Þjóðviljinn - 08.02.1976, Blaðsíða 5

Sunnudagur S. febrúar 197« bJÓÐVILJINN — StÐA 5
Frá Norður-Brasiliu: þegar „þarfir hagvaxtarins” hafa lagt i rúst það samfélagsem fyrir var...
Hvernig er menning
notuö til kúgunar?
Þegar menn heyra
minnst á kúgun, munu þeir
aö líkindum hugsa fyrst af
öllu til valdbeitingar (her,
lögregla, dómstólar) sem
beitt er til að viðhalda
eignarhaldi yfirstétta á
auðæfum jarðar og fram-
leiðslutæk jum, möguleik-
um þeirra á því að
skammta vinnandi fólki
kjör. Færri munu þeir sem
velta þvi fyrir sér, hvernig
ýmsum þeim áhrifum og
stofnunum sem falla undir
það sem við köllum menn-
ing er beitt til að viðhalda
þessu kerfi.
Russeldómstóllinn
þingar
Þvi vakti það sérstaka athygli,
að þegar hinn alþjóðlegi Russel-
dómstóll (sem kom mjög við
sögu rannsókna á striðsglæpum i
Vietnam,)þingaði um mannrétt-
indamál 1 Rómversku Ameriku.í
Róm i janúar, var einmitt mjög
mikið fjallað um menningarlega
kúgun. t niðurstöðum þessa fund-
ar dómstólsins segir m.a. „Dóm-
stóllinn þekkir þær stjórnir,
stofnanir, þá starfsemi og þá ein-
staklinga sem stuðla að kúgun og
eyðileggingu þjóðlegrar menn-
ingar i Rómversku Ameriku,
gera sig sek um menningarleg
þjóðamorð.”
bessi ivitnun ber m.a. þvi vitni
hve alvarlega dómstóllinn telur
notkun „menningar” sem tækis
til að arðræna þjóðir og kúga.
Niðurstöður dómsins voru birtar
eftir yfirheyrslur og vitnaleiðslur
sem tóku um það bil viku. Þar var
fjallað um brot gegn mannrétt-
indum i mörgum löndum Róm-
önsku Ameriku, um hervæðingu
samfélaga þar, um útrýmingu á
indiánaþjóðum, um hlutverk
kirkna, um þátt menningaráhrifa
i kúgun, um norðuramriska ihlut-
un i verklýðshreyfingar landa i
álfunni sunnanverðri. A það skal
minnt, að dómstóllinn er kenndur
við hinn þekkta breska heimspek-
ing og friðarsinna, Bertrand
Russell. Hann hefur verið skipað-
ur ýmsum heimsþekktum frægð-
armönnum og sæmilegum fjöl-
miðlum hefur ekki þótt stætt á
öðru en taka mark á þvi sem frá
honum hefur komið. Þaðer einnig
ljóst, að hægrisinnum ýmiskonar
finnst Russelldómstóllinn haldinn
vinstrislagsiðu. En það er einnig
auðséð, að þegar útiagar frá
Sovétrikjunum og ýmsum lönd-
um Austur-Evrópu, flestir all-
langt til hægri i stjórnmálum,
efndu ásamt nokkrum vestrænum
frægðarmönnum til Sakharof-
funda um mannréttindi um aust-
anverða Evrópu, þá tóku þeir
mið af þeirri fyrirmynd sem
Russelldómstóllinn hafði skapað.
Óvirkir
viðtakendur
Ariel Dorfman heitir fjölmiðla-
fræðingur frá Chile sem lagði
fram i Róm ýtarlega greinargerð
um menningarlega kúgun i sinu
landi og andóf gegn henni. Hann
komstsvo að orði, að of fáir hefðu
til þessa gert sér grein fyrir
menningarlegri hlið yfirdrottnun-
ar heimsvaldasinna i álfunni.
,,En þróun siðari ára hefur opnað
augu margra. Mönnum hefur
skilist hve miklu hlutverki fjöl-
miðlar hafa gegnt i þvi að hafa á-
hrif á fólk, við höfum séð hve
virkar ýmsar menningarstofnan-
ir hafa verið i sambandi við und-
irbúning valdarána o.s.frv.
Margir þeirra sem töluðu fyrir
Russeldómstólnum i Róm notuðu
orðið menningarheimsvalda-
stefna til að lýsa fyrirbærum af
þessu tagi. Bandariski mann-
fræðingurinn June Nash komst
m.a. svo að orði: „Menningar-
heimsvaldastefna hefur margar
hliðar. En það hugmyndakerfi
sem mótar stefnu rikisstjórna og
einkaaðila i þessum efnum mið-
ast við það, að þeir „innfæddu”
eru álitnir óvirkir viðtakendur i
samskiptum sem eru sjálfkrafa
og einhliða (Hliðstæða við þetta
hér heima hefur Keflavikursjón-
varpið verið, svo að mjög augljóst
dæmi sé nefnt). Siðan er það tal-
inn mælikvarði á það hve „skyn-
samir” þeir innfæddu séu, hve
greiðlega þeim gengur að taka
við fyrirmyndum um hegðun og
lifnaðarhætti.... Þjóðfélagsfræö-
ingar hafa borið fram kenningar
um aðlögun (t.d. indiánaþjóða að
„nútimanum”). Þessar kenning-
ar hafa verið látnar réttlæta áætl-
anir um innlimun, sem annars-
vegar hafa neytt innfæddar (indi-
genous) þjóðir til ósjálfstæðis og
undirgefni, en á hinn bóginn hafa
slikar áætlanir beint þróun við-
komandi lands i þá átt sem verð-
ur i hag bandariskum fjárfest-
ingaraðilum, en grefur undan
handverki og öðru þvi sem ibúar
á hverjum stað hafa haft sér til
viðurværis. Þegar verst gengur
grefur menningarheimsvalda-
stefnan undan sjálfri tilveru þjóð-
ar, svo að menningu hennar er út-
rýmt eða jafnvel fólkinu sjálfu
(Margar indiánaþjóðir hafa þeg-
ar farið þá leið). i skásta falli
skapar þessi stefna forsendur
fyrir ósjálfstæði og fátækt”.
Röskun
Rómanska Amerika þekkirsæg
dæma um útrýmingu menningar
og heilla þjóða. Flestir hafa
nokkra hugmynd um útrýmingu
indiána á Amazonsvæðinu.
Stundum er farið með báli og
brandi, jafnvei eitrað fyrir fólk.
En algengast er að saman fari
ýmisleg menningaráhrif, og bein
röskun á lifi fólksins — annars-
vegar i gegnum áform um þró-
unarhjálpsem lita allvel út á yfir-
borðinu, eða þá að stöðvaðar eru
umbætursem réttkjörnar stjórnir
hafa byrjað á (þetta siðastnefnda
hefur verið gert með beinni og ó-
beinni ihlutun bandariskra aðila i
Guatemala, Dóminikanska lýð-
veldinu, Boliviu, Chile). Með
þessari blöndu eru heilar þjóðir
gerðar æ meira ósjálfstæðar og
auðveldari i meðförum — bæði i
pólitisku og efnahagslegu tiliiti.
Skynsamlegir
sjóöir
t Róm voru rakin mörg dæmi
um einmitt þetta: góðum og illum
fyrirbærum1 hins rika og iðn-
vædda heims er rudd braut með
ýmsum leiðum — án þess að þjóð-
irnar sem fyrir eru hafi raun-
verulega möguleika á að ráða þvi
hvernig og hvaða þróun á sér
stað. (Þetta hafa frændur okkar
danir iðkað á Grænlandi — og að
þvi er best verður séð án þess að
gera sér sæmilega grein fyrir af-
leiðingunum). Mannfræðingurinn
Chris Rosene frá Kaliforniu kunni
t.d. frá þvi að segja, hvernig for-
seti Guatemala, Laugerud, hefur
ásamt bandariskum auðfyrir-
tækjum að undanförnu unnið að
stofnun samvinnufélaga undir
bandariskri stjórn. Tilgangurinn
er sá, að draga allstór svæði, sem
byggð eru indiánskum bændum,
inn i nútima, kapitaliskan stórbú-
skap, sem lýtur hinum miklu á-
•vaxta- og matvælahringjum
Bandarikjanna.
t þessu samhengi skipta miklu
máli ýmsir einkasjóðir eða hálf-
opinberir sjóðir, bandariskir eða
evrópskir. Við fyrstu sýn virðist
ekki margt að mörgum þessara
sjóða að finna. En þeir veita t.d.
fé til rannsókna, sem siðar koma
öðrum stofnunum og svo fyrir-
tækjum til góða þegar þær eöa
þau eru að reyna að ná betri tök-
uni á ibúum ýmissa svæða, fá
meiri gróða af umsvifum sfnum
þar. t niðurstöðu itarlegrar
skýrslu um þessa sjóði segir
bandariski félagsfræðingurinn
Bonnie Mass, að „sjóðirnir stóru
sem reka alþjóðlegar hjálpará-
ætlanir, fást einnig við það að
smiða andbyltingaráætlanir”.
Hann segir einnig að „þessir sjóð-
ir bera ábyrgð á þeim „þróunar-
módelum” sem sýnast vera við-
komandi þróunarlandi i hag, en i
reynd byggja á hinni ranglátu
gerð samfélags og atvinnulifs og
miðast við það að ekkert breyt-
ist.”
Kirkjan
1 framhaidi af umræðu um al-
þjóðlega sjóði var einnig mikið
rætt um hlutverk kirkjunnar i
Rómönsku Amriku. Það kom
greinilega fram, að enda þótt
kirkjan hefði i mörgum tilvikum
verið tæki i höndum innlendra og
erlendra valdhafa, þá sé ekki
hægt að gefa neitt algilt og ein-
hlittsvar um hlutverk kirkjunnar
i álfunni. Til eru kirkjulegar
stofnanir sem halda uppi nánu
samstarfi við stjórnir og auð-
fyrirtæki. En á hinn bóginn má
nefna til presta og a.m.k. hluta
kirkjulegra stofnana sem hafa
snúist gegn kúgun og hefðbundnu
hlutverki kirkjunnar við hlið
valdhafanna. Hér má til nefna
bæði „skæruliðapresta” og hinn
fræga brasiliska biskup. Helder
Camara.
Allmargir prestar báru vitni
fyrir Russeldómstólnum.Tveir
mexikanskir meþódistaprestar
skýrðu frá þeirri stéttasamvinnu-
stefnu sem kirkja þeirra neyddi
þá til að predika, ekki sist vfir
verkafólki og bændum. A hinn
bóginn kom það fram, m.a. i
skýrslum frá prestum i Uruguay.
að prestar sem hafa tekið mál-
stað kúgaðra hafa sætt ýmisleg-
um ofsóknum. Frá Chile þekkja
menn dæmi um að kaþólskir
prestar hafi verið handteknir og
pyntaðir vegna slikrar afstöðu
sinnar.
Sem dæmi um það hve umdeilt
hlutverk kirkjunnar er má nefna
Gonzalo Arroyo, jesúitaprest frá
Chile. Þriðja dag vitnaleiðsln-
anna átti hann að flytja skýrslu
um það hvernig bandariskir aðil-
ar hafa hreiðrað um sig i
kaþólskri kirkju Rómönsku
Ameriku. En Vatikanið og regla
Arroyos skipuðu honum að mæta
ekki til leiks. Arroyo er þekktur
sem stofnandi hreyfingarinnar
„Kristnir með sósialisma" i Chile
árið 1971.
Fjölmiölar
Að sjálfsögðu var og mikið um
það fjallað i Róm hvernig fjöl-
miðlar eru notaðir bæði til and-
legrar kúgunar og þá til gróða.
Franski fjölmiðlafræðingurinn
Armand Mattelart, sem vann i
Chile fyrir valdaránið. gerði
grein fvrir þvi, hvernig hug-
myndafræði rikjandi stétta er
kerfisbundið dreift út til allra af-
kima álfunnar. Þetta gerist um
dagblöð, mvndasögur en þó fyrst
og fremst um kvikmyndir. útvarp
og sjónvarp.
Um leið og.reynt er að „hertaka
hugina” með visindalega út-
spekúleruðum dagskrám ( og
byrjað á börnunum) er mikið gert
af þvi, að beina meðvitað upplýs-
ingum til blaða og annarra fjöl-
miðla sem ætlað er að ýta undir
pólitiska þróun sem sé hagstæð
Bandarikjunum. Og fylgja þess-
ari „miðlun" einatt drjúgar fjár-
fúlgur til að þær komist auðveld-
legar á framfæri. Bæði Mattelart
og Dorfman gátu bent á skýr
dæmi um þetta. Oft er i þessu
sambandi vitnað til hins þekkta
hægriblaðs i Chile. E1 Mercurio,
sem var óspart notað til þess að
undirbúa jarðveginn fvrir valda-
rán herforingjanna. En að þvi er
fyrrnefndur Dorfman heldur
fram „er að skapast mótvægi
gegn þessum margvislega þrýst-
ingi og áhrifum. alþýðleg andófs-
menning sem við eigum eftir að
frétta meira um".
A.B. þýddiog endursagði.
i kvikinyndahúsum seni þessum ganga þúsundir þriðjaflokks
mynda, norður- og suðuramriskra, sem miðla þeim ólæsu af
hugmyndum og lifsskilningi sem ráðamönnum koma best.