Þjóðviljinn - 23.03.1977, Blaðsíða 8

8 SIDA — ÞJOÐVILJINW MtftvHmJagur 23. warg 1»77
TAGE
ERLANDER,
fyrrum
forsætisráðherra
Samstarf samstædra stjórnmálaflokka
á Norðurlöndum er mikils virði
og sjálfsagt i Norðurlandaráði
Tage Erlander, sem
var forsætisráðherra
svía á árabilinu 1946-1969/
hefur nýlega gefið út
þriðja bindi endurminn-
inga sinna. Þar lýsir hann
m.a. tilurð Norðurlanda-
ráðs. Með hliðsjón af því,
sem þar segir, hefur
Anita Söderman, ritari
upplýsingad- Norður-
landaráðs lagt nokkrar
spurningar fyrir Er-
lander og Þjóðviljanum
boðið að birta svörin.
— Nor&urlandaráö var
stofnað þegar áætlanir um nor-
rænt tollabandalag og norrænt
varnarbandalag höfbu fariö út
um þúfur. Þegar ljóst var, aö
Nordek yröi aldrei aö veruleika,
var ráöherranefnd Noröur-
landaráös stofnuö og samþykkt-
ir geröar um samstarf á ýmsum
sviöum. Eru þaö mistökin, sem
eru hreyfiafl norrænnar sam-
vinnu fremur en sá árangur,
sem hún hefur haft I för meö
sér.
— Umleitanir um samstarf i
varnar- og efnahagsmálum
báru ekki tilætlaðan árangur,
enda þótt sú skoðun væri al-
menn, að hér væri um mjög
mikilsverö mál aö ræða. Menn
voru uggandi um, aö þessar
ófarir myndu leiöa til svartsýni
á norræna samvinnu. Þaö kynti
hins vegar undir áhuga okkar á
þvi aö finna einhvern vettvang
sem hentaði fyrir norræna sam-
vinnu. Við vildum gera aöra til-
raun einmitt vegna þess, hversu
mikilvæg þau mál voru, sem
samstaöa náðist ekki um.
Ráðið hefur flýtt
fyrir
— Heföu málefni þau, sem
fengiö hafa úrlausn fyrir at-
beina Norðurlandaráös, komist
i höfn, ef ráösins heföi ekki notiö
við?
— Við getum til dæmis nefnt
þaö, aö hugmynd um brú, er
tengdi Sviþjóð og Danmörku,
fékk hljómgrunn i Norðurlanda-
ráöi og þess vegna tóku rikis-
stjórnir landanna máliö til at-
hugunar. 1 annan staö var okkur
svium mjög umhugaö um af-
nám vegabréfaskyldu á Norður-
löndum. Þaö var okkur mjög
mikils virði, aöhægt var aö gera
þetta að veruleika fyrir til-
stuölan Noröurlandaráðs.
Sjálfur tók ég snemma aö beita
mér fyrir friösamlegri nýtingu
kjarnavopna, og þaö reyndist
mér ómetanlegt að geta lagt
fram hugmyndir minar þar aö
lútandi I Noröurlandaráði og
njóta þar stuönings. Hin ýmsu
viöfangsefni heföu væntanlega
fengið úrlausn án tilkomu
Noröurlandaráös, en áreiöan-
lega ekki eins fljótt og raun
hefur orðiö á.
Hvar sem er á Norðurlöndum
koma fram athyglisveröar hug-
myndir, sem alla varða, t.d.
varöandi frelsi á vinnu-
markaðnum. Það er heppilegt
að geta finpússað þessar hug-
myndir I samræmi við rikjandi
sjónarmið á Noröurlöndum, og
taka þannig mið af Norður-
landaráöi, áöur en hug-
myndirnar eru iagðar fram i til-
löguformi. Þannig hefur
Norðurlandaráö oröið eins kon-
ar vettvangur fyrir sjórnmála-
menn til að kanna þann hljóm-
grunn, sem hugmyndir þeirra
hafa. Umfram allt er athyglis-
Tvímælalaust kýs ég
norrænu leiðina
vert aö heyra mat stjórnarand-
stööunnar á hinum ýmsu
viöfangsefnum. Þaö gerir
Noröurlandaráöi aö sjálfsögöu
erfitt um vik, að það er eins
konar þing, er ekki hefur þann
bakhjarl sem fjárhagsáætlun og
fjármálastefna eru venjulegum
þingum og geta haft bæöi já-
kvæö og neikvæö áhrif á gang
mála.
Frjóar hugmyndir
— ekki smámunir
— Þú segir i nýjasta bindi
endurminninga þinna, að
Norðurlandaráö eigi aö vera
vettvangur frjórra hugmynda,
en ekki smámuna, en stjórn-
málamenn hafi hins vegar ekki
getaö haldiö þessu striki. Hvers
vegna hafa rikisstjórnirnar
eftirlátiö þingmönnum aö hafa
legan áhuga. Ef viö stjórnmála-
mennirnir sögöum eitthvaö af
viti viö eitthvert tækifæri, voru
skrifaöar um þaö stórar fréttir
og miklar umræöur spunnust
um málin. Blöðin voru mjög
áhugasöm og blaöamenn komu
hundruöum saman til að
fylgjast meö þingum ráösins.
Þegar blöðin skrifuðu um þaö,
að norræn samvinna hefði ekki
borið ávöxt, var þaö vegna
þess, aö þau höföu oröiö fyrir
vonbrigöum. En þótt ekki yröu
opinberar umræöur um stærstu
málin, var þaö mikils viröi aö
hitta forustumenn i stjórnmála-
lifi Noröurlanda og helstu
blaöamenn. Jafnvel þótt ekki
ein einasta ályktun heföi veriö
samþykkt I Noröurlandaráöi,
hefði samt veriö gagn af starf-
semi þess, ávinningur af þvi aö
kynnast hugsunarhætti fólks á
öllum Norðurlöndum.
in að fjalla um utanrikismál i
Norðurlandaráði. Trúlega hafa
aörir flokksleiötogar gefið
svipaöar«ýsingar. En enda þótt
viö höfum fariö aö lögum I hvi-
vetna og ekki fjallaö um utan-
rikismál, þá er þaö mikilsverö,
pólitisk staöreynd, aö einmitt
þegar viðsjárnar i heiminum,
virðast ætla að skipta heiminum
upp i tvær andstæður fylkingar,
þá sitjum viö Noröurlandabúar
á friöarstóli og fjöllum um enn
nánara samstarf. Þetta hefur
utanrikispólitisk áhrif, enda
þótt viö segjum ekki eitt auka-
tekið orö um utanrikismál. Ég
er nokkuð efins um, aö viö mun-
um láta utanrikismál til okkar
taka i framtiöinni. Ég var i hópi
þeirra sem bjuggu endanlega
um hnútana árið 1953 og 1956. Af
þeim sökum eru niöurstööurn-
ar, sem þá fengust,mér nokkurt
tilfinningamál.
Frá fundi Noröurlandaráös.
frumkvæðiö I Norðurlandaráöi?
— Höfuökosturinn viö aö fela
þingmönnum þátttöku i starfi
ráösins var sá aö þannig haföi
stjórnarandstaöan aöstööu til aö
láta til sin taka. Þaö má ef til
viil benda á dæmi, sem sýna aö
þetta hafi verið mistök — ég vil
ekki þræta fyrir þaö — en þetta
vakti nú fyrir okkur.
— Hverjar eru hugmyndirnar,
sem stjórnmálamennirnir heföu
átt aö koma fram með?
— Ég æt þess getið i bókinni
minni litlu, að sá timi, sem
Norðurlandaráð hefur starfað,
hefur einkennst af hraðri þróun
á öllum sviðum, m.a. hafa orðið
miklir fólksflutningar til borg-
anna og miðstýring hefur aukist
i öllum löndum. Ég hef
þrásinnis lagt til, að viö eigum
aö fjalla um, hvaö vöxtur borg-
anna hefur i för meö sér fyrir
æskuna. Afleiöingin er ekki
aöeins afbrot unglinga og
drykkjuskapur, heldur finnur
unga fólkiö einnig hjá sér hvatn-
ingu til að brjótast áfram og
skapa sér nýja framtíö. Það
hefði verið ánægjulegt aö ræöa
þessi mál við fulltrúa æskufólks
frá t.d. Finnlandi og Noregi,
sem ef til vili hafa aðra reynslu
en unga fólkiö frá stórborgum
Sviþjóðar og Danmerkur.
Fjölmiðlarnir hafa sýnt starf-
semi Noröurlandaráðs feiknar-
Dagur Norðurlanda
Samstarf flokkanna
— Stjórnmálaflokkar á
Noröurlöndum hafa um nokk-
urra ára skeið haft milliliöa-
laust samstarf sin á milli. Hvers
vegna hefur þaö tekiö þá tuttugu
ár aö koma á sliku samstarfi?
— Viö jafnaöarmenn á
Noröurlöndum höfum um langt
árabil haft samband bæöi innan
verkalýðs- og stjórnmálaarms.
Viö höfum gert okkur far um aö
halda þessu sambandi jafnhliða
starfinu innan Noröurlanda-
ráös. Mér er þaö hulin ráögáta,
hvers vegna hinir flokkarnir
hafa ekki áttað sig á þvi, hversu
mikilvægt þetta er. Það gleöur
mig mjög aö þeir hafa nú byrjað
slikt samstarf sin I milli. Þaö
ber að færa Noröurlandaráði til
tekna þann þátt sem þaö hefur
átt I að flýta þeirri þróun.
Utanrikismál i
Norðurlandaráði
— A siöustu þingum Norður-
landaráðs hefur verið rætt um
hlut utanrikis- og varnarmála á
vettvangi þess. Hvaða augum
litur þú nú á þann fyrirvara,
sem finnar settu við inngöngu
sina árið 1956, að þar skyldu
ekki rædd utanrikismál?
— Þetta var ekki einungis af-
staða finna. Við vorum mjög
ákveönir í þvi, að aðild okkar að
Norðurlandaráði yrði ekki mis-
skilin. Við lýstum þvi ótvirætt
yfir, bæði Undén utanrikisráð-
herra og ég, aö ekki væri ætlun-
Ráðherranefndin
til bóta
— Rikisstjórnirnar starfa nú
æ meira á vettvangi ráðherra-
nefndar Norðurlandaráös.
Hvernig hugsaði sænska stjórn-
in sér þátt sinn I starfi Norður-
landaráös, þegar þaö var stofn-
aö?
— Rikisstjórnirnar vildu fá
tækifæri til þess aö leita sam-
ráös viö stjórnarandstööuna,
sem væntanlega yrði ekki eins
bundin áflokksklafann og heima
fyrir. Minn gamli andstæöingur,
Bertil Ohlin, var oft frábær, þvi
aö hann geröi sér grein fyrir
þvi, aö á vettvangi Noröur-
landaráös gæti hann ekki
stuðlað að faili rikisstjórnarinn-
ar. Þegar hann var laus við
flokksviðjarnar, sýndi hann oft
undraverða framkomu — það
var ekki undravert að hann var
prúðmenni, þvi aö þaö vissum
viö fyrir, heldur var undraverð
einlægni hans og vilji til að ræöa
ýmsar hliðar viðfangsefnanna.
Að minu mati er tilkoma ráö-
herranefndarinnar til bóta. Hún
tekur nú ákvarðanir og hrindir I
framkvæmd málum, sem áður
fyrr þurfti að ræða á fundum
forsætisnefndar Norðurlanda-
ráðs og siðan aftur i rikisstjórn-
unum. Þróunin i þessum efnum
hefur liklega orðið svipuð þvi og
ég vonaðist til.
— Hvers végna fengu
ráðherrar ekki atkvæöisrétt I
Norðurlandaráöi?
— Þeir eiga ekki aö hafa at-
kvæðisrétt. Þeir eru nógu at-
kvæðamiklir hvort sem er.
Áhrif EBE og
norræna leiðin
— Hvaöa áhrif hefur aðild
Danmerkur að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu á norræna sam-
vinnu?
— Ég held að þau áhrif geti
orðið góö. Þeir bjartsýnustu
telja, að danir geti miðlaö upp-
lýsingum til gagns fyrir báöa
aöila. Þaö væri mjög ánægju-
legt, ef sú gæti oröið raunin.
— Er hægt aö gera ráð fyrir
þvi, aö enn viötækari samvinna
Noröurlanda sé framundan t.d.
ný Nordek-áætlun, ef sambúðin
innan EBE versnar enn?
— Nei, ég hef ekki trú á þvi.
Viö yrðum þá aö leita á ný miö,
þvi aö þaö er enginn hægöar-
leikur að endurvekja gamlar
hugmyndir, sem hafa runniö út i
sandinn, eins og t.d. hugmynd-
ina um norrænt varnarbanda-
lag. Þegar ljóst var að hún yrði
ekki að veruleika, gerðust sum
Norðurlöndin aðilar að Atlants-
hafsbandalaginu. Þegar
erfiöleika hefur orðiö vart innan
Atlantshafsbandalagsins, hefur
mátt sjá þaö i erlendum
blööum, aö möguleikar væru á
þvi að ræða stofnun norræns
varnarbandalags á nýjan leik.
Ég hef alltaf sagt, aö þegar
mörkuö hafi verið ákveöin
stefna, sé mjög erfitt aö hverfa
frá henni og snúa sér aö mynd-
un nýs bandalags. Þaö er
reynsla mln af samninga-
viöræöunum um norræna
varnarbandalagiö og Atlants-
hafsbandalagiö aö ekki muni
auövelt vera að breyta
ákvörðunum I svo mikilvægum
málum, ekki sist þar sem þær
voru teknar eftir mjög rækiieg-
ar athuganir. Ef til mikilla
erfiöleika kemur innan EBE og
rikin gerast fráhverf áfram-
haldandi samstarfi er ekki
óhugsandi aö þau leiti nýrra
leiöa til að þau einangrist ekki. í
ljósi þess gætum við rætt um
viðtækara samstarf norrænna
þjóöa. En ég væri ekki hlynntur
þvl, aö Norðurlandaþjóöir
reyndu aö freista einhvers
aöildarrikis EBE með þvi að
stofna nýtt bandalag. Þannig á
norræn samvinna ekki að vera.
Slikt gæti aðeins komið til
greina ef aðildarriki hefði
ákveðið að segja skilið við
bandalagið.
— Innan EBE eru pólitiskar
ákvarðanir teknar fyrst og
siðan eru fundnar leiðir til aö
hrinda þeim i framkvæmd. I
norrænni samvinnu er þessu á
annan veg háttaö, fyrst er reynt
aö finna leiöir og ákvaröanir
teknar samkvæmt þvi. Er nor-
ræni hátturinn betri eöa verri?
— Sem gamalreyndur þing-
maður kýs ég norrænu leiöina
tvimælalaust. Vitaskuld eru
ýmsir annmarkar á þvi að
undirbúa mál I smáatriðum,
áður en ákvarðanir eru teknar
en ákvarðanirnar veröa
býggöar á traustari grunni meö
þeim hætti. Þannig eru
ákvarðanir teknar I sænskum
stjórnmálum.