Þjóðviljinn - 09.09.1976, Síða 5

Fimmtudagur 9. september 1976. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 5
málum
Er hœgt að miðla
í suðurhluta Afríku?
Þetta kort sýnir þau sérsvæöi sem suöur-afrlkustjérn vill úthluta
svertingjum i Namibiu („homelands”). Bera þau flest nöfn þjóöar-
innar, sem þar á aö fá aösetur sitt, aö viöbættri endingunni -land.
Punktasvæöin eru þjóögaröar til verndunar dýralifi, en allir aörir
hlutar landsins eru ætlaöir hvita minnihlutanum.
hMíf
:
g| - ' Sg||

Apartheid-stefnan iætur til sin taka i öllum þáttum hversdags-
lifsins. Þessi mynd sýnir salerni sem ætlaö er „mönnum sem ekki
eru hvitir”.
Ekki er hægt aö sjá annaö en
öll viöhorf i málefnum suöur-
hluta Afriku hafi breyst talsvert
eftir þá tvo fundi, sem Henry
Kissinger utanrlkisráðherra
Bandarikjannaog John Vorster,
forsætisráðherra Suöur-Afriku,
hafa átt saman undanfarnar
vikur. Fyrir þá fundi var rætt
um vandamál á þremur stööum
i þessum heimshluta: mótmæli
gegn apartheid-stefnunni i Suð-
ur-Afriku, skæruhernaö gegn
hvitu minnihlutastjórninni I
Ródesiu, og talsverða mála-
flækju i Namibiu þar sem þjóð-
frelsishreyfing landsins SWAPO
— sem Sameinuðu þjóöirnar
viöurkenna sem löglegan vald-
hafa landsins — stóð i skæru-
hernaöi gegn stjórn Suður-Af-
riku þar, en fulltrúar Suö-
ur-Afriku stóöu um leiö i samn-
ingaviöræöum viöþá „fulltrúa”
blökkumanna, sem þeir höföu
sjálfir valiö. Þessi mál voru aö
vfeu tengd af þvi aö suöuraf-
rikumenn voru aöilar aö málum
Namibiu og studdu jafnframt
minnihlutastjórn Ródesiu. En
eftir fundi Kissingers og
Vorsters er oröiö ljóst,aö þessi
vandamál eru svo nátengd aö
um þau veröur varla fjallaö
nema i einu, — enda litur nú út
fyrir þaö I fyrsta skipti aö
bandarikjamenn ætli að taka
upp ákveöna stefnu i málefnum
suöurhluta Afriku.
Breytt viðhorf
bandarikjamanna
Fyrir fáum árum höföu
bandarikjamenn enga ákveöna
afstööu til málefha þeirra landa
Afriku, þar sem hvitir menn
fóru meb völdin. Sérfræðingar
bandarikjasljórnar litu þá svo
á, aö þjóðfrelsishreyfingar i
portúgölsku nýlendunum
Angóla ogMósambikhefðu eng-
ar sigurhorfur og væri ástæöu-
laustaö hafa nokkrar áhyggjur
af málefnum þeirra landa. 1
Ródesiu var skæruhernaður
svertingja litill og máttlaus, og
blökkumenn máttu sta litils i
Suður-Afriku. A þessum tflna
vildu bandarikjamenn ekki
móöga þær nýlenduþjóöir, sem
fengið höfðu sjálfstæöi, með þvi
að selja vopn til Ródesiu og Suö-
ur-Afriku, en að ööru leyti höföu
þeir vinsamlega sambúö við
stjórn Suður-Afriku og fjárfestu
þar mjög mikið.
En þetta ástand breyttist á
stuttum tima. Bæöi Mósambik
og Angóla ööluöust sjálfstæöi,
og leiddu atburöirnir í Angdla
einnig til þess aö sovétmenn
fengu aukin itök i þessum
heimshluta: vegna reynslunnar
þar telja margir baráttumenn i
þjóðfrelsishreyfingum i suður-
hluta Afriku þaö nú eölilegt aö
snúa sér til sovéskra yfirvalda
með beiðni um vopn og annan
stuðning.Jafnfrarnt óx þjóöfrels-
ishreyfingu i Ródesiu og Nami-
biu mjög fiskur um hrygg, og
jók það vitanlega mjög oröstir
þjóöfrelsishreyfingar Namibíu,
SWAPO, þegar Allsherjarþing
Sameinuðu þjóöanna viöur-
kenndi hana sem löglega vald-
hafa landsins áriö 1969. Banda-
rikjamenn sáu þá að þarna gátu
orðið miklar breytingar á fáum
árum, og var mikil hætta á þvi
aö sovétmenn fengju smám
saman stóraukin itök i þessum
heimshluta. Þá þróun töldu þeir
mjög óæskilega, ekki sist vegna
þess hve auðug þessi lönd eru af
ýmsum náttúruauðlindum.
Nægir aö benda á úraniumnám-
ur Namibiu i þvi sambandi.
Bandarikjamenn sáu þvi, aö
þeir yröu að bregöast þannig viö
þróun mála á þessum slóöum,
aö þeir misstu ekki öll sin itök,
en þaö haföi vitanlega I för meö
sér að nauðsynlegt var að ganga
á einhvern hátt til móts viö kröf-
ur svertingja, sem veröa nú aö
sæta kúgun hvltra minnihluta-
stjórna. Mjög litið hefur kvisast
um viöræður Kissingers og
Vorsters í Zurich um siöustu
helgi, en þó er uppi orðrómur
um að Kissinger hafi boöið upp
á viss „viðskipti”, að hvitu
minnihlutastjórninni i Ródesiu
verði hreinlega förnað, en þess i
stað fái suður-afrikumenn það
tryggt að sjálfstæö Namibia
veröi ekki annað en suöur-af-
riskt leppriki.
Rödesiu fórnað
fyrir Namibiu?
Svo viröist sem flestir séu nú
sammála um að nauðsynlegt sé
að fórna hvitu minnihluta-
stjóminni i Ródesiu. Þvi veldur
ekki aöeins það aö þjóðfrelsis-
hreyfingar landsins eru nú
orðnarsvo sterkar aö allar horf-
ur eru á þvi aö þær fái innan tiö-
ar nauðsynlegt bolmagn til aö
steypa hvitu stjórninni, heldur
hafa menn lika litiö álit á hvlta
minnihlutanum. Breska blaðiö
„The Guardian” sagði aö bar-
átta hvitra manna i Ródesiu
snerist um þaö eitt að halda
dauðahaldi i sitt „gin-og-tónik
liferni”. A hinn bóginn finnst
suður-afrlkumönnum, að hvitir
ródesiumenn séu ekki nægilega
haröir i kynþáttastefnunni og
vilja ekki lenda i vandræðum
vegna linkindar þeirra. Nú er
uppi orðrómur um að Kissinger
hyggist einfaldlega veita miklu
fé til þess að borga þeim hvitu
ródesiumönnum, sem vilja ekki
una meirihlutastjórn svertingja
og kjósa heldur að flytja úr
landi, „skaöabætur” fyrir
eignatjón sitt. Er það sjálfsagt
verðug lausn ef unnt verður aö
leysa Ródesiuvandamáliö á
friösamlegan hátt meö því aö
borga hvitum ibúum landsins
fyrir að drekka sitt gin og tónik
annars staðar.
En I Namibiu horfir ööruvisi
viö, þvi að talsvert meiri
hagsmunir eru þar i húfi en
þorsti iöjulausrar yfirstéttar.
Namibia er mjög auðugt land,
sem upphaflega var þýsk ný-
lenda. Þegar þjóöverjar lögðu
þaö undir sig, áttu þeir I höggi
viö herskáan þjóöflokk,
herero-þjóöina, og gripu til þess
ráös aö brjóta hann á bak aftur
meö fjöldamoröum. Er þetta
einhver ógeðslegasta siátrunin,
sem um getur i ömurlegri sögu
evrópskra landvinninga. Eftir
fyrri heimsstyrjöldina voru
þjóöverjar sviptir öllum nýlend-
um sinum og Namibia falin suö-
ur-afrikumönnum sem „vernd-
arsvæði”. Þeir hafa siðan
stjórnað landinu eins og ný-
lendu, og sá enginn neitt at-
hugavert viö þaö I fyrstu, en
þegar fyrrverandi nýlendur og
„verndarsvæöi” i Afriku höfðu
fengiö sjálfstæöi og styrkur
þeirra tók aö vaxa innan Sam-
einuðu þjóðanna, geröust kröf-
urnar um aö Namibia fengi
einnig sjálfstæði stöðugt hávær-
ari á alþjóöavettvangi. Var þá
bent á það að suðurafrikumönn-
um hefði upphaflega veriö falið
að undirbúa Namibiu undir
sjálfstæöi og stjórna landinu
þangaö til ibúarnir gætu tekið
stjórn þess i sinar hendur. Ariö
1969 viöurkenndi Allsherjarþing
Sameinuðu þjóöanna þjóöfrds-
ishreyfinguna SWAPO (sem
stofnuð hafði verið 1966) sem
löglega stjórn landsins, eins og
áður var sagt.
Vilja ekki
sleppa Namibiu
Suður-afrikumenn brugöust
þannig viö þessum kröfum um
sjálfstæði fyrir Namibiu að þeir
juku itök sin i landinu sem mest
þeir máttu. I stað þess að
stjórna landinu eins og nýlendu
tóku þeir nú upp þá stefnu aö
láta kynþáttalög Suöur-Afriku
einnig gilda fyir Namibiu. Jafn-
framt fóru þeir að búa til sér-
stök svæöi fyrir ibúa landsins,
eða „homelands” eins og þeir
kalla þau, og er tilgangurinn sá
að bæla þá niður meö þvi aö
smala þeim saman á litil, fátæk
svæöi, þar sem þeir lifi 1 eymd
og geti aldrei oröiö annaö en
ódýrt vinnuafl. Afganginn af
landinu fásvo hvitir landnemar.
Þessi stefna mæltist alls stað-
ar illa fyrir, og létust- þá suð-
ur-afrikumenn slaka til. 1
september i fyrra hófst þannig
svokölluð ..ráðstefna um sjálf-
stæöi Namibíu” i Windhoek,
höfuöborg landsins. Þar rædd-
ust viö fulltrúar hvita minni-
hlutans (sem nú er orðinn um
90.000 að tölu eftir mikinn inn-
flutning frá Suður-Afrlku siö-
ustu ár) og fulltrúar allra þjóö-
flokka svertingja. En fulltrúar
svertingja voru valdir eftir á-
kveðnum reglum, sem geröar
voru til þess að útiloka SWAPO
fráallri þátttöku I ráðstefnunni.
Þannig má segja aö fulltrúar
hvita minnihlutans hafi aöeins
veriö til viötals viö þá fulltrúa
svertingja, sem þeir völdu sjálf-
ir. Þrátt fyrir þetta voru dlar
1 sendinefndir svertingjaþjóöa
sammála um aö krefjast sjálf-
stæðis fyrir Namibiu i heild og
þær voru allar andvigar öllum
formum af „apartheid”.
Ráöstefnunni lauk siöast i
ágúst, og var þá gefin út til-
kynning um niðurstööur hennar.
Þar stóö að landiö ætti að fá
sjálfstæði 31. desember 1978, og
skyldi vera unniö aö því i tveim-
ur áföngum. Fyrst átti aö taka
við völdum bráöabirgðastjórn
allra þjóðflokka i landinu, og
skyldi þó þurfa aö semja um
valdsvið hennar við suöur-af-
rikumenn. Siðan átti landiö loks
að fá fullt sjálfstæði.
I raun og veru er þetta þó svo
óljóst að litið verður af þvi ráð-
iö, og þaö var athyglisvert, að i
tilkynningunni var ekkert sagt
um það hverjir ættu að vera i
bráðabirgöastjórninni, né um
eðli samningaviöræönanna við
Suður-Afrikustjórn, og ekkert
varheldur sagt um það hvernig
stjórnarskrá sjálfstæðrar
Namibiu ætti að vera. Ekki var
heldur eitt orð i yfirlýsingunni
um Sameinuöu þjóöirnar eöa
þjóöfrelsishreyfinguna SWAPO.
Það er þvi full ástæöa tii aö ótt-
ast að suður-afrikumenn stefni
aö þvi einu aö gera Namibiu að
eins konar leppriki, og i stað
raunverulegs sjálfstæöis og
svartrar meirihlutastjórnar fái
kannske þau svæði, sem svert-
ingjum hefur nú veriö úthlutaö,
eins konar sýndar-„sjálfstæði”
eins og gervilöndin „Lesotho”
og „Swasiland” innan landa-
mæra Suður-Afriku.
„Operation Cobra”
Þau tiöindi sem borist hafa
frá Namibiu siðan i júni benda
þvi miður til þess að suður-af-
rikumenn hafi eitthvað slikt i
huga. Á siöustu þremur mánuö-
um hafa suður-afriskir her-
flokkar hrakið um 40-50.000
svertingja frá heimilum sinum
nyrst i Namibiu. Tilgangurinn
er sá að skapa eins km breitt
mannlaust svæöi meðfram
landamærum Namibiu og
Angóla. Siðan eru allir þeir
menn sem sjást á þessu svæði
umsvifalaust skotnir. Þessar
aðgerðir eru nefndar
„Operation Cobra”, og skýrir
breska blaöiö „The Guardian”
frá þvi,ab her Suöur-Afriku hafi
gert sig sekan um pyndingar i
stórum stil viö framkvæmd
þessa brottreksturs.
Markmið þessara aögeröa er
vitanlega það aö brjóta á bak
aftur skæruliöahernaö SWAPO,
en skæruliðarnir hafa margar
af bækistöðvum sfltum I Angóla.
Jafnframt reyna suður-afriku-
menn aö ala sem mest á ætt-
bálkarig til aö sundra svertingj-
unum, þvi að SWAPO hefur
mestan stuðning meðal
Ovambo-þjóöarinnar, sem er
stærsta þjóð svertingja i Nami-
biu. Hins vegar er augljóst að
ekki er unnt aö tala um neitt
sjalfstæöi i Namibiu nema rætt
sé fyrst og fremst við fulltrúa
SWAPO. Veröur þvi ekki annað
séöen suður-afrikumenn ætli að
halda fast viö þá stefnuaöræða
ekki við aöra en þá, sem þeir
geti notað sem leppa.
Þaö lltur þvi út fyrir að suð-
ur-afrikumenn ætli sér ekki aö
sleppa Namibiu þótt þeim sé
ekki á móti skapi aö láta
Ródesiu róa sinnsjó. En ef Kiss-
inger heldur aö hann geti gert
einhvern samning um lausn
mála I suðurhluta Afriku með
þviaö fórna Ródesiu gegn þvi að
Namibia veröi suðurafriskt
leppriki skjátlast honum alger-
lega. Allir leiðtogar rikja svert-
ingja i Afriku eru sammála um
að ekkert annað komi til mála
enNamibia fái algert sjálfstæði
og meirihlutastjórn svertingja.
Það er augijóst að ekki er til
nein önnur varanleg lausn á
vandamálum suðurhluta Afriku
en sú að apartheid-stefnan
hverfi alls staðar úr sögunni og
meirihlutastjórnir taki við.
Spurningin er aðeins sú hvort
þessi þróun geti orðið friösam-
leg eöa ekki, og ef Kissinger
ætlar aö styöja suöur-afriku-
menn til aö koma á einhverri
„málamiölun” sem leysir eng-
an vanda, er hætt viö þvi að þaö
stuðli ekki að friðsamlegri þró-
un I þessum heimshluta.
e.m .j.