Þjóðviljinn - 20.07.1976, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 20. júll 1976.
Eins og menn muna birtust fyrir nokkrum
mánuðum í tveimur dagblöðum hér á landi þættir
úr leyndarskjölum bandaríska utanrikisráðuneytis-
ins, og er þar fjallað um samskipti íslands og
Bandaríkjanna árið 1949. Vakti efni skjalanna
mikla athygli, enda vörpuðu þau ljósi á margt, sem
marga hafði að visu grunað allt frá upphafi, en ekki
fengist staðfest. Sá er háttur Bandarikjastjórnar
að halda skjölum af þessu tagi leyndum í aldar-
fjórðung en birta þau sfðan, þó með nokkrum und-
antekningum og má ætla að þær heimildir sem látn-
ar eru framvegis liggja i þagnargildi, séu einkum
þær sem taldar eru sérstaklega viðkvæmar fyrir
Bandarikin og skjólstæðinga þeirra. Hér tekur
Þjóðviljinn þar til sem frá var horfið og birtir þætti
úr leyndarskjölum bandariska utanrikisráðuneytis-
ins frá 1947 og er þar um að ræða þrjú simskeyti frá
Trimble, fyrsta sendiráðsfulltrúa Bandarikjanna i
Reykjavik, til utanrikisráðherra Bandarikjanna.
Aðalefni skeytanna er viðræður þeirra Trimbles og
Bjarna Benediktssonar, sem þá var utanrikisráð-
herra i stjórn Stefáns Jóhanns Stefánssonar, sem
Sjálfstæðisflokkurinn, Framsóknarflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn stóðu að. Samkvæmt frásögn hins
bandariska sendiráðsmanns lögðu þeir Bjarni i
þessum viðræðum á ráðin um „efnahagslegan
hernað” i þvi skyni að halda stjórn Stefáns Jóhanns
við völd og hindra að Sósialistaflokkurinn fengi
aðild að rikisstjórn. Leturbreytingar eru Þjóðvilj-
ans.
Bjarni Benediktsson.
ins og Alþýðuflokksins og undir
forsæti Ólafs Thors, nýsköpunar-
stjórnin. Innsk. Þjv.)
Benediktsson segir að Islenskir
kommúnistar hafi nú i undirbún-
ingi a ráðast á rlkisstjórnina fyrir
það að henni mistókst að fylgja
eftir „loforðum” Semenofs. Ut-
anrikisráðherrann telur að visu
að rikisstjórnin geti staðið af sér
þennan storm með þvi að benda á
sannar staðreyndir I málinu en
verður engu að si"ður innan
skamms að finna einhvern mark-
að fyrir saltfiskinn, þvl að haldi
efnahagsástandið áfram að
versna, einsoghorfur eru iýnenia
þvl aðeins að fljótlega takist aö
selja fiskinn, verður afleiðingin
almenn óánægja sem óhjákvæmi-
lega hefur iför meðsér kröfur um
að „sterk” stjórn, er leyst geti
vandamálin, leysi af hólmi nú-
verandi „veika” stjórn. 1 þessu
sambandi benti Bjarni Bene-
diktssoná að jafnvel vissir menn i
hans eigin flokki ala með sér þau
sjónarmiö að núverandi rikis-
stjórn vanti styrk, og aö Hermann
Jónasson gerðist nú stöðugt há-
værari I gagnrýni sinni á stjórn-
ina (sem flokkur Hermanns,
Framsóknarflokkurinn, átti þó
aðild að, innsk. Þjv.). Ef mynduð
yrði „sterk” rlkisstjórn er nokk-
urn veginn öruggt að kommúnist-
ar fengju aðild að henni.
1 ljósi þessa möguleika spurðist
Benediktsson, sem virtist ákaf-
lega áhyggjufullur, fyrir um það
hvort sala á saltfiski til Banda-
rikjahers kæmi til greina I þeim
tilgangi að fiskurinn færi til þess
að fæða ibúana á hernámssvæði
Efnahagslegur hernaður
handaríkjamanna 1947
tsland
Ahyggjur Bandarikjanna út af
efnahagslegum og pólitiskum
kringumstæðum á tslandi.
Simskeyti frá sendiráðsfulltrúan-
um á tslandi (Trimble) til utan-
tikisráðherra (Bandarikjanna).
Leynilegt
Reykjavik, 18. april, 1947,
kl. 4. e.h.
174. Siðdegis i gær ræddi ég
lengi viö utanrikisráðherrann
(Bjarna Benediktsson, þáverandi
utanrikisráðherra Islands, I
stjórn Stefáns Jóhanns Stefáns-
sonar, innsk. Þjv.)Umræðuefni
okkar var núverandi ástand i
efnahagsmálum og gaf utanrikis-
ráöherann I skyn að stjórnin hefði
af þvi miklar áhyggjur. Hann
sagði að I lok siðustu viku hefði
verið náð viö breta tilraunasam-
komulagi um verslunarviöskipti.
Samkvæmt þeim samningi
myndu bretar kaupa 12.000 smá-
lestir af frystum flökum — tæpan
helming þess sem horfur eru á að
verði framleitt — og talsvert
magn af sfldarlýsi (40% heildar-
framleiöslunnar, samkvæmt á-
byggilegri heimild) A veröi sem
er eitthvað lægra en islenska
sendinefndin reyndi að fá i
Lundúnum. Vegna „undarlegrar
tilvfljunar” voru fréttirnar af
efnisatriðum þeim sem stungið
var upp á við samningsgerðina
komnar til rússa innan þriggja
daga. Undanfarna tvo mánuði og
rúmlega það hafði lítt gengið i
viðskiptasamningsumræðum is-
lendinga við rússa I Moskvu,
vegna tregðu hinna slðarnefndu,
ennú brá svo viðaðþeir buðust til
að kaupa mest af þvi, sem Islend-
ingar áttu óslet af fiskflökum og
ótilgreint magn af sildarlýsi þar á
meöal nokkuð af þvi sem ætlað er
Bretlandi. Verðlagiö hjá rússun-
um er lægra en það sem bretar
bjóða. Rússar neita umbúðalaust
að kaupa nokkuð af saltfiski á
þeim forsendum að engin eftir-
spurn sé eftir þessari vöru á
sovéska markaönum og bera þvi
við að hún sé þar allt að þvi ó-
þekkt. tslensk yfirvöld urðu skelf-
ingu lostin við þessa frétt, þar eð
rlkisstjórnin haföi reitt sig á aö
Rússland keypti allt að 20.000
smálestum af söltuðum fiski eða
um þaö bil tvo þriðju hluta þess
framleiðslumagns er gert er ráð
fyrir. Rlkisstjórnin mun ákveöa
innan 48 klukkustunda hvort til-
boði rússa verður tekið eða ekki.
tslander hikandi við að ganga að
skilmálum rússa, en sér engan
annan valkost, þar eö söluhorfur
á fiskflökum til Bandarlkjanna
eru mjög óvissar. Samkvæmt
skýrslu, sem fyrrverandi ráð-
herra af hálfu kommúnista, Áki
Jakobsson, gaf rikisstjórn Thors,
hafði Semenof, viðskiptafulltrúi
rússa fullyrt við hann síðastliöið
haust að Sovétrikin myndu kaupa
alla saltfiskframleiðsluna á háu
verðiog að þau væru einnig reiðu-
búin að kaupa allt þaö af útflutn-
ingsframleiöslu islendinga sem
þeir gætu ekki slet annarsslaðar.
tslenska stjórnin hafði reitt sig á
þetta og tryggt þvl fiskframleið-
endum 17senta verð fyrir pundið.
Tilraunir islensku samninga-
mannanna, sem nú eru i Moskvu
til aðná sambandi viðSemenof og
fá staöfestingu á loforði hans,
hafa ekki borið árangur, þar eð
hann er aldrei „viðlátinn.” (Með
„kommúnistum” I leyniskýrslun-
um er venjulega átt við Sósial-
istaflokkinn. Stjórn Thors sem
hér er nefnd er rikisstjórn Sjálf-
stæöisflokksins, Sósialistaflokks-
Saltfiskur kemur við sögu i leyniskýrslunum.
-----------------------------------
Ur leyniskjölum bandaríska
utanríkisráðuneytisins frá 1947
Bandarikjanna i Þýskalandi. Ég
sagði að við (sennilega banda-
rlska sendiráöið, innsk. Þjv.)
vissum litið um þetta atriði, en
myndum með ánægju spyrjast
fyrir um þa&, en bætti þvi samt
sem áður viö að þar eð bandarisk-
ir skattgreiðendur borguðu kostn-
aðinn af þvl að fæða þjóverja,
yröi herinn auðvitaö að panta þar
sem verðið væri lægst. Benedikts-
son svaraði þvi til, að hann héldi
að hægt væri aö ná viðunandi
samkomulagi um verðið og hvatti
til þess að undirbúningsrann-
sóknir um þetta yrðu látnar fara
fram eins fljótt og mögulegt væri,
sökum þess hve óvissan I stj ór n-
málum og efnahagsmálum væri
mikil.
Viölitum svo á að tregða rússa I
samningaumleitununum við ts-
land stafi af þvi, að þeir tryseti
þvl að efnahagsástandið þar haldi
áfram aö versna og að það muni
um siðir hafa I för meö sér fall
stjórnarinnar og myndun nýrrar
rlkisstjórnar sem kommúnistar
ættu aðild að. Við teljum að það
sem hafi rekið þá til þess að gera
framangreint takmarkað tilboð
hafi einungis verið ótti við að
bretar fengju sildarlýsið sem
Sovétrikin virðasthafa þörf fyrir.
Aö rússar buðu ekki I saltfiskinn
bendir hinsvegar til þess að þetta
tilboö sé fremur undantekning frá
stefnu þeirra I þessum málum
heldur en aö þaö þýöi stefiiu-
breytingu. Beri þessar aðferðir
sovétmanna árangur, munu is-
lendcir kommúnistar áreiðanlega
leitast við aö fá tvö ráðherra-
embætti I nýrri stjórn, embætti
flugmálaráöherra I þeim tilgangi
að geta kippt fótunum undan
starfsemi AOA I Keflavík og ef til
vill utanrikismálaráöherra-
embættið. Ef Ölafur Thors mynd-