Þjóðviljinn - 25.05.1977, Síða 12

12 — SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 25. mai 1977.
Frá Hvalfirði
F ramky æmdir
á Grundartanga
Aðfaranótt 4. mai 1977 voru
samþykkt á Alþingi lög, sem
leyfa byggingu málmblendiverk-
smiðju á Grundartanga við Hval-
fjörð. Eins og þegar hefur fram
komið i fjölmiðlum, er sú fyrir-
hugaða framkvæmd enginn óska-
draumur okkar nágrannanna.
Ekki svo að skilja að við séum á
móti uppbyggingu arðbærra at-
vinnufyrirtækja, sfður en svo, en
að öllu skal farið með gát.
Aö sjálfsögöu var eölilegt aö
taka til athugunar öll tilboö um
byggingu atvinnu- og fram-
leiöslustööva, sem byggöar yröu i
sambandi við stórar virkjanir
fallvatna. Þaö mega allir skilja,
og einnig aö þaö er ekki vanda-
laust að velja og hafna. Þvi er
ekki viö neinn aö sakast þótt tálaö
hafi verið við erlenda menn, sem
hingað hafa leitað meö orkufrek-
an iönaö i huga. Þetta heid ég aö
allt fólk láti afskiptalaust. En það
er nú einu sinni svo aö reynslan
sannar það, að viö fyrstu sýn eru
hlutirnir meinleysislegir áaðsjá,
dekkri hliðin snýr frá okkur, og ég
held að það hafi einnig sannast i
þvi máli, sem hér verður litillega
rætt.
Magnús sá lengra en
margir aörir
Þegar fyrst var talað um aö i
athugun væri að reisa málm-
blendiverksmiöju á Grundar-
tanga i félagi við ameriskt fyrir-
tæki, sem ætti bæði auö og þekk-
ingu, er okkur skorti hvort-
tveggja, þá leit þetta ekki svo illa
út i hugum þess fólks, sem vissi
að stórt atvinnufyrirtæki, sem
kæmi til með að skila þjóðinni
auði og atvinnu, yröi staösett inni
i sveit fátæks sveitarfélags, er gat
vel þegið aö eitthvaö stórt ræki á
þess fjörur til að bæta og tryggja
afkomu fólksins. Það hlaut þvi að
teljast eölilegt að fólk biði frekari
frétta og vonaði allt það besta. Ég
hygg að fólk hafi borið nokkurt
traust til þáverandi iðnaðarmála-
ráðherra, Magnúsar Kjartans-
sonar. Hann hafði manna best
barist á móti þeim neyðarsamn-
ingum, sem gerðir voru við sviss-
lendinga um álverið i Straums-'.
vik; hann átaldi harðlega verðið á
raforkunni til þeirra, svo og
ófullkomnar mengunarvarnir, Nú
hefur komið i ljós að þessi glögg-
skyggni gáfumaður hafði á réttu
að standa, sá lengra en margir
aðrir. Hann hefði látið endurbæta
mengunarvarnir þar, ef honum
hefði auðnast að fá að sitja heill
heilsu i sæti iðnaðarráðherra. Ég
hygg að fólk hafi borið traust til
þessa manns um að standa vörð
um strangar mengunarvarnir og
verjast óæskilegu útlendinga-
dekri.
Áhersla á meirihlutaeign
islendinga.
Það vita allir að i ráðherratið
Magnúsar komst málmblendi-
verksmiðjan fyrst á dagskrá og
það langt komst þetta mál, að
ekki var búist við að til baka yrði
snúið. Framkvæmdir hófust á
staðnum, svo sem raun ber vitni.
En fljótt skipast veður i lofti.
Oliukreppan gengur i garð okkar
sem annarra og var talin einn
stærsti bölvaldur, sem upp hefur
komið á siðari timum. Afstaða
Magnúsar hefur verið umdeild i
þessu máli. En hefur málið ekki
verið skrumskælt fyrir augum
fólksinsj? Ég lit þannig á þetta
mál að i fyrsta lagi hafi Magnús
talið það skyldu'' sina sem
iðnaðarráðherra að verða við
vilja meirihlutans og taka til at-
hugunar tilboð um stóriðjufram-
kvæmdir til þess að nýta orkuna
sem var að koma i gagnið, ef þau
tilboð skyldu reynast aðgengileg.
Þegar hann svarar amerisku
félögunum, setur hann fram
kröfu um fullkomnustu meng-
unarvarnir, sem til eru, og lætur
þrautreyna hve langt þær ná, og
niðurstaðan varð jákvæð. I öðru
lagi setur hann fram kröfu um
raforkuverð, allt annað og hag-
stæðara en i álverssamningnum.
i þriðja lagi leggur hann áherslu
á meirihlutaeign islendinga i
fyrirtækinu. Svo að islendingar
hafi það á valdi sinu að láta allt
fara fram að islenskum lögum.
Þarna fær Magnús það i samn-
inginn, sem honum finnst vanta i
álsamninginn; þarna er sem sé
reginmunur á.
Skyldan við fjöldann
Mér sýnist að Magnús hafi litt
kannað vilja sinna flokksbræðra i
þessu máli, máski vitað að þeir
yrðu fleiri eða færri á móti þvi.
Hann hefur þá metið meira vilja
fólksins i landinu, meirihlutans.
Ég lit svo á, að opinber embættis-
maður eigi að gera skyldu sina
við fjöldann, sem hann vinnur
fyrir, jafnvel stundum á móti eig-
in vilja. Er það ekki ævinlega
þannig, þegar samsteypustjórn
er mynduð, að allir verða að
slaka á kröfum sinum, til að
koma til móts við hina, sem sam-
ið er við?
Þegar eftirspurn eftir raforku
til ibúðahúsahitunar jókst, vegna
verðhækkunar á oliu, þá lét
Magnús það álit sitt i ljós að hann
teldi rétt að biða með byggingu
málmblendiverksmiðju, en sinna
þess i stað innlendri eftirspurn á
raforku. Svo gerðist það að mark-
aður varð ekki hagstæður á fram-
leiðslu fyrirhugaðrar verksmiöju
og þeir amerisku vildu hætta við
þetta fyrirtæki. Þarna breyttist
öll staða þessa máls, svo að enn
varð að taka ákvörðun. Sterkara
aflið þrýsti á að áfram skyldi
haldið. Magnús lét það álit i ljós
að rétt væri að biða, og flokks-
bræður hans beittu sér ákveðið
gegn stóriðjuframkvæmdum.
Jónas Arnason hefur aldrei farið
dult með sinn vilja i þessu máli.
Hann hefur verið þessu mjög
mótfallinn, og er hann þó þing-
maður kjördæmisins, þar sem
verksmiðjunni var ætlaður stað-
ur. Svo gerist það að Magnús vik-
ur úr ráðherrastól, reyndar af
þingi vegna veikinda heilt þing,
svo aftur i vetur, þannig að hans
saga i þessu máli er ekki öllu
lengri.
ódrengilegur vopnaburður
Ekki skyldi neinn álita að ég sé
að taka að mér að verja Magnús i
þessu máli, hann er einfær um
það sjálfur. Hitt fer ekki á milli
mála að ódrengilega hefur verið
að honum vegið út af þessum
málum. Útyfir hefur þó tekið
þegar hann er ausinn óþverra
þegar hann er fjarverandi vegna
veikinda, sem allir sæmilega
gerðir menn ættu þó að skilja að
væri næg ástæða til að menn nytu
friðhelgi. Slik fúlmennska að ráð-
ast að veikum fjarverandi, það
heillar engan sæmilega gerðan
áheyranda. Vonandi fær Magnús
heilsuna aftur sem fyrst, svo að
hann geti gegnt þeim trúnaðar-
störfum, sem honum eru falin.
Hvaö sem segja má um fram-
hald þessa máls held ég að allir
viti og skilji, að þetta málm-
blendifrumvarp hefði fengið sam-
þykki á Alþingi þó að Magnús
Kjartansson hefði verið i ráð-
herrastól og málið heyrt undir
hann, ef það á annað borð hefði
komið til umræðu og atkvæða.
Þessvegna eru öll látalæti óþörf,
fólkið skilur fleira en sumir i það
minnsta ætla. Nú er ekkert til
fyrirstöðu með að halda áfram
byggingu verksmiðjunnar. Eins
og fram hefur komið i fréttum, þá
eru ekki allir ánægðir um þessar
mundir, i það minnsta ekki þeir,
sem óskuðu eftir umræðum um
málið heima i héraði. Fundur var
haldinn i Heiðarborg og þar sam-
þykkt að óska eftir leynilegri at-
kvæðagreiðslu heimamanna um
fyrirhugaðar framkvæmdir. Þett.
var vitanlega alltof seint á ferð-
inni, þvi að komið var að þingslit-
um og frumvarpið að verða að
lögum. Þvi var heimamönnum
neitað um atkvæðagreiðsluna, já-
kvæð afstaða meirihluta bæjar-
stjórnar Akraness var auglýst i
útvarpi þarna inn i milli, svo að
þetta eru trúlega þau endalok,
sem við mátti búast.
Vinnubrögð fyrír neðar
allar hellur
En hver er mergurinn málsins,
hversvegna risa heimamenn hér
upp og vilja ræða málið? Að visu
veit ég það ekki fullkomlega, þvi
að ég var ekki i þeim hópi, sem lét
til skarar skriða og var ekki á
neinum fundum. Hitt er ekkert
launungarmál að við hjónin lofuð-
um okkar áliti að fara á bréf-
snepli með undirskriftalistanum.
Það er aldrei að vita nema hon-
um hafi verið hent, enda breytir
það engu. Það sem kom mér til að
skrifa þessar linur er óánægja
okkar með ýmis atriði, sem sagt
hefur verið frá i fjölmiðlum upp á
siðkastið. Á þessum bæ er allstói
hópur atkvæðisbærs fólks, og
munum við vera sammála um
það, sem hér verður sagt.
I fyrsta lagi vekur það undrun
okkar, svo ekki sé meira sagt.
hvernig farið er með f jármuni al-
þjóðar. Vinnubrögðin á Grundar-
tanga eru i einu orði sagt
brjálæðisleg vitleysa, og á ég þai
við staðsetningu verksmiðjunnar
i túni og undirbúnu ræktunarlandi
þessarar góðu jarðar. Jarðsimi til
Norðurlands frá Reykjavik kom
þarna á land. Hann varð að fara.
hvað kostaði það margar miljónii
króna? Svo er það meö þjóðveg-
inn, girðingar og fleira og siðast
en ekki sist ónæðið og átroðning-
inn, sem ábúendur verða fyrir og
einnig ábúandi Kataness, ekki um
stundarsakir, heldur um alla
framtið. Nú sér hver vitiborinn
maður, hvaða vit er i þeim
vinnubrögðum að fara þarna ofan
i mýrarsund, þar sem jarðlag ei
þykkast, og flytja heilu bæjar-
leiðirnar fleiri metra þykkt torf
og moldarlag á bilum. Að visu
mátti það teljast óheppni að hitt-
ast skyldi á eitt mesta rigningar-
sumarið, eftir þvi sem hér gerist.
Hvað skyldu margar miljónii
króna hafa farið þarna i súginn.
til dæmis vegna slits, og brots á
vélum og verkfærum? Ég vissi
um menn, sem keyptu sér nýja og
dýra bila með atvinnu þarna i
huga, en þeim leist ekki betur á
vinnubrögðin en það að þeir óku
heim, vildu heldur heilum vagni
aka og sætta sig við minni tekjur
Þeir sáu sem var, að þarna vai
eyðileggingin það mikil á vélum
að áhættan var of mikil og þvi
betur heima sétið. Fljótt fór að
bera á ýmsum erfiðleikum, með
kaupgreiðslur og fleira. Ef allt ei
búið að greiða fyrir vélavinnu
þarna, erþað nýlega uppgert. Ég
efa stórlega að verktakinn hafi
verið nokkuð öfundsverður held-
ur.
Jörðum gjörspillt
Ekki þarf um að kenna að ekki
sé til óunnið land á Islandi, þar
sem staösetja mætti hitt og þetta
án þess að eyðileggja önnur
mannvirki. Það þurfti i þessu til-
felli ekki lengra en suðurfyrir
Klafastaðatúnið. Þar er eyðimel-
ur og grjót, sem ýta hefði mátt
fram i uppfyllingu, hafnarbakka
sem skip hefðu getaö lagst að til
afgreiðslu. Framkvæmdir á þess-
um stað hefðu litiö raskað búsetu
á jörðunum, sem illu heilli er nú
búiö að gjörspilla um alla fram-
tið, fyrir hreina handvömm og
aulahátt. Það væri meiri mann-
virki komiö upp núna ef þarna
hefði verið unnið fyrir þær fúlgur
fjár, sem þegar eru i allt þetta
komnar. Við, sem ólumst upp i fá-
tæku þjóðfélagi á krepputimum,
fengum að vita aö nýtni, ráðdeild
og sparsemi voru þær dyggðir,
sem þeir eldri urðu að læra og
hafa i heiðri I öllu, stóru og smáu.
Betur væri að oflætishátturinn,
sem nú rikir, ætti sér ekki langa
framtið með okkar þrautseigu
þjóð, sem mátt hefur reyna sitt af
hverju áður en hún gat talist
bjargálna.En skjótfenginn auöur
er vist ekki alltaf farsæll. Þessi
vinnubrögð, sem lýst hefur veriö,
minna á málsháttinn: „Bókvitið
verður ekki I askana látið”. Skóli
lifsreynslunnar er nauðsynlegur
með, starfið og stritið kennir
mönnum meira en lært verður af
bókum i sumum tilfellum að
minnsta kosti. Það er óhætt að
fyllyrða. Timarnirhafa breyst og
geta gert það enn. En eitt er vist
að þetta óhuggulega jarðrask á
Klafastöðum verður lengi sem
svöðusár i augum okkar, sem eig-
um okkar æskuspor á þessum
slóðum, og trúlega allra.
Mengunarhættan
Svo er það mengunarhættan.
Nú er talað um að slakað verði á
vörnum gegn mengun, þvi að
norðmenn ráði ekki yfir jafnfull-
kominni tækni á þvi sviði og þeir
amerisku. Þá dettur manni I hug
að hægt væri að fá keypta þessa
kunnáttu þeirra amerikumanna.
Að slaka á mengunarvörnum fer
illa i fólk, á sama tima og vand-
ræðaástand er komið upp i álver-
inu, eftir fréttum að dæma. Þetta
er áreiðanlega ein stærsta ástæð-
an til óánægju nábúanna og fleiri.
Fólkinu er ekki sama um sitt
fagra umhverfi, um sitt margum-
talaða friða land. Það er óskiljan-
legt að þessi jarðspjöll skuli við-
gangast, á sama tima og sterkur
áróður er rekinn fyrir þvi og
áminningum dreift um það að
spilla ekki landinu á nokkurn
hátt.
Gífurlegur taprekstur
Svo i þriðja lagi er ekki uppörv-
andi fréttin um taprekstur fyrir-
tækisins. Var ekki þjóðhagsstofn-
un, hlutlaus aðili, að tala um yfir
800 miljónir á árinu 1976, ef þá
hefði verið komið i fullan gang?
Þarna er talað um að 130-150
manns fái vinnu. Ekki veit ég
hvort þeir yrðu allir islendingar,
varla strax i það minnsta. En i
perlusteinsverksmiðju, sem
nefnd hefur verið, skilst mér aö
fengju vinnu um 480 manns. Ég er
ekki i vafa um að allflestir hefðu
orðið ánægöari með verksmiðjur,
sem ynnu úr islensku efni. Hvað
um saltverksmiðjuna, stækkun
áburðarverksmiðju, heyköggla-
verksmiðju eöa verksmiðju til að
bræða allt brotajárnið okkar?
Kannski það verði gert I málm-
blendiverksmiðjunni og er það
vonandi, þvi að það væri bæði til
þrifa og gagns. Talað er um eftir-
gjöf á innflutningstollum,
lækkun söluskatts, ódýrt rafmagn,
á sama tima og við sjálf verðum
að greiða hátt verð fyrir allt og si-
hækkandi, meira að segja marg-
reiknaðan söluskatt á nauðsyn-
legustu matvæli svo sem kjötvör-
ur framleiddar I landinu. Hefur
fólk gert sér grein fyrir þvi, hvað
sá skattur eru oft lagður á með
fullu álagi, fyrst á vélarnar, svo
allt sem til þeirra þarf og fleira,
en siðan fuilt álag á kjötið? Ef
þetta væri leiðrétt, söluskatturinn
afnuminn, mætti afnema niður-
greiðsluna og samt mundi kjötið
lækka i verði. Þetta segja þeir,
sem út reikna.
Þeir vilja Islandi allt
Norðmenn kunna að nota sér
aulahátt okkar islendinga. Þeir fá
að smiða fyrir okkur skipin, þó að
islenskar skipasmiðastöðvar
vanti verkefni, og selja okkur
sitthvað fleira með góðum hagn-
aði. Þeir eru svo skæðustu keppi-
nautar okkar á fiskmörkuðum og
nú ætla þeir að notfæra sér ódýrt
vinnuafl og ódýra orku ásamt
mörgum fleiri hlunnindum hér á
landi. Það er vist að þeir sjá um
sig. Hefur það ekki komiö i ljós,
að þeir selja verkkunnáttuna og
hráefnið, en greiða ekkert fyrir
land og aöstöðu hér i likingu við
það, sem eölilegt teldist? Þetta
dekur fer illa i fólk, það vill láta
útlendinga sem hingað leita fara
i einu og öllu eftir þeim sömu lög-
um og við megum lúta. Fólkinu er
Framhald á bls. 14.
VALGARÐ L. JÓNSSON, Eystra-Miðfelli, Hvalfirði