Þjóðviljinn - 06.08.1976, Blaðsíða 7

Föstudagur 6. ágúst 1976. ÞJÖÐVILJINN — SIÐA 7
„Það sem
þeir sögðu
í raun
og veru”
Karl Marx
°g
Engels
Karl Marx og Friedrich Engels
eru meðal víðlesnustu og vinsæl-
ustu höfunda heims. Bækur eftir
þá og þó enn frekar um þá, verk
þeirra og áhrif, hafa komið út i
tugþúsundatali um öli helstu lönd
heims og ef marka má bókatitla-
flóðið, þar sem nöfn þeirra koma
við sögu, er ekkert lát á áhug-
anum á þessum 19. aldar höfund-
um. Ekki er að efa að þessi
almenni áhugi á rétt á sér, enda
hafa áhrif þeirra veriö meiri en
flestra annarra höfunda. Nú er
Elsta myndin sem varðveist hefur af Marx, tekin 1861.
Mynd af Karli Marx, átján ára menntaskólapilti
og ljóðskáldi.
100 binda heildarútgáfu
lokið árið tvö þusund
það svo, að fæstir lesa frumtext-
ana af verkum þeirra, heldur
þýðingar, túlkanir, ivitnanir og
brot úr verkum, sem misjafnlega
innrættir menn hafa höndum um
farið. En fyrir þá sem raunveru-
lega vilja vita hvað Marx og
Engels sögðu og meintu hafa nú
verið lögð drög að griðarmiklu
verki, sem á að bæta úr þeirri
þörf.
Hjá Dietz-forlagi i Austur-
Berlin er nú komið út fyrsta
bindið af Heildarútgáfu á Marx
og Engels. Það er ætlunin aö árið
tvöþúsund — 2000 — verði hver
stafkrókur, sem Marx og Engeis
skrifuðu, kominn á þrykk i þess-
ari útgáfu. Fjögur bindi munu
koma út á ári, svo væntanlega
verður hér um að ræða 100 binda
verk, þegar um lýkur. Það eru
marxisk-leninsku stofnanirnar i!
Austur-Berlln og Moskvu sem
standa fyrir þessari útgáfu.
Aðalritstjórar þessa mikla verks
eru austur-þjóðverjinn Gflnther -
Hayden og sovétmaðurinn
Anatolij Jegorov. Og eins og
nærri má geta er heill herskari af
sérfræðingum á ýmsum sviðum
þeim til aðstoöar.
Æskuverk
Fyrsta bindi Heildar-
útgáfunnar er 850 siður og hefur
að geyma ritverk Marx fram til
1843, en þá var hann 25 ára. Aðal-
ritstjóri þess er austur-þjéðverj-
inn Inge Taubert.
Kveðskapur Karls Marx hefur
ekki verið mikið þekktur til
þessa. í fyrsta bindi Heildarút-
gáfunnar eru honum gerð fuii skil
á 300 siðum.
Þar er meðal annars visa sem
heitir „Læknisfræðileg sálíræði”
og hljóðar svo I lauslegri þýð-
ingu:
„Sá sem gleypir kjöt og
makkarónui-
á kvöidin
hefur siæmar draumfarir
um nætur.”
Höfundurinn er Karl Marx á
unglingsárum og tileinkar hann
föður sínum þessa heilræöavisu.
Mest af kveðskapnum er dæmi-
gerður menntaskóla- og stúdenta-
kostur. Lagt er út af Göethe og
Schtiller, náttúrunni sungið lof,
ort um spilamenn og annars
rómantiskt listafólk og ástin er
fyrirferðarmikil, ljúf og mis -
kunnarlaus, bitur og djöfulleg.
Best telja menn ljóð Marx þegar
höfundurinn lætur skina i ill-
kvittni sina og fyrirlitningu á
ýmsum fyrirbærum. Þar bólar
fyrst á þrætulistarmanninum i
Marx.
Dáð og spé
Sven-Eric Liedman fjallar um
bókina I Dagens Nyheter nýverið
og segir þar meðal annars aö
auðvitað hefðu þessi barnabrek
ekki verið gefin út ef þau væru
ekki eftir Karl Marx. Þegar bann
þroskaðist þreyttist hann sjálfur
aldrei áað draga dár aö þeim. í
ýtarlegum formála lýsa út-
gefendur Heildarútgáfunnar
þeirri skoðun sinni, að Marx hafi
varla getað talist efnilegt skáld.
Útgáfan er ekki miðuð við að
reisa honum minnismerki sem
skáldi. Hún lýsir hinsvegar
þroskabraut, sem siðar átti eftir
að leiða til „Kommúnistaávarps-
ins”, „Kapltalsins”, og margra
annarra rita, sem eru meðal
áhrifamestu og örlagarikustu rit-
verka, sem nokkurntima hafa
veriö skrifuð.
Annað er það I þessu bindi, sem
varpar ljósi á þroskaferil Marx I
æsku. Talsvert af stflum og öðru
smálegu frá menntaskólaárunum
i Trier sýnir lesandanum hvað
ungum manniafhans kynslóð var
nauðsynlegt að kunna til þess að
öðlast inngöngu I hóp hinna læröu.
Þýðingarpróf af grisku á þýsku,
þýsku á frönsku og reikningspróf
bera vott um hvernig doktorsefni
voru undirbúinn á 19. öld i Þýska-
landi. Bókin hefur Ilka að geyma
tvö þung latinupróf og beina
þýðingu af þýsku á latlnu eftir
upplestri.
Ekki Ijós í skóla.
Marx var að sjálfsögðu ekkert
ljós I skóla — til þess var hann of
sjálfstæður. En hann átti sérstak-
lega auðvelt með að bæta sér það
upp seinna á lifsleiðinni. Hann
varð að sögn sérfræðinga út-
gáfunnar mjög göður stærðfræð-
ingur, en I menntaskóla var hann
i lakara meðallagi i þeirri grein.
Frönskupróf hans úr mennta-
skóla lýsa ekki mikilli frönsku-
kunnáttu, en samt sem áður var
hann fullfær um að skrifa heila
bók á fimmta tugi aldarinnar
„Um eymd heimspekinnar”, á
góðri frönsku.
Eitt hafði hann þó þroskað til
fullnustu á menntaskólaárunum.
Það var næstum ólesanlegur
handstill. „Verum quam turpis
litera...”, en hryllilegri skrift hef
ég ekki séð, segir kennari hans i
umsögn um latinustilinn.
Menntaskólapilturinn varð
doktor i heimspeki, og doktorsrit-
gerðin fjallaði um „Mismuninn á
lýðræðislegri og epikúriskri
náttúruheimspeki”. Það er mjög
lært verk, þar sem úir og rúir af
griskum tiívitnunum. Marx leit á
það sem upphafið að miklu stærra
verki um alla griska heim-
spekinga eftir Aristóteles.
ómerkilegur pési.
Hann hefur þó ekki mikið álit á
doktorsprófinu. „Þessi ritgerð
hefði orðið vlsindalegri, og ekki
eins uppeldisfræðileg eins og hún
er, ef hún hefði ekki haft þenn
frumstæða tilgang að verða varin
til doktorsgráðu,” ritar hann i
formála. Ritgerðin er tileinkum
verðandi tengdafööur Marx,
Ludwig von Westfalen, og i til-
einkunnarorðunum bætir hann
við: „Fyrirgefðu mér það, minn
kæri fööurlegi vinur, að ég skuli
tileinka þér svona ómerkilegan
pésa”.
Marx skrifaði aldrei sitt stóra
heimspekilega rit, þvi að prúss-
neska háskólakerfiö losaði sig
brátt við þennan uppreisnaranda.
Hanb hafði ekki mikla ánægju af
þvi framvegis að vera heimspeki-
doktor. Samt hafði það sin áhrif á
ritstörf hans, að hann hafði varið
nokkrum árum ævi sinnar i lestur
grlskrar heimspeki. Meira að
segja I „Kapitalinu” talar hann
um Aristóteles eins og griski
heimspekingurinn væri samtiðar-
maður hans.
En það var fyrst eftir doktors-
prófið sem hann komst i
snertingu við raunveruleikann,
hið félagslega og efnahagslega ó-
réttlæti umhverfissins. Hinar
lærðu menntastofnanir I Trier,
Bonn og Berlin fjölluðu ekki um
þessháttar hluti. Þegar hann
kom til Kölnar sem ritstjóri
frjálslynds blaös varð hann þess
meðal annars áskynja, að til var
þviumlikt sem hörð refsing fyrir
fátæklinga sem næidu sér i viðar-
búta og ris i skógum auð-
mannanna.
Uppreisnarandinn.
Ennþá var hann ekki orðinn
kommúnisti; hann skýrir meöal
annars frá þvi að hann hafi vitað
lítið um kommúnismann, en upp-
reisnarhugurinn beinist nú ekki
aðeins að háskólaforminu, aftur-
haldssinnaðri heimspeki og
kirkjulegum forréttindum. Hon-
um verður jóst aö það eru fleiri
ljón, og verri, . og vern viíur-
eignar, á veginum til skynsam-
legs þjóðfélags.
Blaðamaðurinn Marx vekur
fljótt á sér athygli sem frábær á-
deilusmiður. Allt torfið I „Kapi-
talinu” og „Frumdrögunum”
gerir það að verkum að menn
vilja gleyma, að hann var einnig
ágætis greinahöfundur, lipur
penni, og drepandi hnyttinn i
skrifum. Fyrsta skeið hans sem
blaðamanns varð þó snubbót.
Prússneska ritskoöunin saumaði
sifellt meira aö honum, og loks
var ekki annað en gefast upp.
Þá lá leiðin út i heim, til Paris-
ar, Brussel og Lundúna. Þar biðu
hans samfundir við árdaga
verkalýðshreyfingarinnar, viö
sósialismann, kommúnismann og
pólitiska hagfræöi. En öll þau orö
sem Marx skrifaði niður i tilefni
þessara og annarra samfunda á
ævi sinni biða hinna mörgu binda,
sem eftir eru að koma út i „Heild-
arútgáfu á Marx og Engels”.
En hvaða gildi hefur svona út-
gáfa, þar sem hverjum stafkrók
er þeir félagar létu eftir sig, er
haldið til haga? Þeirri spurningu
er ástæða til að velta fyrir sér.
Menntaskóla-Marx
orti Ijóð og var lélegur
^ í reikningi_________
Bókasafn og óyggjandi
heimild.
Fyrsta bindið af „Heildarút-
gáfunni” er aðeins byrjunin. Niu-
tiu og niu munu fylgja i kjölfarið
Þar viö bætast athugasemdir og
skrár i sérstökum heftum við flest
bindanna. Hér er semsagt verið
að leggja drög að heilu bókasafni.
Það veröur fjórskipt. 1 fyrsta
hlutanum verða öll verk Marx og
Engels að „Kapitalinu” undan-
skildu. Annar hlutinn er helgaður
„Kapitalinu”. Þar verða öll
undirbúningsverkin, m.a.
„Frumdrögin”, allar útgáfur og
blæbrigði. i þessum hluta verða
að minnsta kosti 20 bindi. Þá
kemur hið mikla bréfasafn og,
loks safn af lausum nótum, úr-
dráttum og spássiuklóri, sem
Marx og Engels skildu eftir sig.
Af fyrsta bindinu má dæma, að
það einkennist af visindalegri ná-
kvæmni. Allt er tint til, engin mis-
smiði i handritunum fer fram hjá
sérfræðingunum og frávik milli
handrits og þrykks eru ætið
skýrð. Hver pappirsmiði er út-
skýrður, sagt frá hvernig hann
varð til, og hvaða þýðingu hann
kunni að hafa. Hverju bindi á
einnig aö fylgja fullkomin nafna-
og heimildaskrá, auk nákvæms
efnisyfirlits.
Liedman segir i Dagens Nyhet-
er að austur-þýskar og sovéskar
bækur um marxisma séu sjaldan
spennandi, oftar sé um að ræða
tyrfnar útskýringará tilvitnunum
eða útleggingar á textum, sem
fylgja mjög náið þvi viðtekna og
fyrirskipaða. En þegar um er að
ræða útgáfu á sigildum marxisk-
um höfundum styðjast „Marxisk-
leninsku stofnanirnar” i Mo'skvu
og Berlín við hefð sem mótaðist
með grundvallarstarfi Daviðs
Rjazanovs á þriðj'a-áratúgi aldár-
innar. Það er þessi hefð sem slær
i gegn i „Heildarútgáfunni”.
Marxsérfræðingar.
Það segir sig sjálft að gifurleg-
an f jölda af sérfræðingum þarf til
aökoma þessu mikla verki i höfn.
Varðandi ungdómsskáldskap
Karls Marx hafa latinu- og
griskugránar, og kunnáttumenn
um þýskan skáldskap á fjórða
tugi siðustu aldar komið við
sögu, auk annarra Marxsér-
fræðinga. Og auðvitað kostar
verkið gifurlega mikið, en engin
auraþurrð virðist rikja hjá út-
gáfunni.
Með þessu er þó ekki svarað
þeirri spurningu hvaða aimennan
áhuga heilt bókasafn um Marx cg
Engels getur vakið. Vist er, að i
þvi geta fróðleiksþyrstir, svo og
allskonar sérfræðingar og há-
skólamenn.leitað þess, sem Marx
og Engels raunverulega sögðu og
skrifuðu. Tilfellið er að mörgum
mikilvægustu verkum þeirra var
aidrei að fullu lokið, eða þau
liggja fyrir I óaögengilegum
handritum. Þar má nefna sam-
eiginlegt æskuverk þeirra „Um
þýsku hugmyndafræðina”, þar
sem þeir leggja fram sögulega
efnishyggju sina, Parisarhandrit
Marx, sem urðu upphafiö af firr-
ingarumræðunni allri og
„Dialektik náttúrunnar” eftir
Engels. Og siðast en ekki sist má
nefna „Kapitalið”.
Allar útgáfur sem menn hafa
venjulega milli handa af þessum
verkum hafa að geyma túlkanir,
breytingar, val milli ólikra hand-
rita o.sfrv. Fullkomin útgáfa af
verkum Marx og Engels mun
breyta og bæta hugmyndir okk-
ar um hvað þeir sögðu og
meintu. Og hún mun gera það,
erfiðara að afsaka fáfræði og alls-
konar yfirborðssannleik, sem nú
er dreift um heiminn I daglegu
tali manna i þúsund vasabrots-
bóka.
Þeireruófáirsem vilja láta lita
á sig sem sérstaka kunnáttumenn
i fræðum Marx og Engels, en hafa
sáralitið lesið eftir þá. Leidman
nefnir frægt sænsk dæmi um
þetta: Herbert Tingsten stjórn-
málafræðingui, ritstjóri og
áhrifamikill pólitikus, var álitinn
einn mesti sérfræðingur svia i
Marx um árabil. A ellidögum sin-
um viðurkenndi hann þó að hafa
sáralitiö lesið af verkum hans.
Það er ekkert áhlaupaverk aö
eignast 100 til 200 binda heildarút-
gáfu á verkum Marx og Engels.
Þó er blaðinu kunnugt um að einn
isl. aðili hefur gerst áskrifandi að
henni. Háskólabókasafnið og
Landsbókasafnið ættu að fara að
hugsa sinn gang lika.
— ekh