Þjóðviljinn - 20.08.1976, Blaðsíða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 20. ágúst 1976
Föstudagur 20. ágúst 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9

Dularfullar bautasteinaraöir i Carnac: Enginn veit nú lengur til hvers þessir steinar voru reistir
,JDublin er nœr
okkur en París”
A sumrin er það nú oröin föst
venja aö menn leita til „sólar-
landanna”, þ.e.a.s. einkum land-
anna umhverfis Miöjaröarhafiö,
og er árangurinn sá aö þau eru
svo þéttsetin af feröamönnum, aö
þar er varla lift. Hins vegar er
þaö nokkur minnihluti sem kýs
heidur að leita á norölægari slóöir
viö Atlanshafiö þar sem sólin er
alls ekki eins árviss og andrúms-
loftiö minnir meira á tsland en á
Majorku. Meöal þeirra staöa þar
sem þessi ferðamennska hefur
þróast nokkuð undanfarin ár eru
keltnesku löndin, trland og Breta-
nía. Sagt er að feröamennska hafi
þróast á trlandi, þegar Irar geröu
sér grein fyrir þvi aö þaö var
ástæöulaust aö ginna feröamenn
þangaö meö skrumauglýsingum
og best aö reyna aö selja ekki
annaö en þaö sem landiö haföi,
þ.e.a.s. „idettastrendur, strjál-
byggöa sveit, þoku og rigningu”.
Þetta haföi i för meö sér aö ekki
var reynt aö fá aöra ferðamenn
en þá sem vissu aö hverju þeir
genguogekki reynt aö ná af þeim
meiri peningum en hóflegt var aö
láta þá borga fyrir „þoku ogrign-
ingu”. Er þessi hugsunarháttur
þvi mjög ólikur þeim sem tiökast
i sólarlöndunum. En þetta hefur
gefist m jög vel og því er trland nú
vinsælt iand hjá þeim sem til
þekkja, og tala þeirra eykst á
hverju ári.
Bretónar hafa nú talsveröan
hug á þvi aö fylgja fordæmi ira,
enda er land þeirra talsvert iikt
trlandi og þjóöirnar skyldar. Þó
er feröamennska þar skemur á
veg komin en á trlandi, en sá sem
þangaö kemur finnur strax svip-
aö andrúmsloft og á „eyjunni
grænu”.
Bretanla er keltneskt land eins
og trland og byggöistá sjöttu öld,
þegar keltar á Stóra-Bretlandi
flúöu suður til meginlandsins
undan innrás engilsaxa. Frá þeim
tima hefur keltnesk tunga veriö
töluö i Bretaniu, og er sagt aö hálf
miljón manna hafi bretónsku aö
aöalmáli I dag og hálf miljón
manna til viöbótar geti talað
hana. Þetta tungumál er svo likt
þvf máli sem talaö er f Wales, aö
fiskimenn frá Bretaniu geta gert
sig skiljanlega i höfnum þar, en
hins vegar er Irskan heldur fjar-
skyldari. Eftir aö keltar frá
Stóra-Bretlandi höföu tekiö sér
bólfestu þama, var Bretania
lengi meira eöa minna sjálfstætt
riki. A miööldum, allt fram á 14.
og 15. öld, stóö þaö jafnvel meö
mikium blóma. Ariö 1532 varö
þaö hins vegar hluti af franska
konungsrikinu en haföi þó áfram
talsveröa sjálfstjórn um sin eigin
mál. Þaö var ekki fyrr en i
frönsku stjórnarbyltingunni aö
Bretania var alveg innlimuö i
Frakkland, eins og hún hefúr ver-
iö siöan.
Vegna þessa sérstaka uppruna
hefur Bretania talsvert annan
svip en aörir hlutir Frakklands.
Þegar á dögum rómverja var
þetta undarlegt og f jarlægt land:
þeir köiluöu þaö „finis terrae”
eöa „heimsenda” og heitir ysti.
oddi Bretaniu-skaga enn
„Finistere”. Þar er landiö frem-
ur lágt, en hæöótt, ströndin vog-
skorin og skipast á sandar og
klettar. Vindar Atlanshafsins
nauða i sifellu og miöaö viö
franskar aöstæöur er þar jafn
rigningasamt og hér á suöur-
landi. Oft liggur þoka yfir strönd-
inni, og er ekki aö furöa aö
bretónar eru ein sú þjóö Evrópu
sem mest er gefin fyrir drauga-
sögur. Þó eru þær sögur oft ennþá
dularfyllri og óljósarien þær sög-
ur sem viö þekkjum og jaöra oft
við kynjasögur: þar segir t.d.
mjög frá sokknum borgum og
kirkjum á hafsbotni.
Kaþólsk trú er mjög mikilvægur
þáttur I lifi bretóna, en oft veröur
ekki betur séö en ævaforn keltn-
esk heiðni sklni f gegnum
kaþólskuna. Meöal hinna fornu
kelta var t.d. helgi á uppsprettum
og sjávarlundum, og hafa þeir
staöir veriö kristnaöir meöþvi aö
byggja þar litlar kapellur. Eins
og mjög margar kirkjur I Breta-
niu voru kapellurnar byggöar á
15. og 16. öld á mörkum gotnesks
stDs og endurreisnarstils: þessar
byggingar eru yfirleitt I mjög út-
flúruöum stil, sem minnir á
blúndur, og kirkjuturnarnir
minna mikiö á hiö sérkennilega
höfuöfat bretónskra kvenna. Viö
kirkjurnar eru oft þær sérkenni-
legu höggmyndir, sem frakkar
kalia „calvaire”, en þaö eru stór-
ar styttur af Kristi á krossinum.
Gjarnan eru llka styttur af ræn-
ingjunum tveim á krossinum og
öll ævisaga Krists er sögö i rööum
af litlum lágmyndum á fótstalli
styttnanna. Þessar styttur, sem
eru geröar af nafnlausum lista-
mönnum úr nærliggjandi þorpum
og eru oft nokkuð klunnalegar,
öölast furöulegtlif idaufu sólskini
þessa héraös. Hugsun bretóna
virðist snúast mikiö i kringum
dauöann, og tiökuöu þeir lengi
„tvöfalda greftrun”: likiö var
fyrst greftraö, en þegar aöeins
beinin voru eftir var þaö tekiö upp
og sett I sérstaka „beinakapellu”
sem stendur venjulega viö kross-
festingarstyttuna. Þaö er freist-
andiaö lita á þessa siöi sem æva-
gamia hefö og krossfestingar-
myndirnarminna á þaöaöhvergi
i Evrópu er eins mikið af forsögu-
legum bautasteinum og í Breta-
niu. Á einum staö, Carnac, eru
hundruö bautasteina i löngum og
beinum rööum, og veit enginn til
hvers þeir voru reistir.
Sú tegund bretónskrar listar
sem nú er þekktust á þó ekkert
skylt viö höggmyndir eöa bauta-
steina: þaö er tónlistin. Bretónar
hafa lengi átt sérstaka tónlistar-
hefö, en nú á siöustu árum hefur
hún oröiö vinsæl viöa um Evrópu
og auk þess hefur þessi bretónska
tónlist blandast saman viö popp-
tónlist og úr þvi oröiö mjög sér-
kennileg bianda. Gott dæmi um
þaö er hörpuleikarinn og söngv-
arinn Alan Stivelt, sem nú er gif-
urlega vinsæll. Syngur hann
keltnesklögaf öllu tagi, bretónsk,
irsk og skosk.
Þessi tónlist er ekki aöeins
sungin undir bretónskum dansi á
sérstökum hátiðum, sem kallaöar
eru „festnoz” á bretónsku, heldur
hafa söngvarnir einnig oröiö þátt-
ur I viöleitni bretóna til aö öölast
meira sjálfstæöi. Mjög margir
bretónar eru óánægöir meö hlut-
skipti Bretaniu undir franskri
stjórn: þeim finnst landiö hafa
oröiö algerlega útundan i efna-
hagsþróun siðustu áratuga, enda
hefur cngin atvinna veriö byggö
þar upp og fólk oröiö aö flytja
þaöan I stórum stil. Margir benda
einnig á þaö aö hlutfailslega fleiri
menn féllu frá Bretanlu I heims-
styrjöldunum en frá nokkru ööru
héraöi Frakklands. Saman viö
þetta blandast svo baráttan fyrir
varöveislu bretónskrar tungu,
sem var lengi ofsótt alþýöumál og
bannað i skólum.
Ariö 1932 var fyrst stofnaður
þjóðernissinnafl. I Bretaniu, en
hann leiö undir lok eftir heims-
styrjöldina þvi aö stjórnendur
hans voru sakaöir um fullmikla
fylgisspekt viö þjóöverja. Þaö er
ekki fullvlst hvort þetta var aö
öUu leyti satt um flokkinn sjálfan
(ýmsir leiötogar hans unnu meö
þjóöverjum en e.t.v. slöur aörir
flokksmenn) eöa átylla . til aö
berja hann niöur. Þaö var ekki
fyrr en 1964 aö bretónsk þjóöern-
ishreyfing hófst aö nýju, og þá
var ekki neinn vafi á þvi aö hún
var vinstri sinnuð. Síðar hafa
komiö upp fieiri hreyfingar, t.d.
var stofnaður sérstakur
bretónskur kommúnistaflokkur
áriö 1971. Reyndar skorfir þessa
þjóöernishreyfingu þann efna-
hagslega grundvöU, sem skoska
þjóöernishreyfingin hefur t.d., og
þvi hefur hún fengiö sáralitinn
hljómgrunn I kosningum. Þaö
bætir heldur ekki úr skák aö
bretónar eru ihaldssainir frá
fornu fari og veita fremur hægri
flokkum fylgi, og þvl eru þeir
tregir til aö styöja vinsfri sinnaö-
ar þjóöernishreyfingar. En þjóö-
ernissinnar ieggja áherslu á
keltneskan uppruna þjóöarinnar:
„Dublin er nær okkur en Paris”,
segja þeir.
En hvernig sem þaö er, þá hafa
menn sifellt meiri áhuga á menn-
ingararfi Bretaniu, oger þaö ekki
aöeins tónlistin, sem er til marks
um þaö. Langmesta metsölubók-
in I Frakklandi I ár, sem selst hef-
ur i 400 þúsund eintaka, er bókin
„Le checal d’orgueil” (nafniö
þýöir „drambhesturinn” og lýtur
aö bretónskri þjóötrú). Þessi bók,
sem var upphaflega skrifuö á
bretónsku, er nákvæm og næstum
þvi vlsindaleg lýsing á Hfi, starfi,
trú og hugsunarhætti bretónskra
bænda á fyrstu áratugum aldar-
innar. Höfundurinn, Pierre Jakez
Helias, er sjálfur bóndasonur —
en kcnnir nú bretónsku viö há-
skólann i Rennes. Og hann er
sjáifur vongóöur um framtlö
bretónskrar menningar.
(endursagt)
Duttlungar fjárfestingarinnar:
Egyptar eru nú f arnir að
hafa talsverðar áhyggjur
af þeim skaða sem Aswan-
stíf lugarðurinn kann að
valda á fornminjum í
suðurhluta Egyptalands,
og eru sérfræðingar nú að
kanna það hvernig bjarga
megi risastyttunum tveim-
ur, sem hafa öldum saman
verið kallaðar „AAeminon-
stytturnar". Þessar frægu
styttur, sem oft eru
nefndar í bókmenntum,
eru 59 feta háar, og eiga í
raun og veru að sýna fara-
óinn Amenhotep III.
Þegar Aswan-stiflan var byggð
fór mikiö landsvæði og auðugt aö
fornminjum undir vatn, en með
aðstoð Unesco og sérfræðinga frá
fjölmörgum löndum tókst að
flytja merkustu minjarnar, hof-
rústir og styttur, frá þvi svæði
sem vatn átti að flæða yfir og upp
á bakka Aswan-stöðuvatnsins.
Jafnframt voru gerðir mjög
viðtækir uppgreftir á öllu þessu
„Mcmnon-slyIturnar” viöLúxor: 3000 ára styttur af Amenhotep III faraó.
Fornminjar enn
i hœttu vegna
Aswan-stíflunnar
Söluerfiðleikar hjá
lifandi list dagsins
Brú hrynur
Rétt eftir dögun einn morgun I
byrjun ágúst hrukku þúsundir
Vínarbúa upp viö dómadags-
hávaöa. Elsta brú borgarinnar,
hin svonefnda „Reichsbriicke”,
sem lá yfir Dóná I noröurhvcrfum
Vlnarborgar, var þá aö hrynja.
Þessi brú var 400 ára og haföi
hún staðiö af sér sprengjuárásir
bandamanna og umsátur rússa i
heimsstyrjöldinni. Það kom flest-
um á óvart að hún skyldi hrynja
nú, og velta sérfræðingar þvi fyr-
ir sér hvort einhver smlðagalli
hafi verið i henni eöa hvort ein-
hver brúarstólpi hafi veriö svona
ilia farin af veðrun. Svo heppilega
vildi til að brúin hrundi á þeim
tima þegar fæstir eru á ferli, og
beiö aðeins einn bílstjóri bana. Ef
brúin heföi hruniö á annatima,
hefði það getað kostaö þúsund
mannslif.
Það mun taka þrjú til fjögur ár
að endurbyggja brúna,en væntan-
lega verður búið að reisa bráða-
birgðabrýr i lok ársins.
Aö undanförnu hefur mikiö verið rætt um þá sakaruppgjöf, sem Jóhann
Kari Spánarkonungur hefur veitt ýmsum pólitiskum föngum á Spáni og
vinstri mönnum þykir að gangi hvergi nógu langt. Myndin sýnir
hugleiðingar teiknara franska blaösins „Le Monde” um þennan at-
burð: Franco hlustar á gestgjafa sinn á þeim staö, þar sem hann fær nú
aö dúsa, lesa fréttina um þessa sakaruppgjöf.
Nýlega hefur breskur banki fundiö upp þarfaþing mikiö, sem sést hér á
myndinni, en þaö er tékkhefti fyrir örvhenta menn. Eins og sjá má snýr
tékkinn alveg öfugt mibaö viö venjuleg tékkhefti, þannig aö menn þurfa
ekki aö missa neinn tima þótt þeir séu örvhentir. Skyldi ekki næst koma
sérstakt tékkhefti fyrir menn, sem eiga enga innlstæöu? Sllk uppfinn-
ing myndi vafalaust eyöa áhyggjum enn fleiri manna en þetta breska
tékkhefti.
Fátt reynist erfiöara I listailfi
en að koma á einhverri skynsemd
i markaösmálum.
Sú saga er sögö frá ýmsum
löndum aö fyrir fimm til sjö árum
hafi veriö mikið aö gera hjá þeim
listaverkasölum sem fengust viö
aö koma I verö verkum eftir nýja
og framsækna listamenn — og
voru hlutaöeigendur nokkuö
ánægöir með veröiö: þaö var 250-
400 þúsundir fyrir hvert verk.
Þetta ástand hefur mjög breyst
að undanförnu. Sölusýningar hafa
gengið mjög treglega og margir
listaverkasalar hafa orðið aö
loka.
Astæöurnar eru nokkrar. 1
fyrsta lagi er framboð svo mikið,
að jafnvel áhugamenn gefast upp
við að fylgjast með þvi sem er að
gerast. t annan stað var hin mikla
eftirspurn sem áður var i gangi
ekki „eölileg” ef svo mætti að
orði komast. Fyrir nokkrum
árum komu mjög við sögu kaup-
endur sem höfðu svosem afskap-
lega litinn áhuga á myndlist, en
höfðu tekið mark á staðhæfingum
um að það gæti verið sniðugt nð
fjárfesta I myndlist. Margir
peningamenn láta sig dreyma
um að endurtaka forsjálni þeirra
sem nálægt aldamótum keyptu
fyrir slikk verk verðandi
meistara parisarskólans og urðu
siðan bæði frægir og rikir fyrir.
Þessir fjárfestingarmenn hafa
orðið fyrir nokkrum vonbrigð-
um með markaðsástandið og
verðþróun hjá þeim listamönnum
sem þeir hafa veðjað á. Þeir hafa
þvi kippt að sér hendinni. Þeir
sem áður keyptu ný myndlista-
verk hafa nú snúið sér aö klass-
ikum vatnslitamyndum eða
rókókómublum.
Hin volduga Aswan-stifla.
Kaupendur viö mynd cftir Roy Lichtenstein; gullöldin er liöin.
Blýskúlptúrar eftir Richard Sarra; söluvara i gær, á lager Idag.
er verið að ræða um það hvernig
unnt sé að gera við þær. Þessi
viðgerðaráform hafa komið af
stað orðrómi i Kairó um að e.t.v.
verið unnt að fá aðra styttuna til
að taka aftur upp morgunraul sitt
eftir 18 alda þögn, en fornminja-
verðir i Kairó telja það þó býsna
hæpið.
Dr. Ahmed el-Sawi, yfirmaður
fornleifagraftar i Egyptalandi,
hefur sagt að visindamenn hafi
ekki enn fundið neinar verulegar
skemmdir á fornminjum Lúxor-
svæðisins, en hins vegar sé mikil
hætta á að slikar skemmdir komi
i ljós á næsta áratugi. Vatnið gæti
valdið sérstaklega slæmum
skemmdum á veggmyndum og
styttum i fornum gröfum. Þótt
ákveðið hafi verið að byrja á þvi
að gera við Memnon-stytturnar
sé nauðsynlegt að kanna nú
þegar hvernig unnt sé að varð-
veita allar fornminjar Lúxor-
svæðisins. Egvptar hafa farið
fram á við Unesco að það veiti
aðstoð sina við þetta verkefni.
(Kndursagt)
ust i jarðskjálfta árið 27 fyrir
Krist. Eftir þennan jarðskjálfta
brá nefnilega svo við að önnur
styttan gaf frá sér mjög annar-
legt hljóð dag hvern við sólar-
upprás, og er talið að það hafi
stafað af hitabreytingum i stein-
inum. Sægur feröamanna frá
öllum löndum Rómaveldis kom
þá til að skoða styttuna og heyra
hljóðið. Það þagnaði þó árið 170
e.Kr., þegar Septimus Severus
keisari iét gera við styttuna. Það
var á dögum Rómaveldis, sem
stytturnar fengu það nafn sem
þær ganga undir núna, en
Memnon var hálfguð, sonur
Aróru morgungyðju og talin hafa
verið konungur i Eþiópiu. Siðar
felldi Akkiles hann i bardaga, og
grætur móðir hans hann siðan:
Það er döggin.
Að sögn Mamdouh
Abdelzahers, fornminjavarðar
Lúxorsvæðisins, hefur nú verið
ákveðið aö byggja steinsteyptan
stöpul undir Memnon-styttunum
til að koma i veg fyrir skemmdir
af völdum jarðvatns. en auk þess
svæði. Þessu starfi, sem tók alls
sextán ár, lauk fyrr á þessu ári
með þvi að fornleifafræðingur og
verkfræðingar tóku i sundur
helstu byggingar á eynni Philae i
Nil, sem bráðum á að fara undir
vatn, og fluttu þær til.
Hættan, sem nú steðjar að forn-
minjunum, sem eru á hinu svo-
nefnda Lúxor-svæði, er hins
vegar talsvert öðru visi. Lúxor-
svæðið er fyrir norðan stifluna og
fer þvi alls ekki undir vatn, en
jarðvegur þar er mjög gljúpur og
hefur Aswan-stöðuvatnið mikla
nú valdið þvi að yfirborð jarö-
vatnsins hefur hækkað talsvert
mikið. Þannig kemst nú vatn að
fornminjunum, sem hafa einmitt
varðveist i árþúsundir vegna
þurrkanna á þessum slóðum.
Lúxor-svæðið er mjög auðugt að
fornminjum, og eru þar m.a.
einar fimm hundruð fornar
grafir. En frægustu fornminj-
arnar eru hinar svokölluðu
Memnonstyttur, sem eru leyfar
af mjög voldugu minnismerki um
Amenhotep III faraó. Þessar
styttur uröu mjög frægar i forn-
öld, einkum eftir að þær skemmd-