Þjóðviljinn - 15.08.1976, Blaðsíða 8
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 15. ágúst 1976
ÞJÓÐERNA
SYRPA
Lifseigur straumur
Okkar öld gerði sig liklega til aö
verða öld alþjóðahyggju ýmis-
konar — alþjóöahyggju auövalds-
ins, alþjóðahyggju sóslalista. Og
vist hafa þessir straumar verið á-
hrifamiklir, ekki sistsú „alþjóða-
hyggja” sem kemur fram i starfi
fjölþjóðalegra auðhringa, sem
eru að margra dómi skæðasta til-
ræði við þjóðrikin siðan páfi hafði
umtalsvert veraldlegt vald.
En þjóðernishyggja ýmisleg er
samt furðanlega lifseig. Andúð
manna á þvi að hverfa inn i stærri
heild eins og það heitir, sá vilji að
rækta og skila til nýrra kynslóða
þeim sérkennum sem móta til-
veru þjóðlegs samfélags. Við höf-
um séö þetta i hinni keltnesku
vakningu á Bretagne og Bret-
landseyjum þar sem reynt er að
hressa við eða vekja aftur til lifs
tungur sem hafa öldum saman
farið halloka fyrir heimstungun-
um ensku og frönsku. Viö sjáum
þetta t.d. i Kanada, þar sem inn-
flytjendur af annarri og þriðju
kynslóð hafa sýnt vaxandi áhuga
á þeim þjóðlega arfi er þeir tóku
með sér yfir Atlantsála. Og mætti
mörg dæmi nefna i þessa veru.
Ein staðfesting á hinni sterku
stöðu þjóöernishyggju ýmiskonar
er hinn mikli fjöldi bóka sem
skrifaöur er um þjóðernisminni-
hluta, þjóðernislega fordóma og
annað i þá veru. Menn reyna hver
i kapp við annan að kortleggja til-
veru smáþjóða sem sýnast
dæmdar til að deyja út eða bland-
ast nágrönnum sinum á næstunni.
Eða þá menn reyna að gera sér
grein fyrir þvi, hverjar þessara
smáþjóða helst eiga möguleika á
að lifa áfram og með hvaöa hætti.
ífjalladölum
Mikið af þessum bókmenntum
lýtur að harmsögu indjána i Suð-
ur- og Noröur-Ameriku. Fyrir
skömmu rakst ég á frásagnir
danskra mannfræðinga sem
höfðu fengið að dvelja i eitt ár
með aruako-indjánumuppi I fjöll-
um Kólumbiu. Aruakoindjánar
voru áður fjölmenn þjóð og
bjuggu á stóru svæði, en hafa eftir
margra alda baráttu við hvita ný-
lenduherra og landnema hrakist
upp i afskekkta dali i Sierra
Nevada fjöllum. Þar búa þeir i
átta fjalladölum á um 16 þúsund
ferkm.svæði.Þeireru nú um 4000
talsins.
Aruakoindjánar eru vel að sér
um marga hluti, þeir kunna að
lesa og skrifa, þeir hafa sina
skóla. Og þeir lifa óháðri sjálf-
stæðri menningu, utan við sitt
kólumbiska umhverfi. Þegar far-
ið er að skoða hæfileika þessarar
smáþjóðar til að lifa af, kemur
það á daginn að helsta vopn
þeirra er einangrunin. Þeir skera
niður tengslin við umhverfið
m.a, með þvi að búa sem mest
að sinu (hafa öll matvæli sjálfir,
vefa dúka i fatnað sinn osvfr.) og
með þvi að sýna öðrum almenna
tortryggni og hleypa helst engum
inn á landsvæði sitt. Það er mjög i
sama anda, að þetta fólk vill helst
ekki að verið sé að skrifa um sig i
blöð, allra sist i Kolumblu og
vekja þar með athygli rikra
áhugamanna og sérfræðinga sem
eru á sifelldum þeytingi i leit að
fórnardýrum fyrir kvikmynda-
vélar sinar og segulbönd.
Einangrun
og tortryggni
Danirnir máttu prófa þetta
allt á sjálfum sér. Það tók
drjúgan tima fyrir þá að fá
leyfi til að koma inn á lönd
aruakona. Þeir áttuðu sig og
á því, að best var fyrir þá að
búa sem mest að sinu, reyna ekki
kaup og sölu við indjánana. Þá
komust þeir að þvi að indjánar
vildu alls ekki láta múta sér með
gjöfum til hlýlegs viðmóts eða t.d.
til að leyfa að af þeim væru tekn-
ar myndir. Þeirra bros voru ekki
til kaups. Til dæmis um vantrú
arúakona á framandi fólki má
nefna lausn þeirra á tannlækna-
Sigaunakona i Sviþjóð:
Þörfin fyrir þjóðernisfordóma.
málum sinum. Þeir komust að
þeirri niðurstöðu að tannhirðingu
væri mjög ábótavant þar I fjalla-
dölum. Þeir komu sér þá saman
um að skjóta saman I sjóð og
senda einn indjána til næstu borg-
ar að læra til tannlæknis. Aruak-
onar vildu ekki eiga það á hættu
að vera háðir ókunnum manni
þegar þeir láta gera við tennur
sinar.
Frásagnir sem þessar minna á
það að viss einangrun reynist lifs-
nauðsyn mjög smáum þjóðum og
iiklega þeim mun meiri einangr-
un þvi smærri sem þjóöin er og
fortið hennar ólikari þvi sem okk-
ar öld allsherjarbissness vill
þvinga upp á hana. Það er auðvit-
að ljóst, að einnig 4000 manna
indjánaþjóð uppi I fjöllum
Kolumblu verður aö læra eitthvaö
af þeirri þróun, ekki sist i tækni-
legum efnum, sem veröur um-
hverfis þá. En þá er lika spurt um
það, að nýjungarnar komi til
þessa fólks á þeirra eigin forsend-
um (sbr. eigin skólar, eigin
heilsugæslu aruakona) en ekki i
formi misskilins gottgjörelsis eöa
i formi þeirra þvingunar sem
fylgir braski auðhringa með
náttúruauðæfi, Oft mjög glæp -
samlegu braski Og eru aruakonar
einmitt um þessar mundir að
mæta nýjum vanda: Nýlegar
fréttir ségja að olla hafi fundist
rétt við Sierra-Nevada fjöll og
Kolumbia ætlarað leggja veg upp
i fjöllin til að leita að meiri oliu.
Og þaö er hætt viö þvi, aö þeir
sem ryöjast fram meö oliuþef i
nösum muni ekki láta sér koma til
hugar aö nema staðar þegar
indjánar i sinu „landamæra-
þorpi” segja: Hingað og ekki
lengra.
Að byrja
á sjálfum sér
Vissir „fordómar” þessara
indjána i garð framandi manna
eru þeirra eðlilega nauðvörn.
Fordómar meirihlutaþjóðar I
garð þeirra útlendinga eöa þjóða-
brota sem með henni búa eru að
sjálfsögðu annars eðlis. Þeir for-
dómar hafa lika vissu þjóðfélags-
legu hlutverki að gegna, ef svo
mætti að orði komast. En þaö
hlutverk er fyrst og fremst nei-
kvætt: Þaö getur verið þægilegt
að hafa útlendinga eða minni-
hlutahópa sem blóraböggla, hafa
einhverja til að beina óánægju að
og efla þá um leið sjálfumgleði
meirihlutans.
Við islendingar höfum til-
hneigingu til að halda okkur yfir
slika fordóma i garð útlendinga
hafna — en sú sjálfsánægja fær
ekki staðist skoðun og mætti þar
um nefna sögur af útlendingaeft-
irliti, vinnuveitendum og svo tali
meðaljónsins um granna sina
erlenda. Sviar hafa haft svipaðar
hugmyndir um sjálfa sig i þessum
efnum og viö — en gætu að þvi
leyti orðið okkur til fyrirmyndar,
að þeir hafa aukiö mjög sjálfs-
gagnrýna skoðun þessara mála
heima hjá sér aö undanfornu. A
grundvelli þeirrar _|prsendu, aö,
þótt þaö sé gott og sjálfsagt aö
sýna samúö með blökkumönnum
i Suður-Afrlku eða minnihlutum
einhversstaöar annarsstaöar, þá
skipti þaö mestu, aöallt sé i lagi i
eigin húsi.
Vitahringir
Þessi mál eru rædd i tveim ný-
legumbókum, Etniska minoritet-
er I Sverige förr och nueftir Billy
Ehn og Karl-Olov Arnstberg og
Ivandrarproblem,sem er safnrit
unnið i hópvinnu við Stokkhólms-
háskóla. I fyrrnefndu bókinni er
m.a. rakin ýtarl. saga sigauna i
Sviþjóð — en það er næsta hörmu-
legur bálkur: A sautjándu öld,
t.d. voru sigaunskir karlmenn
réttdræpir þar i landi skv.
konunglegri tilskipan. Enn i dag
er i gangi mikill vitahringur for-
dóma gegn sigaunum, sem kemur
t.d. fram i þvi að þeim er synjað
um vinnu sem lofað heföi veriö,
þegar þaö kemur i ljós hverrar
ættar þeir eru. Og sá sem veröur
fyrir slíku, gripur kannski til
þeirrar hefndar að stela — og
staðfestir þar með þá fordóma
um sigauna sem þjófahyski sem
vitahringurinn heldur viö.
Að þvi er varðar innflytjendur,
þá komast höfundar áðurnefndu
bókarinnar að þeirri niöurstööu
að útlendingahatur sé minnst
meöal þeirra svia sem best eru
menntaðir eða hafa sjálfir búiö
erlendis. En samt er þaö ekki
rétt, að hægt sé að útrýma for-
dómum meö upplýsingastarfsemi
einni saman, þótt þekking á út-
lendingum og vandamálum
þeirra sé I mörgum tilvikum
mjög til bóta. Margir forherðast i
fordómum sinum þegar reynt er
að upplýsa þá um máliö. í stað
þess að taka sönsum hrekjast þeir
með fordóma sina yfir i laumuspil
sem þeir hálfskammast sin fyrir,
en þeir halda fast viö sina trú,
sina fordóma, vegna þess aö þeir
hafa verulegu hlutverki að gegna
fyrir þá.
Einn greinarhöfunda, Arne
Trankell, segir að þaö skipti
mestu að útrýma þeirri óvissu,
öryggisleysi, bæði efnalegu og til-
finningalegu, sem er gróðarstia
fordómanna.
Stórþjóðablygðun
t þessum málum er enginn
syndlaus, hvorki i austri né
vestri. Einn angi vandans, sem
lætur til sin heyra, ekki siður
meðal stórþjóða en smárra er
tregða við að ræða eigin vanda-
mál, viðurkenna þau meö eölileg-
um hætti. Þetta hefur mátt sjá
t.d. af þvi efni sem opinberar so-
véskar fréttastofur hafa dreift
um matvælaástandið þar I landi.
Menn vita aö þar hefur veriö
kjötskortur, m.a. vegna upp-
skerubrests i fyrra og þar með
skorts á fóðurkorni. Auðvitað
geta rússar ekki gert að þvi, þótt
veðurfar spilli uppskeru þeirra,
frekaren aðrir. En það er mjög á-
berandi i þessum skrifum, að
gjörsamlega öllum vandanum er
skellt á veðurfarið (vandinn er
reyndar meiri. Og til heimabrúks
skrifa rússar um trassaskap við
uppskeruvinnu, geymslu og
flutninga osfrv.). Og I einni grein
frá APN mátti ómögulega viður-
kenna að það væri kjötskortur i
Moskvu: Sú staðreynd að
veitingahús höfðu kjötlausan dag
á fimmtudögum þar i borg var út-
skýrð með þvi, að þetta væri gert
til þeirra hagsbóta fyrir fólkið, að
það æti meiri fisk, fiskur væri svo
holl fæða!
Svonalagaöer meira en pólitisk
viðkvæmni (þ.e. að ekki megi
kenna um ávirðingum i sam-
yrkjubúskap), það er alveg aug-
ljóst af tali og skrifum rússa, að
innflutningur á korni er þjóölegt
blygðunarefni, hvað sem líður
veðurfari eða öðrum afsakandi
þáttum.
Gullmedalia fyrir
glaepi
í framhaldi af þessu verður
manni hugsað til athugasemda
um hið mikla og hugvitssamlega
bankarán sem gert var fyrir
skemmstu I frönsku borginni
Nice. Franskur útvarpsmaður
tók það fram með ótviræöu þjóð-
arstolti, aö þetta banka-
rán hafi veriö sýnu umfangs-
meira en Lestarránið mikla i
Bretlandi 1963. Hann bætti þvi
við, aö jafnvel þótt frökkum
tækist ekki aö vinna margar gull-
medaliur i Montreal, þá heföu
þeir nú unnið gullið i kænlegum
glæpum. Bretar eru að sinu leyti
sagðir mjög óhressir yfir þvi aö
hafa verið slegnir út á þessu sviöi
og það af frökkum.
Það er fátt sem menn ekki vilja
nota til að sýna fram á yfirburöi
sina yfir aöra. Þjóöarstolt og viö-
kvæmni er tré sem ber kynlega
ávexti. .í’abbi minn”, segir litill
strákur, „er stærri en pabbi
þinn”. Þetta er svipað meö þjóö-
irnar. Ef þær eiga ekki i striöi þá
heyrast a.m.k. glósur eins og
þessar: Okkar ræningjar eru
djarfari en ykkar. Og þeir stela
meira en ykkar þjófar. Hi á
ykkur...
Franska lögreglan var mjög
hreykin af hugviti og þekkingu
þjófanna i Nice, en eins og Bern-
ard Levin segir: Hvaö segir
franskt þjóðarstolt ef það kæmi i
Ijós, að ræningjarnir hafi verið
þýskir, eða meira að segja italir?
Mun ekki Nató endanlega hrynja i
rúst? Arni Bergmann.
Sewer line
under
Rue Guslavi
Deloye
. They crawl
through tunnel
to bank and break
through wall into
vault, movlng aside
5-ton sale.
Private
sale-deposil boxes
are rilled tor jewels.
gold ingols. money and
cashier bonds
'lunch breaks’
with sandwiches, wine,'
collee and sweets from
picnic basket