Þjóðviljinn - 01.06.1975, Page 13

Sunnudagur 1, júni 1975 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13|
Guðfræöi
andatrú
áhorfandi
Þegar Heimir Steinsson rektor i
Skálholti hefur veriö að bregðast
við skeytum sem honum hafa
verið send i trúmálaumræðu
siðustu vikna, þá hefur hann
itrekað, að hann hafi i ádrepu
sinni i Kirkjuritinu ætlað að tala
við presta og aðra guðfræðinga
eina. Honum þykir miður, að til
greinar sinnar hafi veriö vitnað i
blöðum, vegna þess að með
stuttum ivitnunum i sérhæfðar
greinar slitni allt samhengi, og
er það ekki nema rétt. Honum
þótti einnig miður að leikmenn
fjölluðu um viðfangsefni hans og
viðhorf af fáfræði.
Það er i sjálfu sér mjög skiljan-
legt aö Heimir vilji helst að
prestar ræði erfið viðfangsefni
stéttar sinnar i sinn hóp. en
honum og öðrum ætti að vera ljóst
að slik rammasetning er
óhugsandi, nema þá utan um
einhver mjög óaðgengileg rann-
sóknasvið raunvisindamanna.
Við lifum i landi þar sem flestir
telja sig hafa betra vit á efnahags
Öííu^
peningar
gegn
höfuöverk
Peningaáhyggjur geta valdið
hverjum sem er höfuðverk. Það
fékk breska migrenistofnunin
lika að reyna fyrir nokkru er
hún var á barmi gjaldþrots, en
bjargaöist á siðustu stundu þeg-
ar hún fékk senda frá Kuwait á-
visun uppá fleiri þúsund pund.
Stofnunin vinnur að rann-
sóknum á orsökum migrenu,
sem þjáir yfir fjórar miljónir
englendinga. Það var fyrrver-
andi sjúklingur frá Kuwait, sem
fór af stað til að hjálpa
migrenusamtökunum þegar
neyðin var stærst, og heilbrigð-
isráðuneytið i Kuwait varð við
áskorun hans um aðstoð.
málum en hagfræðingar og hafa
öruggara næmi á bókmenntir en
bókmenntafræðingar — svo dæmi
séu nefnd, og það er mikil bjart-
sýni að telja að i trúmálum sé
hægt að snúa aftur til þeirrar
kaþólsku að guðfræðingar fari i
reynd með umboð til að túlka
helga texta. Ástandið er blátt
áfram ekki þannig. Sérfræðileg
rit verða ekki látin i friði hvort
sem menn kunna að lesa þau eða
ekki. Auðvitað fylgir þessu sú
hætta að umræða um stærstu mál
er hvað eftir annað dregin niður i
flatneskju og ruglanda. Hitt er
svo jákvætt við ástandið, að það
ætti að vinna gegn þvi að fræði
ýmisleg verði lokið innan dular-
fullra múra, breytist i vitund
almennings i fjarlægan leyndar-
dóm: þetta er ekki fyrir okkur
Skræður
ýmiskonar
Efasemdarmaður, sem mest
sýslar við önnur viðfangsefni,
fylgist ekki að öðru jöfnu mikið
með þvi sem atkvæöamenn og
sérfræðingar i kristni og
spiritisma hafa fram að færa.
Hann hunsar tal þeirra ekki
heldur: þviþar er vikið að mikil -
vægum þáttum i lifi einstaklinga
og mannlegs félags. Alltaf öðru
hvoru rekur fróðl. skræðu á fjör
ur manna. t gær var það skarp-
leg krufning Joels Carmichaels
á pislarsögunni: getur það verið,
þegar grannt er skoðað, að Jesús
hafi i raun veriö foringi vopn-
aðrar uppreisnar? Annan dag eru
það endurfundir þess gamla
syndasels Malcolms Mugger-
idges við Krist. (Jesus redis-
covered). Nú er Muggeridge
gamli nefndur þvi að þessi mein-
yrti andstæöingur vinstristefnu
og skynsemishyggju er einstak-
lega hressandi ögrun við lesanda,
sem telur sig rauðan og þrjóskast
við að gefa upp á bátinn mögu-
leika mannlegrar skynsemi.
Hann kann svo sannarlega að
ydda hugsun sina, mannskratt-
inn, fer ekki með flatneskju og
holtaþokuvæl eins og pokaprestar
og spiritistar (allir nema Þór-
bergur). Og svo aftur sé vikið að
umræðu dagsins: litt rausnar-
legir eru þeir menn sem ekki geta
hrifist af þeim skaphita og áræði
sem fram kom i ádrepu Heimis
rektors á spiritisma og túlkun
hans á örvæntingarmálum i
mannheimum.
Sukk og vindar
Semsagt: maður les, maður
heyrir sitt af hverju álengdar. En
það er ekki oft að upp kemur hvöt
til að skerast sjálfur i leikinn,
stinga niður penna. Samt kemur
það fyrir. Svo ég taki dæmi af
sjálfum mér, þá man ég eftir
nokkrum tilefnum, sem kannski
er ekki úr vegi að nefna:
a) Sú árátta ýmissa trúmanna
að gefa sér það að trú þeirra setji
þá i æðri siðferðilegan sess en
„efnishyggjumenn”. Þessu fylgir
sá algengi ruglingur, að efnis-
hyggja sem heimsskoðun (sem
gerir ekki ráð fyrir guöi i tilraun
til að skilja tilveruna) er i reynd
látin tákna eitt og hið sama og sú
„efnishyggja” sem annars er
kennd við lifsgæðakapphlaupið,
gott ef ekki sukk og svall. Þar
með er ýtt undir siðferðilegan
hroka trúaöra og alið á hæpnum
fordómum i garö þeirra sem
hugsa öðruvisi.
b) Leiðari i Kirkjuriti telur var-
hugaverðan þann „sósialiska
vind” i kirkjunni, að starf i þágu
hungraðra og kúgaðra sé látið
ganga fyrir boðun fagnaðar-
erindisins, endurlausnar-
verksins. Þessu var svo fylgt eftir
með viðtali Morgunblaðsins við
ritstjórann um það, hvort sósial-
istar væru eða ætluðu „að leggja
undir sig kirkjuna”
Austur og vestur
c) Rikium austanveröa Evrópu
hafa i reynd brugðist fyrirheitum
um aðskilnað rikis og kirkju —
með þvi að rikisvaldið blandar
sér i innri mál kirkna og þrengir
kost trúaðs fólks með þeim hætti
sem er niðurlægjandi fyrir alla
aðila. Annarsstaðar verður þetta
ástand að sjálfsögðu til þess að
spilla mögulegri samvinnu
kristinna manna og marxista um
nokkur þau mál sem brenna á
allri mannkind.
d) Gömul og ný dæmi af hvim-
leiðu braski með krist i anda
háborgaralegrar verslunar-
hyggju og pólitisks afturhalds.
Um þetta var fjallað fyrir
skömmu hér i pistli um prédik-
arann Billy Graham, sem Kristi-
legt stúdentablað gerði reyndar
að umræðuefni nú 1 mánuðinum.
Það blaö taldi pistill minn endur-
spegla neikvæða afstöðu tii
kristins dóms („ópium fyrir
fólkið”). Öpiúmkenningin var
reyndar ekki á dagskrá, nema
hvað minnt var á það, að kristinn
dómur er i reynd til margra hluta
notaður . Og er það ekki liklegast
að sá sem býsnast yfir umsvifum
manna eins og Billy Grahams
geri það af þvi, að honum finnist
Kristur eiga betra skilið, hvað
sem öðru liður?
Þessi tilefni til leikmannsskrifa
um hluti sem tengd eru trúmálum
eru hér talin vegna þess að mér
finnast þau eðlileg. Þau varða
sambúð i mannlegu félagi fyrst
og fremst, en ekki einkamál trú-
aðra manna, mystik þeirra, þá
reynslu sem þeir segja oftar en
ekki ólýsanlega.
Hallsteinn og
Dóra
Ef við svo vikjum að lokum
aftur að nýlegum vopnavið-
skiptum um spiritisma, þá finnst
sama leikmanni og efasemdar-
hundi það ofur skiljanlegt, að
kristnir alvörumenn eins og Skál-
holtsrektor og kristilegir
stúdentar telji andatrú i meira
lagi tortryggilega. Þvi ekki
verður betur séð en að spiritistar
færi siðferðilega ábyrgð manna á
eigin lifi og athöfnum nokkurn-
veginn niður i núll með almennu
framsóknarhjali: allir eru að
sækja til ljóssins, bara með örlitið
mismunandi hraða. Grátbroslegt
dæmi um útkomuna má finna i
leikriti Einars H. Kvaran um
Hallstein og Dóru. Það liggur
beint við að draga þá ályktun af
þvi, að rakin illmenni geti farið
sinu fram sallarólegir þvi að
einnig þeirra biður einhver göfug
Dóra hinummegin að leiða þá inn
i meira ljós.
Þjóösögur og
gremja
En utangarðsmaður finnur
sjaldan hjá sér löngun til að
karpa um spiritisma. Það er óðs
manns æði að rifast um drauga-
sögur eða miðlasögur, velta
vöngum yfir sennileika og ólik-
indum, en þvi tali lýkur eins og
menn vita venjulega með ein-
hverri eymdarstunu um að „það
er nú eitthvað til i þessu”. Það
liggur beint við að taka við slikum
sögum sem öðrum þjóðsögum,
sem gefa altént upplýsingar um
þá, sem segja frá og þá sem
hlusta og um þjóðarsálina
blessaða.
Samt kemur að þvi, að manni
gremst hvilik áhrif endalausar
flatneskjufrásagnir spirittista
virðast hafa á góða, og gegna
granna , moldviðrið og hátið-
leikinn sem upp ris með Ragn-
heiði biskupsdóttur eða öðrum
ámóta fjarskiptum, endur-
tekningarnar, tómleikinn. Hér er
einnig um að ræða hluta bóka-
framleiðslunnar, sem þarf liklega
að sinna eins og öðru. Ég man að
fyrir nokkrum árum spyrti ég
saman nokkrar spiritistabækur,
þýddar og innlendar, i eina
allitarlega umsögn. Inntak
hennar var einkum undrun yfir
litilþægni þeirra sem lásu slikar
bækur af áhuga. Þeirri undrun
var lesendum blaðsins að sjálf-
sögðu frjálst að mótmæla ef þeir
vildu. En af þvi varð reyndar
ekki. Ekki i það skiptið. Aftur á
móti fékk þáverandi auglýsinga-
stjóri Þjóðviljans það orð í eyra
frá umsvifamiklum útgefanda, að
það kæmi ekki til mála að hann
auglýsti bækur sinar i blaði sem
svo neikvætt væri i miðlamálum.
Þetta siðasta atvik er nefnt til
að minna á það að það er óþarft
að telja spiritisma i sjálfu sér
jafngilda frjálsyndi eins og oft er
haldið á lofti. En að sjálfsögðu
mega menn sjá annað dæmi og
miklu mælskara um þá hluti af
þeirrihörku sem setur svip sinn á
viðbrögð spiritista við reiðilestri
Skálholtsrektors.
Arni Bergmann