkustu
gripir safnsins. Fágætari gripi er
að minnsta kosti erfitt að hugsa
sér tengda sögu þessara
byggðarlaga.
— Svo við vikjum aðeins aftur
að upphafi söfnunar þinnar, var
ekki takmarkaður skilningur hjá
fólki á gildi byggðasafnsins i upp-
— 0, jú, þvi er ekki að neita. Ég
skrifaði i upphafi bréf til allra
heimila á Akranesi og bað fólk
láta mig hafa gamla sögulega
muni. F'yrst var tekið heldur
dræmt i þetta, mér bárust aðeins
örfá svör. En svo kom þetta hægt
og hægt. Þá strax komst ég að þvi
að ég hafði byrjað söfnunina of
seint. Ég komst að þvi að mörg-
um merkum munum hafði verið
hent. Það tiðkaðist i þá daga að
henda öllu gömlu „drasli” eins og
það var kallað. Þar fór margur
Safnhúsiö aö Göröum, merkasti hlutinn I eigu safnsins, elsta
steinsteypta húsiö á Noröurlöndum.
Merkustu munir safnsins fyrir utan safnhúsiö sjálft, steinkoíurnar sem
fundist hafa viö uppgröft á ýmsum stööum I Borgarfiröi.
góður gripur fyrir Iitið. Nú, en
eftir að svolitil mynd fór að koma
á þetta hjá mér jókst áhugi fólks
og nú er engum gömlum mun
kastað án þess að ekki sé haft
samband við mig áður. Þá hef ég
og fengið loforð fyrir mörgum
góðum gripum hjá fólki eftir daga
þess. Þessum gripum hefur það
þegar ánafnað safninu eftir sinn
dag.
— Hvérnig er safnið fjármagn-
að?
Safnið er sjálfseignastofnun,
en hrepparnir fimm og Akranes-
kaupstaður leggja árlega fram
styrk til safnsins og eins er til hér
á Akranesi sérstakur sjóður sem
safnið fær árlegan styrk úr. Nú
sem stendur er fjárhagur safns-
ins þröngur, vegna þess að sl.
sumar var lokið við byggingu nýs
safnhúss, þ.e.a.s. eins áfanga
þess. Það sem nú er búið af safn-
húsinu eru 2/5 hlutar þess. Að
sjálfsögðu var þetta dýr fram-
kvæmd þannig að við verðum að
búa við þrengri kost en ella hjá
safninu um stund.
— Þegar þú talar um nýja safn-
húsið man ég það að ég gleymdi
að spyrja þig hvenær safnið var
opnað?
— Byggðasafnið var opnað 13.
desember 1959, svona heldur fá-
tæklegt i fyrstu, en smám saman
hefur það aukist að munum og
rikidæmi þannig að ég hygg aö
það standi all-vel miðað við önnur
byggðasöfn'i landinu.
— Þegar safnað hefur verið
gömlum munum i þetta langan
tima á ekki stærra svæði en hér
um ræðir, má þá ekki segja að
þetta svæði sé orðið tæmt af eigu-
legum munum fyrir safnið nema
"éitthvað sérstakt finnist?
— Nei, það held ég ekki. Ég
hygg að nokkuð vanti uppá að
þessi söfnun sé tæmd. Ég veit að
enn eru til munir sem myndu
auðga safnið. Suma þessara
muna hefur fólk ánafnað safninu
eftir sinn dag eins og ég sagði þér
áðan, en samt eru til munir sem
safnið hefur ekki fengið loforð
fyrir en þyrfti nauðsynlega að
eignast.
— Veistu hvað marga muni
safnið á?
— Ég man það nú ekki, en þeir
skipta orðið þúsundum. Með til-
komu nýja safnhússins verður
hægt að gera safnið betur úr garði
en verið hefur. Það er meining
okkar þegar allt nýja safnhúsið er
komið upp að skipta safninu i
deildir. Ég tel það alveg nauðsyn-
legt en til þess hefur okkur skort
húsrými og gerir raunar enn, þótt
þessi fyrsti áfangi nýja hússins sé
tilbúinn. Þvi fer fjarri að við get-
um sett upp og sýnt alla þá muni
sem safnið á og við getum það
ekki fyrr en allt safnhúsið er
komið upp, og ég vona að þess
verði ekki langt að biða, sagði
séra Jón M. Guðjónsson að lok-
um.
—S.dór
Munir tengdir simstööinni á Akranesi.
I
i
I

s