Þjóðviljinn - 23.04.1977, Blaðsíða 10

Þjóðviljinn - 23.04.1977, Blaðsíða 10
10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 23. aprll 1977 Laugardagur 23. april 1977 ^JÓÐVILJINN — SIÐA 11 þræla og hefur átt þvi láni að fagna aö lifa samtimis Halldðri Laxness. Magnús Kjartansson. • Mjög snemma fann Halldór Kiljan Laxness leyndardóm list- arinnar, þann leyndardóm sem hann kallaöi þá, upp á ensku, the charm of ugliness. Fáar uppgötv- anir hafa oröiö afdrifarikari. Af þessu hugtaki er aö vlsu mikil saga, sem ekki er tóm tilaö rekja, en minnumst þess einungis að i þvi er fólgin afneitun klassiskrar fegurðarhugmyndar, viöurkenn- ing á tvlbentu eöli listar og feg- uröar. Eftir þessa uppgötvun var loftslag Islenzkra bókmennta annaö en áöur. Hér var kominn nútíminn, syndafalliö og vizkan. Mér veröur þaö stundum aö grufla út i hvaða örlög þessi upp^ götvun hlaut aö skapa Halldóri Laxness I landi slnu og meö þjóö sinni. Ekki var nema von aö flytj- andi nútímavizku yröi uggvæn- leg. gryla I augum margra les- enda, hrinti frá sér stórum hópum manna. En aftur á móti: var ekki hiö hættulega og heillandi I ókunnuglegri fegurð erindis hans til þess fallið aö gera tengslin milli höfundar og þeirra lesenda sem á annað borö námu hiö nýja orö þeim mun traustari og skilyröislausari? Timi þjóðskálda er talið að hafi verið liöinn áöur en Halldór kom til sögunnar; en þýzkur fræöimaður hefur þó, ekki fyrir all-löngu, skrifaö doktorsritgerö um skilnaö skáldsins og þjóöar- innar. Telur hann aö sá skilnaöur hafi ekki oröiö fyrr en meö út- komu Gerplu. Aöur hafi skáldiö og þjóöin veriö eitt. Um þetta skal ég ekki segja; en vlst mætti þó þykja hörmulegt ef svo fagurt og mikilfenglegt kvæöi heföi oröiö þjóöinni og skáldinu aö tryggöa- rofi. En er ekki sanni næst aö Halldór Laxness sé fyrir utan þvl- llkar kategórlur sem „þjóöskáld, eöa „nútlmaskáld? brátt fyrir það flutti hann oss nútimann meðan hann var enn fagur, og þrátt fyrir allt fann þjóðin á end- anum að hún bar gæfu til þessa skálds. A slöari árum hefur Halldór Laxness greitt mörg högg og stór þeim vindmyllum sem hann kall- ar Ideólógiur. Hann hefur og fengiösig full-saddan á hetjum og bardagamönnum, og þó aö hann ykihróöur Temúdjlns fyrir löngu, hefur hann slðan ekki haft her- toga til annars en hæöa þá og spotta. Ætla má aö honum sé sér- staklega litiö gefiö um þá hertoga sem telja sig vera aö berjast fyrir „góöan málstaö”. Ekki veit ég nema hann llti svo á aö allt tal um pólitlskar umbætur sé hlægilegt. — Þess er þó aö gæta aö löngum hefur Halldór Laxness haft nokk- urt fagnaðarerindi og siöbótar aö boða. Allt er þetta tengt list hans — bæöi vantrú hans og trú, vissa og efasemdir. En á beztu stund- um listar sinnar, fyrr og siöar, hefur hann ævinlega vitaö eins og flestir meiriháttar listamenn, aö veruleikinn er hafinn yfir kenn- ingar og er jafnvel sannleikanum æöri. Halldór Laxness hefur aö vlsu ekki aðeins sett saman snilldar- verk,lielduf líka nokkrar afleitar bækur. Undirritaöur er t.d. viss um aö bæöi Vefarinn mikli frá Kasmlr og Alþýöubókin eru slæmar bækur: ósannar, yfir- boröslegar, steinar fyrir brauö. Þaö er aðeins ef ég opna þessar bækur og les nokkrar blaösiöur, þá bilar mig dómgreindina, svo aö mér finnst um sinn aö jafnvel slæmar bækur Halldórs Laxness séu flestum bókum betri. Hvaö þessu veldur veit ég ekki. „Leyndardómur persónuleik- ans...sem engin lfkindi eru til aö veröi rannsakaður né skilinn,” segir Halldór Laxness I lok rit- gerðar sinnar frá 1932 um Hallgrlm Pétursson. „Litur hugs- ananna,” segir Adorno um Walt- er Benjamin; „töfrar sem ekki eru aöeins sprottnir af andrlki, frumleika, djúpsæi... litblær sem varla er til I litrófi hugtakanna.” Ef til vill er þaö svo. Næstum jafnaldri aldarinnar hefur Halldór Laxness gllmt viö öldina og haft I fullu tré viö hana, og er gæfa hans mikil. Sigfús Daðasor Skáldiö tiu ára (1912): „Strákur- inn I Laxnesi situr tiu tima á dag og párar út stilabækur. Honum verður ekki haldið frá þessu. Hann er ekki eins og fólk er flest. Það hlýtur að vera mæða fyrir hjónin. Sveitin komst við” (t tún- inu heima). Barn náttúrunnar kemur á prent 1918: „Nákominn vinur sem ég tek mikið mark á sagði við mig ekki alls fyrir löngu, að Barn náttúrunnar ..væri I senn útdrátt- ur, niöurstaöa og þversumma af öllu sem ég hefði skrifað siðan”. (Formáli annarrar útgáfu) >> ■ Halldór og Jóhann Jónsson i Innsbruck haustið 1921: „Við ræddum eins og goðin um dýpstu vandamál mannanna og kjörum þeim örlög eins og skapanornirnar: við bjuggum yfir þeim krafti sem getur frelsað heim- inn. Við þurkuöum út hervaldsstefnuna í Þýskalandi og stofnuðum kommúnistariki um allan heim” (Vinur minn) Magnús Á. Arnason til vinstrí, Asta málari til hægri, eiginmaður hennar og börn (1929). Halldór, bræðurnir Július Einarsson og Einar i Garðshúsum, Grinda- vik, Sigurður Skúlason (1931): „Hvernig heldurðu aö fari, ef allar út- lendar stefnur að sunnan væru látnar vaöa uppi I litlu sjávarplássi, og maður tæki það fyrir einhverskonar guðlega opinberun og hringsner- ist eftir þvi öilu, hvað það nú altsaman heitir, Krishnamurti, dreingja- kollur, inflúensa, bolsévism? (Jóhann Bogesen i Sölku Völku). 1 Monte Carlo 1935 „I vetur leið gerði ég mér sérstaka ferö frá Nizza til Monte Carlo til að hlusta á Brailovski (Þeir útvöldu og fólkið) Daginn sem Stefán frá Hvitadal var biskupaður 1924: Fremri röð: Halldór Kiljan Laxness, Lúðvik Guðmundsson, Stefán frá Hvita- dal, Asgeir Bjarnþórsson, Stand- andi: Jón Pálsson frá Hlið og Björn Björnsson: „Hann miðlaði mér, þá ómótuðum og nýúnga- gjörnum, af reynslu sinni i listinni og þeim þroska sem hann hafði aflað sér á utanvistarárunum. Þa«. var eins og sólaruppkoma”. (Stefán Frá Hvitadal). „Jón i Hlið kom til baka frá Vin niður- drabbaður vannærður tötramað- ur — með óbóu undir hendinni. Hann gerðist fyrstur manna á ís- landi vinur þessarar frönsku hjarðpipu frá miðöldum sem hef- ur munnstykki úr reyr og dulúð- ugan, tregafullan tón„ (úngur ég var). 1 Bandarikjunum 1928: „t þjóðfé- lagi þar sem einhver er þurfandi, þar sitja þjófar að völdum, ráns- menn og morðingjar. Hinsvegar er einginn réttur til ofar rétti húngraðra og klæölausra manna. Guð hefur gefið ykkur þessa jörð, vinir minir. (Alþýðubókin) San Fransisco 1928: „Umgengni vorri við aðra menn á að vera far- ið eitthvað á þessa leið: það er hollt fyrir oss að mæta öllum mönnum með þeim forsendum, að guðirnir sendi þá oss til fróð- leiks hvern og einn”. (Alþýðubók- in) Halldór, Þórbergur, Eggert Stefánsson, Edinborg 1930: Ég ætla.... að þakka honum fyrir hvað hann braut margar hömlur og opnaði margar gáttir fyrir okkur sem á cftir komum, fyrir hvað hann gerði okkur hin- um marga hluti tilkvæma, leyfilega og sjálfsagða, sem áður voru for- boðnir og óhugsanlegir” (A afmælisdegi Þórbergs) Við Hljómskálann 1934 „Það er til i útlendum bókum ein heilög saga af manni sem varð fullkominn af þvi að sá i akur óvinar sins eina nótt. Sagan af Bjarti I Sumarhús- um er saga mannsins, sem sáði i akur óvinar sins allt sitt lif, dag og nótt. Sllk er saga sjálfstæðasta mannsins i landinu” (Sjálfstætt fólk) Þórbergur Þórðarson, Eggert Stefánsson, Sigurður Skagfield og Halldór, Edinborg 1920 „Og þegar þú syngur, hlusta náttúrukraftar landsins, og þeir eru góðir áheyrendur til viöbótar við hitt fólkiö. (Sendi- bréf til Eggerts Stefánssonar) HALLDOR LAXNESS 75 ARA Myndir frá liðnum dögum Erlendur i Unuhúsi, Kristin Guðmundsdóttir, Hallbjörn Halldórsson, Halldór (1933) „Nú er i Unuhúsi lokið gestaboði sem stóð lengi og I glugganum hjá Erlendi er ekki Ijós i kvöld.... Við sem gaungum burt úr þessu gestaboði tökum með okkur mikla auð- legð, sem mun endast jafnleingi æfideginum: við eigum endurminningu um mann sem var okkur svo dýrmætur að það að hafa kynst honum gerir okkur lifið þess vert að lifa þvi. (Eftir gestaboðið) mm WmTw^w m 1 i|| • § * ri 1 ? Jt Laugarvatni 1933 „Að þessum undirbúningi loknum 1933 var mér i rauninni ekki að vanbúnaði leingur, þá var allur vandi leystur, nema sá að afla sér næðis til að sitja óá- reittur við skrifborð 10-15 klukkutima á sólahring I nokkur ár.... Næði fann ég i erlend- um borgum, einkum i Suðurlöndum og á Laugarvatni á vor og haust.” (Eftirmáli Sjálfstæðs fólks) A leið til Suður-Ameriku i ágúst 1936: „Það féll á mig ró sem þurfti til að beita huganum: ég vissi ekki fyren ég var kominn á stað alt hvaö af tók með fyrstu bók Heimsljóss. (Skáldatimi) Halldór og séra Halldór Kolbeins (1938) „Ég átti þrjá aldavini sinn i hverjum landsfjórðungi. Þeir voru allir lúterskir prestar... Þeir hirtu aldrei þó ég sannaði þeim dögum oftar að lúterstrú væri upp- haf alls ills á tslandi... Séra Halldór Kol- beins var slikur vinur minn að hann sá aldrei á mér galla og við hvorugur á öðrum”. (tslendingaspjall) Hatldór og Stefán tslandi, Kaupmannahöfn 1938 mmmmm^mmmmm^^mmmmm^mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmBmmm^mmmmmmm

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.