Þjóðviljinn - 27.03.1977, Page 14

14 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Sunnudagur 27. mars 1977

Iðja
félag
verksmiðjufólks
10 Æg
* í'fBKS^
heldur aðalfund sinn miðvikudaginn 30.
mars, kl 8.30 i Lindarbæ.
Dagskrá:
Venjuleg aðalfundarstörf.
önnur mál.
Reikningar félagsins liggja . frammi á
skrifstofu féiagsins að Skólavörðustig 16.
Félagar sýni skirteini við innganginn.
Mætið vel og stundvislega.
Félagsstjórn.
Blikkiðjan
Ásgarói 7,
Garöahreppi
önnumst þakrennusmíði og
uppsetningu —ennfremur
hverskonar blikksmíði.
Gerum föst verðtilboð.
SÍMI 53468
Nemar
í ketil og plötusmíði óskast
Landssmiðjan
Vallarstjóri
Staða vallarstjóra i Kópavogi er laus tii
umsóknar. Umsóknarfrestur er til 12.
april nk. og skal skila umsóknum til
félagsmálastjórans i Kópavogi sem veitir
allar nánari upplýsingar. Umsóknum skal
skila á þar til gerðum eyðublöðum sem
liggja frammi á bæjarskrifstofu og á
Félagsmálastofnun Kópavogs.
Kópavogi 23. mars 1977
Bæjarritarinn i Kópavogi.
30 ára afmæli síðasta Heklugoss
Framhald af bls. 13.
enginn bær sunnar. Um sumariö
þegar askan fór aB veröa finni,
fór aðeins aö bera á gaddi i sauð-
fé eða flúoreitrun. Þessi flna
aska tollir viö stráin og lendir
miklu meira ofan i skepnunum.
Það var einmitt þaö sem geröist
viö gosiö i Heklu 1970. Þá barst fin
aska noröur i Húnavatnssýslu og
upp kom gaddur I sauðfé. En
þarna 1947 kom rigningatið, sem
hreinsaöi jöröina, en þá var að-
eins farið aö bera á flúoreitrun i
skepnum.
Annað mesta hraungos-
ið
— NU ert þú allra manna fróö-
astur um Heklugos, hvarsetur þú
gosiö 1947 i rööina hvaö stæröinni
viðkemur?
— Af þvi sem maöur veit um, þá
er þetta varöandi öskufall svona
meöal gos, en þaö er næstmesta
hraungosiö, sem oröiö hefur i
Heklu. Aöeins gosiö 1766 var
meira hraungos.
— Eyddi hraun 1947 miklu
gróöurlendi?
— Nei, afar litlu, aöeins fór þó
kjarrlendi undir hraun, þar sem
þaö náði allra lengst, en ekkert
ræktaö land fór undir hraun.
— Var hraunið,sem rann, þykkt
eöa þunnt?
— Framan af var þaö Isúrt og
nokkuö þykkt, en varð svo bas-
iskara og þynnra er á leiði gosiö.
Og þaö fer ekkert á milli mála aö
þetta gos varö lykillinn aö skiln-
ingi á gosi og hegöun þess i sum-
um eldfjöllum hér á landi þeim er
nú eru nefnd megineldstöövar.
Þaö kom til aö mynda á dvart
hver hrauniö breyttist mikið
meöan á gosinu stóö og efnasam-
setning öskunnar breyttist nokk-
uö skyndilega. Fyrst féll grá aska
en siðan fór aö falla dökk aska.
Ogþetta var nýttfyrir okkur. Þaö
kom sem sé i ljós að Heklu-aska
veröur þvi súrari sem lengra lið-
ur á milligosa ogþá um leið eykst
hættan á miklu öskufalli. Þar af
leiöir að maður getur nokkuö sagt
fyrir hvort búast má viö miklu
öskufalli þegar Hekla gýs næst.
Hún er dyntótt og þvi er ekki hægt
aö segja neitt til um þaö hvenær
búast má viö gosi, en gjósi hún
fljótlega er ekki mikil hætta á
miklu öskufalli, en ef liöur mjög
langt á milli gosa, kannski upp-
undir 100 ár, þaö voru liöin 102 ár
frá gosi þegar hún gaus 1947, þá
er öskufallið mun meira en ella.
Viö teljum okkur vita þó nokkuö
mikiö um Heklu og hegöun hennar
i gosi eftir þá reynslu og þær
rannsóknir sem fylgdu i kjölfar
gossins 1947. Ég man til aö mynda
eftir þvi, aö nokkrum árum eftir
Heklugosiö hitti ég frægan eld-
fjallafræöing, niöur i Róm,
Rittmann aö nafni, og viö vorum
aö tala um þetta gos og ég sagöi
honum aö þetta væri eina gosið,
sem ég heföi séö.en ég heföi lika
veriö þarna nær allan timann, og
þá sagði hann: „Já, þaö er meiri
reynsla en allur háskólalærdóm-
urinn þinn”.
Eldri rannsóknir.
— Þú varst búinn aö vinna aö
rannsóknum á eldri Hekiugosum
áöur en gaus 1947 og gera þar
merkilega uppgötvanir, er ekki
svo?
— Jú,ég var búinn aö vinna tölu-
vert aö rannsóknum á Heklugos-
um. Þaö byrjaði meö mikla
uppgreftrinum i Þjórsárdal 1939,
þá var verið að grafa upp bæi,
sem höföu fariö í kaf i Heklugosi.
Ég var fenginn til aö reyna aö
ákvarða aldurinn á þvi gosi, sem
færöi bæina i kaf. Ég geröi þaö,
en komst að rangri niöurstööu þá.
Ég taldi aö það heföi verið gosið
árið 1300 sem kaffærði Þjórsár-
daiinn. Þessari niðurstööu minni
var mótmælt strax, meö réttu,
sem kom i ljós siðar. En þaö var
ekki fyrr en f gosinu 1947, sem
maður sá það meö vissu, aö þessi
niðurstaöa min gat ekki veriö
rétt. Þaö var hvitur vikur, sem
hafði falliö i Þjórsárdal, og útfrá
reynslunni 1947 kom i ljós aö þaö
hlaut aö hafa veriö gos eftir mjög
langt hlé, sem færöi bæina i kaf
ogþá kom eiginlega ekkert annað
gos til greina en fyrsta gosiö, sem
vitaö er um i Heklu, gosiö 1104,og
siöar sannaöist aö þaö er rétt.
— Er vist aö Hekla hafi gosiö
fyrr en 1104?
— Já, hún hefur gosiö ein6 til 7
þúsund ár, en liklega ekki meira,
þvi aö hún er tiltölulega ungt eld-
fjall. Þau stóru ljósu lög, sem
finnast á Norðurlandi eru öll úr
Heklu.
Aska alla leið til Finn-
lands
— Aska- úr Heklugosinu 1947
barst viöa, er ekki svo?
— Jú, hún fórviöa, fannstm.a. i
Finnlandi. Þar var tekið sýni og
sent til okkar og þar var um aö
ræða ösku úr Heklu. Eins varö
vart við ryk i Sviþjóð og töldu
menn vist aö þar væri um ösku úr
Heklu að ræöa, en viö rannsóknir
kom i ljós, aö þar var um að ræöa
sandryk frá Sahara. Það hittist
bara svona á aö þetta fór sama
daginn, annað barst meö háloft-
unum en hitt fór lægra, en mætt-
ust aldrei. Við sendum strax
fyrsta dag Heklugossins út skeyti,
þar sem viö óskuöum eftir þvl, að
bæði skip á hafinu og eins menn i
landi létu okkur vita ef vart yrði
öskufalls. Út úr þessu gátum við
rakið feril öskunnar. 1 fyrstu
héldu menn að askan heföi fariö
beinttilFinnlands, en það var nú
eitthvað annaö. Hún stefndi beint
á haf út, til suðurs, en siöan
breyttu loftstraumar feröinni,
þannig aö aska féll I Finnlandi.
— Þú sagöir áöan aö Hekla
væri óútreiknanleg, hvaö liöur aö
meðaltali langt á milli gosa I
Heklu?
— Þaö mun láta nærri aö meöal
taliö sé um eitt og hálft gos á öld.
Stysta tlmabiliðá milligosa er 16
ár frá 1206 til 1222. En lengst liöu
121 ár á milli gosa, 1389 til 1510.
Þaö voru liðin 102 ár frá siðasta
gosi þegar gaus 1947, sem er næst
lengsti timinn á milli Heklugosa.
— Það gos sem varö 1970, telst
þaö vera Heklugos?
— Jú, viö nánari rannsóknir
veröur aö telja þaö vera Heklu-
gos. Fyrst var svo ekki talið, en
efnasamsetning gosefnanna og
annað sem rannsakaö var
leiddi I ljós að um Heklugos væri
að ræöa, en við héldum fyrst að
um sprungugos við hliöina á
Heklu væri aö ræöa. Þaö hafa
komið á sögulegum tima ein 5 gos
utanvið Heklu, sem ekki eru talin
vera Heklugos, m.a. gosið 1913 á
Lambafit, þaö kemur eiginlega
ekki Heklu viö. Þau hafa verið
talin með Heklugosum, en eiga
ekki aö gera þaö.
Hægt að segja fyrir um
Heklugos
— Nú hefur allskonar tækni i
jarðvisindum aukist mjög frá
1947, gætuö þiö sagt fyrir um
Heklugos með dálitlum fyrirvara
nú?
— Þaö tel ég mjög liklegt. Ef
jaröskjálftamælum væri beint að
Heklusvæðinu gætum við þaö,
með einhverjum fyrirvara. Menn
ættu allavega aö hafa nægan tima
tilað foröa séraf svæöinu. 1 öllum
þeim gosum sem maöur hefur
vitneskju um hafa oröiö nokkrar
jaröhræringar á undan gosi, og
skepnur hafa orðið m jög órólegar
mörgum klukkutlmum á undan.
Þær eru næmari en mennimir og
veröa varar viö skjálfta sem fólk
ekki finnur, en vart yröi á mæl-
um. Til að mynda 1970 hlupu
hundarburtu frá Búrfelli, og eins
var það 1947 aö skepnur voru
orönar órólegar strax kvöldiö
fyrir gosiö, sem hófst um kl. 6.30
um morguninn. í jaröskjálfta-
löndum, eins og til aö mynda i
Perú, hefur fólk hunda og ketti til
aö vara sig viö, til aö komast út i
jaröskjálfta. Þau eru svo miklu
næmari en mennirnir.
— Þaö mælanet sem nú er við
Kötlu, myndi þaö svara hræring-
um I Heklu?
— Það þykir mér liklegt, en
æskilegt væri aö hafa einhvern
mæli nær Heklu en nú er.
— Áttu von á ööru Heklugosi á
þessari öld?
— Mér þætti það heldur ólíklegt,
þaö eru ekki eftir nema 23 ár af
öldinni. Þaö er þó rétt hugsanlegt
að minniháttar gos gæti komið.
Hekla hefur tilhneigingu til aö
koma stundum meö smærri gos,
svo koma löng hlé, og þá koma
þessi miklu sprengigos, en ef gos
kæmi á þessari öld, vröi það ekki
mikið öskugos, og raunar má bú-
ast við aö gos yröi i alla staöi i
minna lagi.
Hörmulegt slys
— 1 þessu Heklugosi lét Stein-
þór Sigurösson lifið i slysförum
viö Heklu, varst þú meö honum
þegar þaö geröist?
— Nei, ég haföi veriö úti Sviþjóö I
fyrirlestrahaldi og kom heim
sama daginn og þetta slys átti sér
stað. Hann var aö taka kvikmynd
af hrauni, sem valt niður hliöina,
það slitnuöu úr þvl stórir kögglar,
glóandi;hann mun svo hafa ætlaö
að vikja tilhliöar þegar þetta var
komiö nærri honum, en annaö-
hvort hefur hann gleymt sér
augnablik eða misreiknaö sig og
góandi köggullinn fór beint á
hann. Það var maöur þama meö
honum og hann reyndi aö kippa i
hann, en náði aöeins I ólina á
myndavélinni sem var yfir öxlina
á Steinþóri, en ólin slitnaöi. Þetta
var hörmulegt.
Stundum hætt kominn
— Má ekki telja þaö hættulegt
starf, sem jaröfræöingar inna af
hendi meðan á eldgosum stend-
ur?
— Það er viss hætta, en hún
minnkar mikið þegar maöur ööl-
ast reynslu, þannig aö þaö sem
hefur sýnst vera mikil hætta, er
minni en hún sýnist vegna þeirrar
reynslu sem maöur hefur fengið
um hvernig manni ber að haga
sér meðan á gosi stendur.
— Ég man eftir þvi, Siguröur,
þegar ég var meö þér i Leir-
hnjúksgosinu, þá fékkstu stein i
höfuöið, og munaði þar ekki litlu
að stórslys hlytist af?
— Jú, þaö er rétt, sú gusa er með
þvi versta sem ég hef fengið, en
þar fór ég kannski full-glanna-
lega, ég beið ekki nógu lengi til að
sjá hvernig gosið hagaði sér. Ég
lenti lika einu sinni i hættu úti I
Surtsey, þegar við komumst þar i
land, en ekki út aftur. Þá gekk
mikið á i Surtsey og viö höfðum
ekkert skjól, og gosefnin gengu
yfir okkur og þaö var hreinlega
ekkerthægt að gera, nema reyna
að vikja sér undan stærstu flygs-
unum. Þá hélt ég að við myndum
ekki sleppa.
— Lentuð þiö aldrei I hættu I
Heklugosinu?
— Það er varla i frásögur fær
andi.Við gengum á fjallið, ég.Arni
og Einar, viö ætluöum aö ganga á
toppinn á 3ja degi, og þaö var
hreint brjálæði. Við þóttumst
vera búnir aö reikna út aö viö
kæmumst upp á milli hrina, en
það var alveg úti loftiö. Viö
reyndum og komumst langt, en
ekki alveg, sem betur fór, enda
væri ég varla til frásagnar, ef viö
heföum fariö alveg upp. Eftir
þetta fórum viö varlegar, þetta
var eina sinniö sem við fórum
verulega glannalega.
— Hvar höfðuö þið aösetur
meðan á gosinu stóö?
— Viö gistum i tjöldum, meira
að segja I snjóhúsi um tima, eftir
aö tjald haföi fokið ofan af okkur
Steinþóri. Viö hlóöum snjóhús aö
hætti eskimóa, þaö er ekki svo
mikill vandi, enágætis skýli. Eins
gistum viö á bæjum, lengst af i
Næfurholti og Hólum. Þar var
tekið konunglega á móti okkur
eins og öllum öðrum, en það var
mikiö nauð á fólkinu alltsumarið.
— Að lokum,Siguröur, þegar þú.
litur til baka, á hverju læröuð þiö
mest i Heklugosinu og sem þiö
byggiö á enn i dag?
— Fyrir þaö fyrsta hegöun
þessarar geröar af eldfjöllum,
sem nú eru kölluö megin-eld-
stöövar. Þaö var tiltölulega litið
vitaö um hvernig þær höfuöu sér,
og sem dæmi get ég nefnt að þaö
var talið fráleitt, þegar ég var aö
læra jaröfræði, aö sama eldf jall
myndi gjósa bæöi svörtum vikri
og hvitum. Þvi var talið að hvitu
lögin I Þjórsárdal gætu ekki veriö
úr Heklu. Auk þess fengum viö
vitneskju um ýmislegt annaö
varöandi eldgos og hraun, sem
viö búum aö enn i dag.
—S.dór