Þjóðviljinn - 19.10.1975, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 19.10.1975, Blaðsíða 8
8 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. október 1975. Fyrirgreiðslukerfið Mikið tókst hrapallega til, þeg- ar tveir fréttamenn ætluðu að taka Albert Guðmundsson á bein- ið i sjónvarpi. Formerki þáttar- ins, sem átti vist að vera harður og gagnrýninn og afhjúpandi, snerust alveg við: útkoman varð sérstök auglýsing um persónu-, lega greiðvikni þingmannsins og ; borgarfulltrúans, sem að sjálf- sögðu gerir ekki mun á bygging- arfélagi og bolsévikum i alltum- lykjandi mildi sinni. Ég veit þú ert hjálpsamur, sagði Árni Gunn- arsson (eða eitthvað á þá ieið) og Albert tók að sjálfsögðu undir svo vinsamlega skoðun. Þetta var mikið grin. Þáttur, sem liklega var stefnt gegn svokölluðu fyrirgreiðslu- kerfi eins og það gerist hæpnast, snerist upp i lof um þetta sama kerfi. Á ég að gefa þér krónu? Það kann i fljótu bragði að virð- ast sem fyrirgreiðslukerfið sé hálfspaugilegur og ekki sérlega skaðlegur fylgifiskur islensks fá mennis. Það er ekki ný bóla, að þingmenn og aðrir oddvitar standi i þvi að koma saumavélum I viðgerð, kaupa luktir á jeppa — eða framlengja víxil. En það er fleira i þessu en meinlitið snatt, fyrir háttvirta kjósendur, og þetta er að sjálfsögðu ekki bar- asta eitt af furðum fslands. Fyrr og siðar, hér og um aðrar mannabyggðir er það mikið þjóð- ráð hjá þeim, sem með völd og fé fara, að milda grimma eða heimskuleg eða litt virka stjórn- sýslu með duttlungafullri per- sónulégri greiðasemi. Flokksfor- ingi eða greifi, kaupsýslukóngur eða alvörukóngur stiga niður úr háum sessi allt i einu, smeygja sér gegnum stéttamúrinn rétt eins og hann væri ekki til, og dreifa ölmusu — hvort sem er i formi peninga eða réttlætis í ein- hverju sérstöku persónulegu máli. Og fá um sig sögur i ævin- týrasafn þjóðanna, þar sem allt verður að fara vel vegna þess að veruleikinn sjálfur er svo andsnú- inn fólkinu. Harún Al-Rasjid læð- istum götur Bagdad i dulargerfi. Pétur Þrihross bankar upp á i kotinu og gefur barni skáldsins krónu en heitkonunni efni i svuntu. Endastöð fyrirgreiðslukerfisins i náinni samtið er Haile Selassie Eþiópi'ukeisari að henda peninga- seðlum út um gluggann á rolls- rojsinum sinum til hungraðra betlara. Mismunun og auðmýking En ef við litum okkur nær: hverjir eru eiginlega verðléikar fyrirgreiðslumannsins hér og nú? Eru þeir yfirleitt til? Fyrirgreiðslukerfið er firna margþætt, og sumir þættir þess frekar meinlausir. Það er kannski ekki margt við þvi að segja, þegar fólk sem hefur týnst með fullkomlega sjálfsögð mál sin i skriffinnsku og pappirsstri'ði, biður kunnugan áhrifamann um að sjá til þess að mál þessi losni af strandstað, komist eðlilega leið. En kerfið er þess eðlis, að það er fyrr en varir farið að stuðla að þvi að fólki sé mismunað og einstakl- ingar auðmýktir. Fyrirgreiðslan er einatt tengd réttindum eða greiðslum sem fleiri gera tilkall til en geta fengið i rikjandi ástandi. Og þar með er djöfullinn laus. Þeir sem gripa til fyrirgreiðslumanna — ýmist með tilstyrk kunningsskapar, póli- tiskrar samstöðu, eða með fleðulátum og auðmýkt, eru að sjálfsögðu að stytta sér leið, búa sér til forréttindi fram yfir aðra sem kunna að vera i svipaðri að- stöðu. Allir geta sagt sér það sjálfir.að það er ekkert samhengi á milli þess hvernig menn not- færa sér fyrirgreiðslukerfið og þess, hve mikla þörf þeir hafa fyrir aðstoð. Annarsvegar fara þeir sem kunna á þetta kerfi og synda um það eins og fiskar i vatni. Hinsvegar þeir sem ekki kunna á það, eru ekki siður van- mánnugir gagnvart þvi en t.d. gagnvart opinberri skriffinnsku — eða þá að þeir eru blátt áfram of stoltir til að eltast við mann sem þekkir mann, eða þá eltast við Hann Sjálfan. Af þessari mis- munun spretta mörg herfileg dæmi, eins og þeir kannast sér- . staklega vel við, sem hafa nokkur kynni af úthlutun fjár til þeirra i sem standa höllum fæti i lifsbar- i áttunni. I Og siðast nefnum við þann þátt, sem menn hafa reynt að rekja upp i sambandi við Ármannsfell: fyrirgreiðsla felur i sér stórfelld- | an gróða til handa fyrirtæki, sem I að sinu leyti leggur fram mikið fé I til pólitiskra þarfa hins greið- vikna áhrifamanns. Hyggindi Það er ljóst að á öllum þessum stigum er að mestu út i hött að tala um persónulega verðleika fyrirgreiðslumanna. Þeirra framganga er blátt áfram hygg- indi sem I hag koma. Þeir fórna nokkrum brosum og dálitlu af tima ( sem eins liklegt er að þeir fái borgað fyrir hvort sem er) og uppskera rikulega i orðstir sem eflir stöðuþeirra i flokki, á þingi, i bæjarstjórn eða annarsstaðar i valdakerfi. Það getur eins verið, að þeir hafi I raun ekki hreyft fingur I þágu skjólstæðinga sinna, utan að fylgjast með þvi (t.d. i bankaráði) hvenær afgreiðslu til- tekinnar beiðni lauk — og vera sem fyrstir til að tilkynna viðkomandi jákvæða afgreiðslu, til að árangurinn sé eignaður þeim sjálfum. En i heild er fyrir- greiðslukerfið auðvitað firna- drjúgur spillingarhvati — auk þess sem það gerir enn óllklegra en ella að brýn félagsleg vanda- mál séu leyst af skynsamlegu viti. Lítið dæmi Til skýringar þvi sem nú siðast vr nefnt skulum við setja saman litið dæmi. Tveir menn eru nefnd- ir til áhrifa i málefnum borgar: annar er i rauðum minnihluta, hinn I ihaldsmeirihluta. Rauðlið- inn hefur til að mynda mikinn hug á þvl, að rétta hlut aldraðra og gengur vel fram I þvi máli. Kannar málið, safnar öðrum til liðs við sig heldur uppi ágætri gagnrýni á rikjandi ástand. Það gæti gerst, að umsvif hans vektu það mikla athygli, að til þessa manns leituðu nokkrir gamlir þegnar að spyrja, hvort hann gæti ekki leyst úr þeirra persónulega vanda, sem hann hefur reyndar engin tök á. Þessir sömu gömlu þegnar halda þá kannski á fund hins náungans, þess sem situr i námunda við stjórnir sjóða og hæla og banka. Hann er að sjálf- sögðu hinn alúðlegasti, hann reynir sitt besta, kannski kemur hann vanda nokkurra einstakl- inga i heila höfn. Og i tiltölulega litlu samfélagi hefur orðstír þessa greiðvikna ljúfmennis eflst enn að mun. Hitt er svo liklegast, að þegar þessi sami meirihluta- og fyrir- greiðslumaður tekur afstöðu til róttækra áætlana, sem rauðliðinn léggur fram, um heildarlausn á vanda aldraðra — þá hafi brosið stirnað og alúðin orðið úti. Þetta er lýðskrum, segir hann. Þessu höfum við ekki efni á. Svokölluð félagsleg þjónusta er nú þegar komin út i öfgar. Væri ekki nær, segir hann, að efla sjálfsbjarga- viðleitnina? Og næsta dag verður hann aftur til viðtals'sjálfur, persónulega, við nýja einstaklinga, um nýja fyrirgreiðslu, um meiri greið- vikni og hjálpsemi. .. Árni Bergmann. Að klifra skáldlegar ellipsur Aðalsteinn Ingólfsson: Gengið á vatni. Letur. 1975. 108 bls. I kvæðinu Dagur i lifi Segir Aðalsteinn Ingólfsson frá þvi, að hann á göngu sinni horfir á börn skjótast inni húsasund sem sala- möndrur, grafa dauða fuglsunga : ...og ég reyni að klifra skáldlcgar ellipsur i kringum þau. I öðru kvæði, sem fjallar um djassmeistara segir á þessa leið: og við hverfum á braut með bljús og svartanótt i æðum, án þess að skilja eðli þeirra. Þessar tvær tilvisanir gefa von- andi nokkra heimild um viðhorf höfundarins. Annarsvegar er sem i kvæðum hans staðfestist eins- konar vantrú á möguleikum skálda á að nálgast kjarna fyrir- bæranna (— við hverfum frá ,,án þess að skilja eðíi þeirra”. Á hinn bóginn er lifið fullt af allskonar tilefnum til að beita orðum, prófa mátt þeirra, spyrja hvort þau geti ekki búið til ný tengsli úr þvi sem við sáum — er ekki reynandi ,,að klifra skáldlegar ellipsur”? Kringum börn á götunni, kringum bækur á safni, kringum mánu- dagana, kringum ástina náttúr- lega. En „vantrúin” sem við leyfðum okkur að kalla svo, stuði- ar að þvi að „klifuráráttan” skáldlega er nokkuð reikul i framkvæmd. Það gerist alloft i þessari bók, að lesandann heim- sækir grunur um að haldið sé af stað i lýriskt ferðalag i óvissu um Ieið og stefnu. Myndsækni, mynd- sækni, hvert leiðir þú mig? Útkoman er þá sú, að ekki einasta séu kvæðin misjöfn i samanburði innbyrðis, heldur er lesandinn misjafnlega sáttur við einstaka hluta kvæðanna. Það er spurt um úthald. Eins og i ástaljóði, sem byrjar i hættulegri nálægð við Iýriska þembu: Djúpsjávarfiskar þekkja ekki augu þin Nær sér á strik i farsælli lýsingu eins og þessari: nú höfum við verið saman á fuglsvæng, á öldutoppi, drukkið morgunþögn saman. en felldur aftur i lokin i flat- neskju kunnra alhæfinga: þú hefur fætt mina drauma, að elska þig er að þekkja og þekkja þig ekki. Eitthelsta einkenni bókarinnar er það, hve kappsamur Aðalsteinn Ingólfsson er i iðkun sinnar klifurnáttúru. Hann forð- ast sem oftast hversdagslegt sjónhorn, hann er smeykur við troðnar slóðir i myndasmið sinni. Kannski einum of smeykur? Ahuginná frumleikanum gerir Aðalsteini óneitanlega ýmsan grikk fær hann til að segja ýmis- legt sem erfitt verður fyrir hann að gera grein fyrir á efsta degi. Eins og t.d. þegar hann leggur svofelld orð i munn „Vistmanni i borgarleyfi”. (ég) gæti min á gráhærðum svörtum börnum, tigrisdýrum og mönnum sem hjálpa ekkjum yfir fáfarnar götur. (Og má koma hér að i leiðinni gagnrýni á linuskiptingu Aðal- steins sem einhverjir aðrir verða að finna púðrið i). Hinu skal heldur ekki gleymt, að þetta óstýrilæti getur lika af sér ýmislegt skemmtilegt (með áðurnefndum fyrirvara um út- hald). Til dæmis skal nefnd svo- felld sjálfsgagnrýni sem er borin fram á bókmáli, enda er vett- vangur kvæðisins frægt bóka- safn: ég er enginn höfuðstafur og ég er á röngum kili. Eða þá þetta sérkennilega dauðastrið, brot úr sögu eins þeirra sem varð úti: Og Guð lagði hundrað silfur- brodda á brjóst hans, iðandi frostsnáka i hár hans og sendi siðan engil til að bita i fingur honum. Með morgni kom hrafn að silfurfegurö Jóns, hélt augu lians vera rúbinsteina og hirti þau. Minnum lika á kvæðið „Jól”, sem hefur beiskan keim og miðl- ar samfelldari gagnrýni, en ílest annað i bókinni. Jól, segir skáld- bækur ið, það er þegar menn taka sig saman um að „spotta tréð” — svo margrætt sem það nú er: ...Við dreifum gliti yfir tágrannar greinar þess einsog til þess að rugla ratsjá I rimi. en sú Hking hefur þann kost að vera i senn langsótt og rökrétt: fals i jólahaldi tengist við flátt- skap herstjóra. Kvæðinu lýkur á svofelldum dapurleik: ... Það ýfir nálarnar magnvana undir dularklæðum hátiðar og fclur sitt hvita banasár undir stýfðum greinum til nýárs. A.B.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.