Þjóðviljinn - 19.02.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 19. febrúar 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA — r
Stöðug yfirvinna, 2-3 tíma á dag
allan ársins hring, held ég sé einhver
óskynsamlegasti vinnutími sem hugsast getur
Gunnar
Guttormsson
Hlekkir yfirvinnu
í útvarpsþættinum Vinnumál
fyrir skemmstu var fjallað um
vinnutimalengd verkafólks i
ýmsum starfsgreinum. Þetta
var fróðlegur þáttur. Upplýs-
ingar frá Kjararrannsóknar-
nefnd um þetta efni voru uppi-
staða hans en ivafið: raddir
verkafólks á nokkrum vinnu-
stöðum. Það sem verkafólkið
hafði að segja um vinnutima
sinn kom ágætlega heim og
saman við niðurstöður Kjara-
rannsóknarnefndar. Megin-
atriði þeirra hafa verið rakin
hér i Þjóðviljanum, þannig að
hér eru aðeins dregnar saman
nokkrar tölur um yfirvinnu ein-
stakra starfshópa (sjá töflu).
Það kom skýrt fram i viðtöl-
unum i þættinum að megin-
ástæðan fyrir þvi að fólk leggur
á sig þessa miklu yfirvinnu er
sú, að dagvinnutekjur hrökkva
ekki fyrir lifsnauðsynjum. A
þessum verðbólgutimum koma
þær upplýsingar vist engum að
óvörum. — Gaman hefði verið
að heyra meira um viðhorf
fólksins til þess hvernig takast
megi að gera 8 stunda vinnudag
að aðalreglu (I stað undantekn-
ingar) i atvinnulifi okkar, en sú
spurning var vist utan ramma
þáttarins. — Kannski ekki úr
vegi að dvelja aðeins við hana
hér?
Þegar litiö er á stöðu verka-
fólks I baráttunni fyrir raun-
verulegri vinnutlmastyttingu,
getur verið nauðsynlegt að lita
yfir nokkuð lengri tima en
skýrslur Kjararannsóknar-
nefndar ná yfir. Auk saman-
burðar milli ársfjórðunga er
lika fróðlegt að skoða breyting-
ar frá einum aldarfjórðungi til
annars, og jafnvel bera saman
vinnutima hér og erlendis á öld-
inni sem leið.
Á öllum timum hefur vist ver-
ið um það deilt, hvað telja beri
„hóflegan vinnudag”. Fyrir svo
sem hálfri annarri öld setti
enskur hagfræðingur, Senior
að nafni, þá kenningu að það
væru siðustu stundir verka-
fólksins á degi hverjum, sem
skiluðu atvinnurekendum mest-
um gróða. Margir lögðu trúnað
á þennan sérstæða boðskap, og
atvinnurekendur notuðu hann
óspart sem röksemd gegn stytt-
ingu vinnudagsins, sem þá var
12 stundir á Englandi. — Þar
kom að löggjafinn greip I taum-
ana og færði vinnutima kvenna
og barna i vefnaðarverksmiðj-
um niður i 10 stundir með laga-
boði árið 1847. Siðar tókust
samningar um að þessi vinnu-
timastytting tæki einnig til
vinnu karla I starfsgreininni. —
Atvinnurekendur töldu að þessi
aðgerð myndi leiða til hruns
iðngreinarinnar, en þær raddir
hljóðnuðu brátt. Reynslan varð
nefnilega sú, að vinnutimastytt-
ingin leiddi fljótlega til mikillar
afkasta- og framleiðsluaukning-
ar, vefnaðariðnaðurinn tók
stökk framávið.
Hér á landi hófst skipuleg
barátta fyrir styttingu vinnu-
dagsins nokkru fyrir siðustu
aldamót: Þegar Verkamanna-
félag Seyðisfjaröar (fyrsta
verkamannafélag landsins að
talið er) var stofnað árið 1897,
var algengur vinnudagur hér
þetta 12-16 timar. Félagið setti
það ákvæði i lög sin, að daglegur
vinnutimi skyldi vera 10 stundir
...enda er það margreynt, að
eigi menn að fylgja sér að vinn-
unni eru þeir örfáir, sem þola
lengri vinnutima tillengdar.” Á
þennan hátt greindi Þorsteinn
Erlingsson, skáld, frá viðhorf-
um verkamanna á Seyðisfirði til
vinnutimans i blaði sinu
BJARKA, nokkru eftir stofnun
félagsins. — Félaginu varö ekki
langra lifdaga auöið, og árang-
ur þess af baráttunni fyrir stytt-
ingu vinnutimans varð einnig
skammvinnur. Félagið starfaöi
ekki nema Iiðlega 2 ár, var liðið .
undir lok aldamótaárið.
Og 10 sunda vinnudagur varð
ekki almennur hér fyrr en með
samningum Dagsbrúnar árið
1930. Þá hafði 11 stunda vinnu-
dagur verið samningsbundinn
allt frá stofnun Dagsbrúnar,
1906.
Hér sem annars staðar hafa
viðbrögð samtaka atvinnurek-
enda viö styttingu vinnudagsins
jafnan verið neikvæð. Þannig
var það einnig þegar 40 stunda
vinnuvikan var lögfest árið 1971.
(Hvort kenningar Seniors um á-
batann af „siðustu vinnustund-
um” dagsins hafa náð hingað
skal ósagt látið.) Ég minnist
þess, aö jafnvel fyrir daga
þessarar lagasetningar höfðu
atvinnurekendur i einni starfs-
grein reiknað út verulegt tap á
þvi að hafa menn i vinnu!!
Óefað hefur vinnutimastytt-
ingin 1971 leitt til framleiðni- og
framleiðsluaukningar I vissum
starfsgreinum, ekki sist hjá
þeim fyrirtækjum sem þá tóku
upp 8 tima vinnudag. En svo
mótsagnakennt, sem það kann
að virðast eru launakjör verka-
fólks (þ.e. fastakaup) hvað lök-
ust i þeim greinum þar sem
vinnudagur er „hóflegur” og
best skilyrði ættu að vera til
góðra afkasta. Þetta á ekki sist
við I verksmiðjuiðnaðinum.
Stöðug yfirvinna, 2-3 tima á
dag allan ársins hring, held ég
sé einhver óskynsamlegasti
vinnutimi sem hugsast getur,
ekki sist með tilliti til afkasta.
Þessi vinnutimi er mjög ein-
kennandi fyrir sumar þær
starfsgreinar, sem nefndar eru
I töflunni hér á siðunni. Ég
kynntist þessari vinnutilhögun
allvel á þeim árum sem 48 tima
vinnuvika var enn í gildi: Ef
maður „fylgdi sér að vinnunni”
var maður búinn að fá alveg nóg
þegar dagvinnunni lauk. Til að
„halda það út” i eftirvinnunni
(og oft á tiðum 2 næturvinnu-
tima til viðbótar) gerðist ekki
einasta það að afköstin þessa
tvo föstu eftirvinnutima færu
niður á við, heldur leiddi þessi
langi vinnutimi — meðvitað eða
ómeðvitað — til lakari afkasta
allan daginn. Og auðvitað gerði
maður sér fulla grein fyrir þvi
að vinnuþiggjandinn fékk sára-
litið meira út úr 10-12 tima
vinnu, en hann heföi fengið út úr
dagvinnunni einni saman, ef vel
hefði verið að verkinu staðið.
Þegar á heildina er litiö held
ég að sú mikla yfirvinna, sem
hér hefur verið gerð að umtals-
efni, sé öruggasta ráðið til að
drepa niður vinnuhug og vinnu-
gleði verkafólks, en hvort
tveggja er skilyrði góðra vinnu-
afkasta. Ég er sannfærður um
að þá föstu eftirvinnu, sem
margt verkafólk leggur á sig til
að bæta sér upp lágar dagvinnu-
tekjur, má afnema i áföngum og
greiða samt mun hærra kaup
fyrir venjulegan dagvinnutima
en nú er greitt fyrir dagvinnu og
tvo eftirvinnutima. En hvað um
„afkomu atvinnuveganna”? A
móti má spyrja hvernig fyrir-
tæki i ýmsum nágrannalöndum
fari að þvi að greiða verkafólki
sinu allt að tvöfalt hærri laun en
hér tiðkast — og vera samt með
allt að tvöfalt hærri framleiðni.
Gæti ekki ein skýringin á þessu
flókna vandamáli verið sú, að
þegar á heildina er litið, hafi
fyrirtæki hér ekki sem skyldi
fært sér i nyt þá miklu mögu-
leika sem m.a. felast i bættu
skipulagi og hagræðingu
verkaskiptingu milli fyrirtækja,
betri verkstjórn, skipulegri
verkkennslu, og umfram allt —
endurbótum á öllu vinnuum-
hverfi verkafólksins?
YFIRVINNUTÍMAR
(eftir- og, eða nœturvinna) á viku á dag.
Fiskvinna—konur 2.6
Hafnarverkamenn 14,7 2.9
Járniðnaðarmenn 17,4 3.5
Byggingaverkamenn 3.5
Skipasmiðir 18,6 3.7
Fiskvinna — karlar 20,5 4.1
Ýtu-og kranamenn ; 5.4

Af erlendum vettvangi:
Um mannréttindi í Marokkó
Þau riki heims, sem hafa
mannréttindi fullkomlega i
heiöri, eru ekki mörg, og má
mikið vera ef nokkurt þeirra
heföi fullkomlega hreinan
skjöldi þeim efnum, ef vel væri
fariöofan isaumana. Ekki siöur
skuggaiegt er hitt aö ef þeir,
sem sæta ofsóknum i heima-
löndum sinum af hálfu yfir-
valda, fá einhverja uppörvun og
undirtektir erlendis frá, þá
viröist þaö stundum standa öllu
frekar i sambandi viö pólitiska
hagsmuni þeirra erlendu aöila
en beina réttlætiskennd.
Þannig hefur heimspressan,
að minnsta kosti hinn vestræni
hlutihennar, verið heldur þögúl
um stórfelld pólitlsk réttarhöld,
sem undanfamar sex vikur hafa
staöiö yfir i Kasablanka i
Marokkó. Þar voru fyrir „rétti”
hvorki fleiri né færri en 137
manns, allir titlaðir marx-lenin-
istar af þarlendum stjórnar-
völdum. Hvort þessir 137 eru
marx-leninistar eður ei skiptir
út af fyrir sig ekki meginmáli,
heldur h itt að hér er um að ræða
grófar yfirtroöslur á grund-
vallarmannréttindum með
landslög að yfirskyni.
Ofsóknaherferð
Þegar þetta er ritaö er téðum
réttarhöldum nýlokiö meö
úrslitum, sem væntanlega hafa
ekki komið neinum á óvart. 44
hinna ákærðu voru dæmdir i
Hfstiðarfangelsi og hinir fengu
fangelsisdóma upp á fimm til
þrjátiu ár. Akæruatriðin bera
þvi vitni, hverskonar hugarfar
er rlkjandi hjá marokkönskum
yfirvöldum, en einn alvarlegasti
glæpurinn, sem hinir ákæröu
vorusagöir hafa gerstsekirum,
var aö einn þeirra var gyðingur
og að þeir hefðu fyrirhugað aö
gera hann að forsetá yfir
Marokkó. Að öðru leyti voru
ákærumar I stórum dráttum á
þá leiö, að þeir ákærðu vildu
Hassan konung og stjórn hans
feiga og aö þeir stæöu i
sambandi við frelsishreyfingu
Vestur-Sahara, Polisario, sem
nýtur stuðnings Alslr.
Réttarhöld þessi eru þó ekki
nema siðasti liðurinn i stór-
felldri pdlitiskri ofsóknarher-
ferð, sem staðið hefur yfir i
Marokkó siðastliðiö hálft ár aö
minnsta kosti. Með ofsóknum
þessum er afturhaldsstjórn
Hassans konungs að reyna að
brjóta á bak aftur vaxandi and-
stöðu innanlands og kæfa
óánægjuraddir. Samfara
miðaldalegri og gerspilltri
afturhaldsstjórn býr Marokkó
að margskonar áhrifum frá
Vesturlöndum, sem siast hafa
inn um Iangan aldur, þó ekki i
eins rikum mæli og til grann-
landanna Alsir og Túnis. Þetta
tvennt rekst óhjákvæmilega á
með ýmsu móti. En Hassan
kóngi hefur til þessa tekist að
halda stjórnartaumunum, og á
hann það meðal annars að
þakka vinsamlegu sambandi
viö valdhafa Vestur-landa, sem
hafa velþóknun á honum sem
traustum bandamanni gegn
„kommúnismanum.” Hann
hefur meira að segja látið
myrða pólitiska andstæðinga
sina erlendis með hjálp þessara
vestrænu vina, eins og skeði
meö Ben Barka á sinum tima,
en þá reyndust frönsk yfirvöld
Marokkókonungi þægir vika-
piltar, að öllum likindum meö
vitund og vilja æðstu embættis-
manna i stjórn de Gaulles.
tJtrýmingarstrið
Að gömlum sið valdhafa, sem
eiga við vandræði að striða
heima fyrir, hefur Hassan
konungur reynt aö dreifa
athygli þegna sinna með all-
miklum fyrirgangi út á við.
Innlimun Vestur-Sahara i félagi
við Márítaniu, þegar Spánn
gafst upp á nýlendustjórn þar,
er frægasta dæmið um það, en
einnig hafði konungur i huga
auðugar fosfatnámur á þvi
landsvæöi i von um að geta náð
einhverju I áttina að einokunar-
aöstöðu á þeirri vöru á heims-
markaðnum. Sú innlimun hefur
hinsvegar dregið dilk á eftir sér,
þar sem ibúar landsvæðisins,
vilja ekkert meö marokkómenn
og máritana hafa og heyja gegn
þeim skæruhernað, sem
hernámsliði rikjanna tveggja
hefur ekki tekist að bæla niður.
Hefur þó ekkert verið til spar-
að I þvi efni og er svo að heyra
á fréttum aö marokkómenn og
máritanar heyi beinlinis
útrýmingarstriö gegn þessum
nýju þegnurn sinum. Polisario
mun njóta verulegs stuönings
frá Alsir, sem telst hafa ein-
hverskonar sósialiskt stjórnar-
far, enda hefði hreyfing, sem
ekki hefur að baki sér nema i
hæsta lagi um 70.000 manns,
varla möguleika á langri og
vopnaðri baráttu að öðrum
kosti.
Skólar i lamasessi
Skæruhernaðurinn i Sahara
hefur auk annars orðið Marokkó
þungur fjárhagslegur baggi og
hefur það aukið óánægjuna
heima fyrir. Menntaskólar
landsins eru að mestu leyti i
lamasessi vegna andöfs
nemenda, sem einkum mót-
mæla þvi að aðeins börn yfir-
stéttarinnar hafa i raun efni á
þvi að stunda skólanám.
Mótmælaaðgerðir á götum úti
færast I vöxt, og á mótmælafólk
þó ekki von á neinu góðu frá
yfirvöldum, svo sem nærri má
geta. Þannig réðist lögregla á
„ólöglega mótmælagöngu”
seintinóvembers.l., drap fjóra,
særði tólf og handtók marga.
Tólf þeirra handteknu fengu
fangeisisdóma allt að sex árum.
Um nýafstaðin réttarhöld i
Kasablanka er þvl viö að bæta,
að vestrænir lögmenn, sem með
þeim hafa fylgst, eiga ekki orð
til að lýsa fyrirlitningu sinni á
þeim skrípaleik, er þar var
settur á sviö. Yves Baudelot,
Hassan Marokkókonungur I heim-
sókn hjá Johnson heitnum
fulltrúi frönsku deildarinnar i
Alþjóðasambandi lýðræðis-
sinnaðra lögmanna, sagði
þannig að i Kasablanka hefðu
sjálf grundvaUaratriði réttar-
farsins veriö að engu höfð. 17.
janúar mótmæltu margir þeirra
ákærðu þessum yfirtroðslum
með hungurverkfalli, en réttur-
inn brást við þvi með þvi að
neita þeim slðan um að koma i
réttarsalinn til að svara fyrir
sig.
En endalok skriparéttar-
haldanna þýöa varla neinn
úrslitasigur fyrir Hassan. Fjöldi
hinna ákæröu bendir ásamt með
öðru til þess,aö andstaðan gegn
honum sé viötæk. Og þótt hann
eigi hauka I horni á Vestur-
löndum, á það einnig við um
óvin hans Alsir. Vestur-
Þýskaland og Frakkland vilja
ekki heldur styggja Alsir, vegna
viöskipta við þaö land, eins og
sýndi sig þegar fyrrnefnda rikið
nýlega leyföi Polisario að opna
skrifstofu i Bonn, sem sjálfsagt
hefur þó verið mjög að dvilja
þarlendra ráðamanna. dþ