Þjóðviljinn - 01.06.1975, Page 10

Þjóðviljinn - 01.06.1975, Page 10
10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 1. júni 1975 fP ■i " P§ .411* i8' j iii Herinn, kommúnistar, sósíalistar Fyrir utan ritstjórnarskrifstofur Republica (Myndin er úr Le Neouvel Observateur) EFTIR ÁRNA BERGMANN Snemma i fyrri viku var tekinn upp sjónvarpsþáttur þar sem m.a. var vikið að Portúgal. Sá, sem þessar linur ritar lét þá þau orð falla, að menn skyldu ekki flýta sér um of að jarðsetja möguleika á lýðræðisþróun í þvi landi enda þótt nýlegar kosningar hefðu varla verið annað og meira en ófullkomin skoðanakönnun. Bent var m.a. á ýmis skref sem stigin hafa verið til framfara og lýðréttinda, og á hina fjörmiklu umræðu um þjóðfélagsmál sem þar hefur farið fram — ekki að- eins i blöðum, heldur og engu siður á götum og torgum: það skiptir miklu máli að þjóðin fær aftur málið eftir langa þögn, og torgið er ekki ómerkur vettvang- ur i þessu landi mikils ólæsis. (Um þetta má m.a. visa til ágætra frásagna Guðbergs Bergssonar frá Portúgal, sem birst hafa hér i blaðinu). En einmitt þennan sama dag voru að berast fréttir af þvi, að stöðvuð hefði verið útgáfa mál- gagns sósialista, Republica. Þá var ekki ljóst hvað þessi atburður þýddi: voru þetta aðeins skærur milli ritstjórnar og kommúnista og annarra enn rauðari i prent- smiðjunni, eða var hér eitthvað meira á seyði? Það hefur svo komið á daginn að þessi atburður virðist hafa ýtt mjög rækilega á eftir atburðarás sem getur haft stórfelldar pólitiskar afleiðingar og ef til vill endað á þvi að ekki aðeins sósialistar heldur og kommúnistar verði dæmdir úr leik með öðrum pólitiskum flokk- um. Eftir standi herinn einn. Og ,,povo”, þjóðin, sem hann segist ætla að ná beinu sambandi við i sérstökum samtökum, að þvi er miðvikudagsfréttir frá Portúgal hermdu. Samstaða um hvað? Eins og margoft hefur verið tekið fram var það augljóst þegar fasiskum stjórnvöldum var steypt i Portúgal i fyrra að miklir erfiðleikar biðu þeirra sem við tækju. Efnahagur þessa fátæka frænda i Evrópu var i rúst vegna langvarandi nýlendustyrjalda.at- vinnuleysi mikið og landflótti, lýðræðisleg hefð svo til engin, fá- fræði og ólæsi rikjandi einkum til sveita, ofurvald einstaklega ihaldssamrar kirkju. Og þar á of- an: miklar likur á efnahagslegri og annari skemmdarstarfsemi af hálfu erlendra auðhringa, sem höfðu matað vel krókinn á rétt- leysi alþýðu i Portúgal, eða þá Nató, sem óttaðist um sinar her- stöðvar. Þegar þetta og margt annað er tekið með i reikninginn þarf eng- an að undra þótt margur vandi sé óleystur. En ýmislegt gerðist sem jákvætt var. Þau pólitisku öfl, sem mest mega sin — herinn, MFA (sem tók frumkvæðið) sósialistar (sem höfðu mest fjöldafylgi) og kommúnistar (sem voru best skipulögðu sam- tök i landinu) báru gæfu til mikil- vægra sameiginlegra átaka. Um að binda endi á nýlendustriðin og semja um sjálfstæði nýlendna — en i þvi gat sósialistaforinginn Soares sér gott orð i glimu við margan erfiðan vanda og svo tregðu Spinota hershöfðingja, sem snemma tók að þokast út úr byltingunni út um hægridyr. Og þessir aðilar sameinuðust um að draga tennur úr stórauðvaldinu með þjóðnýtingu eigna hinna ör- fáu yfirstéttarfjölskyldna sem „áttu Portúgal” — en án þess að þetta væri gert urðu þjóðfélags- legar umbætur marklitlar. Auð- vitað jafngiltu þessar breytingar hvorki sósialisma né lýðræði, en þær voru spor i rétta átt — menn vonuðu að þessir aðilar þrir gætu starfað áfram saman. Og sundrung Um leið hafa margar biikur verið á lofti yfir þessu samstarfi. Yfirlýsingar talsmanna herja- hreyfingarinnar, MFA, um það, hverskonar þjóðfélag, hverskon- ar sósialisma þeir vildu byggja upp hafa verið loðnar, þeir hafa sagst vilja vera opnir fyrir reynslu úr ýmsum áttum, en ekki tekið af skarið, og þá ekki um það hvaða hlutverk þeir ætluðu i raun pólitiskum flokkum. Þessu hafa verið samfara stigvaxandi ýfing- ar með sósialistum og kommún istum. Sósialistar hafa viljað stefna beint á þingræðisfyrir- komulag, og undirrituðu sam- komulag flokkana um framleng- ingu valda til handa MFA meö semingi. Kommúnistar hafa hins- vegar fylgt þeirri stefnu, sem vel gæti orðið þeim sjáifum næsta hættuleg, að taka með litlum eða engum fyrirvara undir röksemdir herjahreyfingarinnar. Menn hafa vottað portúgölskum kommúnist- um virðingu fyrir miklar fórnir sem þeir færðu i baráttu við fasismann (foringjar þeirra hafa samtals setið nokkrar aldir i fangelsum eins og menn vita). Það er vel skiljanlegt að þeir vilji gera allt sem i þeirra valdi er, til að tryggja að portúgalska byltingin verði annað og meira en að nokkrum fasistadólgum verði kastað fyrir borð, en það sam- félagskerfi sem striðól þá verði látið standa óhaggað. En einmitt þessi erfiða fortið kommúnista- foringjanna verður þeim nú m.a. til mikillar tortryggni i garð ann- arra flokka. Það er sem þeir treysti engum öðrum en sjálfum sér til að móta þróun til sósialisma, og þessu fylgir sú við- leitni að tryggja sér með sam- starfi við MFA pólitisk völd á kostnað sósialista. Alþjóðleg vinstri hreyfing Sambúð þessara flokka tveggja er alþjóðlegt vandamál vinstri- hreyfingar. Sósialistaflokkur Soares nýtur stuðnings vestur- evrópskra sósialdemókrata- flokka eins og menn vita. En flokkurinn er, nota bene, allmiklu róttækari en þeir, eins og fram kemur m.a. i afstöðu til þjóðnýt- inga og svo þvi að hann hefur mikinn áhuga á umræðu um at- vinnulýðræði, meiri en t.d. portúgalskir kommúnistar, sem sýnast miklir miðstjórnunarsinn- ar. Og Soares hefur einnig notið viss stuðnings spænskra, italskra og júgóslavneskra kommúnista. Carillo, formaður spænskra kommúnista hefur til dæmis and- mælt lokun sósialistamálgagns- ins Republica. Hann gerir sér grein fyrir þvi, að ef að portúgalskir kommúnistar þjarma að sósialistum i Portúgal gerir það andstæðingum Francos á Spáni erfitt fyrir um samstarf — treystar eru i reynd hinar fúnu stoðir fasismans um austanverð- an Iberiuskaga. Carillo, italskir kommúnistar og fleiri vita að sjálfsögðu að möguleikar á sósialiskri þróun um vestanverða Evrópu eru tengdir samstarfi sósialdemókratiskra flokka við þá sem eru lengra til vinstri — vinstrisósialista og kommúnista. Striðið milli Soaresar og Cunhals i Portúgal er þvi kærkomið ihald- inu bæði á ítaliu og Frakklandi (rekur fleyg i samfylkinguna sem stóð að framboði Mitterands) — og svo á íslandi eins og blöð sanna. Herinn gegn flokknum? Af þessum sökum er eðlilegt að borgaraleg blöð beini mjög spjót- um sinum að kommúnistaflokki Portúgalssem hinum mikla söku- dólgi. Og sem fyrr segir fær hann einnig gagnrýni frá vinstri — á nokkuð öðrum forsendum. En i þeim sviptingum vilja menn gjarna gleyma þvi, að það er hreyfing hersins, MFA,sem er hinn raunverulegi valdhafi i Portúgal. Ýmsir fréttaskýrendur hafa bent á, að þær deilur, sem upphaflega risu milli prentara (kommúnista og manna enn lengra til vinstri) á Republica og ritstjórnar, geti leitt til þróunar sem endi með þvi, að kommúnist- ar verði sendir út i pólitiskt myrkur ásamt öðrum flokkum. í leiðara i Le Monde á dögunum var einmitt rætt um það að MFA kynni að freistast til að gefa póli- tiska flokka og þeirra innbyrðis deilur upp á bátinn, og þvinga fram ofan frá sinn eigin skilning á sósialisma. Le Monde segir m.a.: Hveitibrauðsdagar sambúðar milli pólitisku flokkanna, sem ekki tóku þátt i undirbúningi upp- reisnarinnar 25. april 1974 og MFA, sem telur sig sannan hand- hafa byltingarréttar, hafa aðeins staðið nokkra mánuði. Frá þvi i desember hafa áhrifamestu liðs- foringjar hreyfingarinnar, hvort sem þeir hafa samúð með kommúnistum eða telja sig standa nær Mario Soares, kvartað sáran um flokkadeilur, sem þeir telja að geti aðeins seinkað þeirri byltingarþróun, sem þeir létu sig dreyma um i Afriku (þegar þeir börðust þar). Þar sem mennirnir i MFA tóku út sinn pólitiska skóla i Af- riku, er ekki laust við að þeir telji, að vestrænn lýðræðismælikvarði eigi ekki við i Portúgal sem ber með sér öll einkenni vanþróaðs lands... Kommúnistafiokkurinn sleppur heldur ekki við þessa for- dæmingu (af hálfu MFA). Þetta veit Alvaro Cunhal vel, og þvi sendir hann nú frá sér nýjar áskoranir um samstarf til sósialistaflokks sem hefur verið auðmýktur af þvi sem vissir vinir hans hafa gert... Og jafnvel þótt ýmsar hreyfing- ar lengst til vinstri mæti á vixl já- kvæðum eða neikvæðum undir- tektum (MFA), þá stafar það af þvi að þær taka beinan þátt i þvi að koma á fót svokölluðum grunnsamtökum, sem MFA lætur sig dreyma um að safna i eina hreyfingu sem gera mundi leið- toga sósialista og kommúnista að aukaleikendum á sviðinu. En sjá ef MFA lifir mikla innri togstreitu einmitt nú, þegar herinn hefur slegið tjöldum við Rubiconfljót . Svo segir Le Monde — það var yfir Rubicon sem Sesar fór að taka völd i Róm. Enn (þetta er skrifað á fimmtu- degi) hefur herinn ekki „kastað teningum” við sitt Rubicon. Hann hefur annarsvegar ýtt undir spá- dóma Le Monde með þvi að boða i gær stofnun nýrra alþýðusam- taka sem eru beint i hans skjóli, og hinsvegar hefur hann sýnt vissa sáttfýsi stjórnmálaflokkum með þvi að boða að blað sósial ista, Republica, skuli aftur koma út: þvi fylgir að prentarar i starfsmannaráði fyrirtækisins hafi brotið lög um fjölmiðla með aðgerðum sinum. Eignarréttur og lýöræöi Það hefur verið mjög fróðlegt að fylgjast með þvi hvernig Morgunblaðið og þá Alþýðublaðið hafa túlkað atburðina i Portúgal að undanförnu. Morgunblaðið hefur látið sem frelsi og lýðræði væri i meiri háska i Portúgal en þau gæði hafa verið um heim allan nú um stundir. Blaðið hefur eytt meira púðri i það að gera stjórn vinstri- sinnaðra liðsforingja i Portúgal tortryggilega en i allaraðrar her- foringjastjórnir i heiminum i ára- tug. Það skiptir blaðið þá engu að sjálfsögðu, að hvað sem annars verður sagt um MFA hefur hún ekki handtekið aðra andstæðinga en fyrrverandi erindreka leyni- lögreglunnar PIDE og svo nokkra maóista (en það er vissulega um- talsverð synd). Aðrar her- foringjastjórnir, hægrivilltar að sjálfsögðu, fá annaðhvort ekkert umtal eða tiltölulega hlutlaust i Morgunblaði, eins þótt þær séu blóðugar upp yfir haus og frægar að pyntingum og annarri villi- mennsku. Enn á ný sannast það sem allir ættu að vita, en margir láta sér samt sjást yfir: Það er ekki lýðræði sem Morgunblaðið spyr um, heldur blátt áfram eignaréttur — og bandariskir hagsmunir. Þær herforingja- stjórnir sem skipta sér ekki af er- lendum eða innlendum auðfyrir- tækjum sleppa i þvi blaði yfirleitt með nokkrar hlutlægar vanga- veltur. Þær sem þjóðnýta og skjóta Kissinger nokkurn skelk i bringu eru harðlega fordæmdar sem afsprengi þess illa djöfuls sem býr i mannfólkinu og veifar rauðum fána. Og svo kratarnir Alþýðuflokkurinn hefur veriö með nokkra hetjutilburði út af Soares og telur sig nú eiga i hon- um hvert bein. Þeir tilburðir eru allir næsta átakanlegir. Það hefur að minnsta kosti enginn frétt af þvi, að Gylfi og félagar hafi lagt Soares og hans mönnum hið minnsta lið meðan þeir stóðu i slag við fasismann, stundum fangelsaðir, stundum útlægir. Þvert á móti. 1 þvi samhengi ligg- ur beint við að visa til þess manns sem Alþýðuflokkurinn trúði mest og lengst fyrir áhrifastöðum, Emils Jónssonar, ráðherra i sjö rikisstjórnum, og siðast utan- rikisráðherra. í endurminninga- bók sinni „Frá Washington til Moskva”, lýsir Emil af einlægri gleði þeirri fjölskyldusælu sem hann hefur mætt á utanrikisráð- herrafundum Nató. Það er þó eitt sem hefur bersýnilega skyggt á ánægju Emils á þeim fundum „gáfna- og ágætismanna”. Utan- rikisráðherrar Danmerkur og Noregs, ekki aðeins sósialdemó- kratar heldur og miðflokkamenn, voru á þessum fundum öðru hvoru að láta i ljós áhyggjur af mannréttindum i Portúgal og Grikklandi fasismans. Takið eftir tóntegundinni: „Hann (Poul Hartling) var formaður Vinstri flokksins i Danmörku, en virtist hafa sérstakan áhuga á að snúa einræðisstjornum Grikklands og Portúgals til réttari vegar.... Allt voru þetta góðir menn og gegnir en sá siðast nefndi (Cappelen frá Noregi) virtist hafa mikinn hug á að vita Grikkland og Portúgal fyrir þeirra einræðisstjórnir”. Lesendur endurminninganna þurfa ekki að efast um það, að hinn sósialdemókratiski utan- rikisráðherra islands hafi kunnað betri borðsiði en þessir dólgar frá miöflokkum bræðraþjóðanna. Hannhefur áreiðanlega brugðið á léttara hjal við sina „side- kammerater”, sem þá héldu mönnum i ætt við Soares og Cun- hal, Mavros og Þeodorakis i dý- flissum. A.B.

x

Þjóðviljinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.