Þjóðviljinn - 01.10.1976, Blaðsíða 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 1. október 1976
Cr kaupfélagsverslun úti á landi.
markaður þeirra hefur dregist
saman vegna búferlafhitninga
einna. Þ>á kom og fram að dreif-
býlisverslunin þarf á mun
meira birgðahaldi að halda
vegna slæmra og strjálra sam-
gangna. Pantanaafgreiðsla er
mikil, sem kostar aukið starfs-
mannahald. Lánsviðskipti, sér-
staklega hvað áhrærir viðskipti
við bændur meö rekstrar- og
fjárfestingarvörur, eru mikil og
valda félögunum vaxta- og
gengistöpum. Simakostnaður er
miklum mun hærri, þar sem öll
vara er pöntuð frá heildsölum er
liggja fjarri verslununum. A
móti þessu og fleiru kemur svo
aftur á móti, að á s.l. ári var
heimiluð álagning á flutnings-
kostnað, sem hefur i för með sér
litilsháttar tekjuauka dreif-
býlisverslunarinnar umfram þá
sem I þéttbýli er.
Til þessara ráða
var gripið í Noregi
I itarlegu erindi er Erlendur
Einarsson forstjóri Sambands-
ins fhitti greindi hann frá þeim
ráðstöfunum er þau Norður-
landanna, er ég nefndi hér að
framan hafa gripið til. Þar sem
frásögn af þvi öllu yrði alltof
löng greini ég efnislega frá þeim
ráðum er norðmenn hafa gripið
til, enda hagar þar að mörgu
leyti svipað til og hjá okkur.
Á árinu 1975 samþykkti
norska stórtángið áætlun um
stuöning viö matvöruverslanir i
dreifbýlinu. Byggist hún á fjár-
hagslegum stuðningi til fjár-
festingar og reksturs smærri
smásöluversl-
Guðvarður Kjartansson, Flateyri:
Vandamál
unar í dreifbýli
I byrjun septembermánaðar
s.l. var haldin á vegum Sam-
vinnuhreyfingarinnar ráðstefna
að Bifröst i Borgarfirði, til að
fjalla sérstaklega um vandamál
smásöluverslunar i dreifbýli.
Til þátttöku i ráöstefnunni var
boðið fulltrúum frá öllum kaup-
félögunum, Sambandinu,skrif-
stofu verðlagsstjóra, Þjóðhags-
stofnun, Verslunarráði Islands,
viðskiptabönkunum og stjórn-
málaflokkum. Einungis tveir
stjórnmálaflokkar sáu ástæðu
til aö senda fulltrúa til ráðstefn-
unnar, eða Framsóknarflokkur-
inn og Alþýðubandalagið.
Undirritaöur sat þessa ráð-
stefnu sem fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins og vil ég I greinar-
korni þessu skýra frá þeim
framsöguræðum er fluttar voru
á henni i sem f æstum oröum svo
og þeim niðurstöðum hennar er
helst vöktu athygli mina.
Lukari afkoma
verslunarfyrirtœk ja
í dreifbýli
en í þéttbýli
Áður en farið er að greina frá
málum þeim, sem til umræðu
komu er þó ástæða til að gera
hér stuttan stans og hyggja litil-
lega aö þessum málum al-
mennt. Undanfarin ár hefur
borið á þvi i æ rikari mæli, að
verslanir og verslunarfyrirtæki
sem starfrækt eru I hinum
dreifðu byggöum landsins hafa
sýnt mun lakari rekstursaf-
komu en þau sem i þéttbýli eru
rekin. Sam vinnuhreyfingin
hefur gert samanburðarúttekt á
rekstri allra kaupfélaganna um
mörg undangengin ár, og gefið
þær út I hagskýrslum, sem
dreift hefur verið til fulltrúa á
aðalfundum Sambandsins. Þar
sem skýrslur þessar munu vera
hinar einu, sem standa undir
nafni erfróðlegt að fylgjast með
hver þróunin hefur veriö.
Ekki þarf að lýsa a.m.k. ekki
fyrir þeim Vestfirðingum, sem
eru virkir félagsmenn i sam-
vinnuhreyfingunni hver þessi
þróun hefur verið. Þegar hefur
eitt kaupfélag orðið að hætta
starfsemi sinni og tvö önnur,
annað þeirra i stærsta byggðar-
lagi Vestfjarða, eru hætt komin
vegna tapreksturs. Flest hinna
félaganna reka smásöluverslun
sina með verulegum reksturs-
halla, þó önnur starfssemi sem
félögin reka hafi bjargað þeim
frá verulegum reksturstöpum.
Það var þvi vonum seinna, að
ráðstefna sem þessi var haldin
til að reyna að finna leiðir til að
leiðrétta þann mismun, sem
dreifbýlisverslunin á við að búa
hvað allan rekstur áhrærir um-
fram þéttbýlisverslunina. Nú
kynni einhver að halda, að is-
lendingar einir ættu við vanda-
mál af þessu tagi að búa, en þvi
fer viðs fjarri. t Noregi hafa um
30% verslana i dreifbýli orðið að
hætta starfsemi sinni og þar
sem og i Sviþjóð og Finnlandi
hafa stjórnvöld orðið að gripa
inn I með sérstökum laga-
setningum til að tryggja að það
fólk,sem enn kýs að búa I hinum
dreifðu byggðum fái notið lág-
marksverslunarþjónustu, þvi
hvað svo sem hver vill segja um
verslunina, er það ómótmælan-
leg staðreynd að án þeirrar
þjónustu sem hún veitir er ill-
mögulegt aö halda áfram byggö
i dreifbýlinu.
Meiri birgðir eru
nauðsyn í dreifbýli
Vik ég þá litillega að þeim
framsöguerindum er flutt voru
á ráðstefnunni.Axel Gislason
framkvæmdastjóri Skipulags-
deildar SIS flutti erindi, er hann
nefndi „Aðstöðumunur
verslunar i dreifbýli og þétt-
býli.” Til að einfalda dæmið
kallaði hann þéttbýli byggðar-
kjarna með yfir 4000 ibúum, eða
byggðarlag i mikilli nálægð við
slikan byggðarkjarna t.d. á Suð-
vesturhorni landsins. t erindi
hans kom fram, aö skv. fram-
tölum einstaklinga árið 1974 eru
tekjur þeirra sem i dreifbýli
búa, langtum lægri en hinna er
búa i þéttbýli. Kaupgeta þeirra
verður þar af leiðandi minni og
kaupiö nýtistsvo til eingöngu til
kaupa hinnar nauðsynlegustu
matvöru, sem hefur tiltölulega
lága áiagningu, en svo kölluð
sérvara með hærri álagningu
selst litið. Sömuleiðis bentihann
á þá búseturöskun er orðið hefur
á allra siðustu árum, sem orðið
hefur til þess, að lifvænlegar
verslanir úti á landi hafa lent i
vandræöum sökum þess hve
matvörubúða. Sömuleiðis til
ráðgjafaþjónustu. Aætlaður
kostnaður við áætlunina er 16.5
milj. n.kr. ca 545 milj. isl. kr.
Samsvarandi upphæð fyrir ts-
land væri um 30 milj. kr. árleg-
ur styrkur. Stjórnun áætlunar-
innar var falin Viðskiptaráðu-
neytinu. Styrkir eru veittir til:
a) að reisa nýjar byggingar
og/eða stækka og endurnýja
búðir og vörulager.
b) skipulagningar og siðar
byggingar bifreiðastæða
c) tækja og innréttinga I búð-
ina.
Frumskilyrði tilstyrkhæfni er
að f járfestingin kosti að
minnsta kostica. 1 milj. fsl. kr.,
en smásalinn útvegar sjálfur
nauösynleg lán. Styrkurinn get-
ur numið allt frá 35%—50%
heildarfjárfestingarinnar I sér-
stökum tilvikum. Skilyrði fyrir
styrkveitingum eru þessi helst:
1. Að verslunin sé mikilvæg fyr-
ir byggðaþróun i héraðinu.
2. HUn veröur að bjóöa vöruúr-
val, sem fullnægir nauðsyn-
legustu þörfum ibúanna fyrir
ibúana og gerir þeim kleyft
aö neyta þess fæöis, sem er I
samræmi við kröfur um
næringargildi vöru og sam-
setningu.
3. Raunhæfar likur verða að
vera á, að fjárfestingar-
styrkurinn tryggi, að hægt
verði að starfrækja verslun-
ina nokkurn tima.
4. Velta án viröisaukaskatts á
ekki að vera hærri en 1.2
milj. nkr. (ca. 40 milj. isl.)
Velta á fóðurvörum, áburði
og sáðvörum er ekki innif alin
I þeirri veltutölu.
5. Fjarlægðin frá þeirri verslun
sem sækirum styrk, tilnæstu
matvöruverslunar ætti aö
vera a.m.k. 4 km.
6. Búöin veröur að vera starf-
rækt allt áriö.
Sömuleiðis veitir ráðuneytið
litlum m atvöruverslunum
rekstrarstyrki, sem uppbót
vegna mikilvægis þeirrar þjón-
ustu er þær veita kaupendum og
sveitarfélögum i dreifbýli. Skil-