Þjóðviljinn - 19.07.1977, Qupperneq 7

Þriðjudagur 19. júli 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA — 7
3Þeir sem vanmeta sálfrædileg atridi hafa ekki tekið
einkalíf sitt til athugunar og sett það i pólitiskt
samhengi. Oft eru þeir kúgarar i samskiptum við
þá sem þeir umgangast mest.
Ecjill Egilsson
eölisfræöingur og
Guðfinna Eydal
sálf ræðingur
Meira um Marx og Freud
Þau skrif sem sýning Lés
konungs fæddi af sér hafa upp á
siðkastið færst nær hreinni hug-
myndafræði. Um það er deilt
hvort framleiðsluhættir og
stéttabarátta leiði ein til nauð-
synlegs skilings á samfélaginu.
A hinn bóginn hefur einangruðu
atriði Ur yfirbyggingu þess ver-
ið gert hátt undir höfði og þvi
ætluð mikil þýðing. Karl Marx
skipti samfélaginu annars veg-
ar i undirbyggingu, sem er hið
efnislega umhverfi mannsins og
enn frekar skipulag á fram-
leiðslu efnalegra gæða. Þetta
svið er samkvæmt kenningunni
ákvarðandi fyrir þróun sam-
félagsins. Það ákvarðast af þvi
hvemig það þróast sjálft og
ennfremur ákvarðar það þróun
afgangsins af samfélaginu, þvi
sem hefur verið nefnt yfirbygg-
ing þess. Dæmi um einstaka
hluta yfirbyggingarinnar eru
trúarhugmyndir, heimspeki-
eða stjórnmálakerfi, siðfræðilegt
ogfagurfræðilegt mat, lög sam-
félagsins. Meðal þessara atriða
yfirbyggingarinnar er kynlífið,
sem einn greinarhöfundur hefur
haldið á lofti og talið skapa
mannkyninu örlöjg. öðrum
greinarhöfundi hefur fundist
sæmra að einbeita sér að skiln-
ingi á undirbyggingunni þvi að
hún sé ákvarðandi fyrir allt hitt,
þar á meðal það svið sem hinn
höfundurinn telur svo mikil-
vægt. Meðal annars hefur hann
spurt hvort i blaði þjóðfrelsis og
sósialisma eigi að leggja fyrir
róða allt tal um framleiðsluöfl
og stéttarandstæður en fara að
masa um pikur og typpi i stað-
inn. Litum á hvernig ,,blað só-
sialisma” rækir þær skyldur
sem slik nafngift leggur þvi á
herðar. 1 blaðinu 26/6 sl. er
sagt frá að fallegar stúlkur
valdi hryggsköðum á karlmönn-
um af þvf að þeir taki á sig
snögga rykki við að horfa á eftir
þeim. t sama tbl. er sagt frá
könnun tveggja sálfræðingá á
mati karlmanna á konum.
Samkvæmt henni er kynhvöt
karlmanna sterkari en kvenna
af þvi að þeir eru gefnari fyrir
kynsvall og klám en konur. Með
þessu er blaðið að flytja mál
sem er til þess eins fallið að
halda við kúgun karlmanns*auð-
valdsskipulagsins á konum. 1
öllum tbl. eru iþróttir með-
höndlaðar eins og i hinum dag-
blöðunum. Alið er á afreka-
streði i stað þess að setja þær i
félagslegt samhengi eða
berjast fyrir almenningsiþrótt-
um sem gætu spornað við þeim
skaða á heilsu manna sem
borgarlif leiðir til.
A móti þessu vegur deilan
sem sýning Lés konungs kom af
stað. Fleira gott vegur á móti
hinni ljótu upptalningu hér að
framan.
Ástæðan til að leggja orð i
belg er að þessi umræða er nú
komin að mörgum meginatrið-
um sósialismans. Grein Vé-
steins ólasonar i Þjv.þann 25/6
sl. beinir umræðunni að Marx
og Freud, sem hann notar að
nokkru leyti fyrir tákn undir-
byggingar annarsvegar en hins-
vegar yfirbyggingar. Greinin
beinir umraeðunni einkum að
þvi höfuðatriði hvort fram-
leiðsluhættir séu orsök að öllu
öðru i samfélaginu. Vésteinn
bendir á að reynslan hafi sýnt
að ekki nægi að breyta undir-
byggingunni til að hugsunar-
háttur eða hegðun breytist.
Dæmi um þetta eru lönd Austur-
evrópu, þar sem litið sem ekk-
ert hefur færst i átt til jafnréttis
á milli kynjanna.
Þá, sem hallast að þvi að
leita skýringar á öllu i fram-
leiðsluháttunum, teljum við
markaða af hugsunarhætti
hefðbundins marxisma sem
hefur ekki tekið mið af þvi sem
hefur bæst við af þekkingu
mannkynsins frá þvi að Marx
var uppi. Þetta flókna mál er i
sem stystri framsetningu þann-
ig:
Marxismi er orðinn til þegar
hin mekaniska heimsmynd
raunvisindanna var einráð og
talin altæk. Hún fól aðeins i sér
hluti sem voru i orsakasam-
hengi hver við annan. Ef ekki
var hægt að komast að orsök
hlutar var það af tæknilegum á-
stæðum en ekki fræðilega úti-
lokað. Sú grundvallarhugmynd
marxisma að samfélag sé sam-
safn efnislegra hluta veldur því
að þessi lögmálsbundni hugsun-
arháttur er færður yfir á það.
Astand hins efnislega umhverfis
og framleiðsluhættir ákvarða
allt sem gerist „ofar” i samfé-
laginu, það sem hefur verið
nefnt afleidd fyrirbrigði i téðum
dagskrárgreinum. Seinna (um
1925) urðu náttúruvisindin að
gefa fyrrnefnda heimsmynd
upp á bátinn eða setja henni
skorður. (Engin tilviljun að eina
marxiska rikið sem var þá til
stóð gegn þeirri endurskoðun).
Þegar um litlar efnisagnir var
að ræða varð fræðiléga útilok-
að að rekja samhengi efnislegra
fyrirbrigða þannig að hægt væri
að tala um orsakir og afleiðing-
ar. Hugtökin orsök og afleiðing
höfðu misst gildi sitt. Auðvelt er
(með rafútbúnaði eða i lifandi
verum) að magna þessi ó-
orsakabundnu fyrirbrigði svo
að þau verði af dagsdaglegri
stærð.Þarmeð var hinum raun-
visindalega grundvelli sem var
m.a. rennt undir hina lögmáls-
bundnu söguskoðun marxism-
ans kippt burt.
t samræmi við þettahafaChe
Guevaraog Maó formaöur tekið
siðfræðileg atriði i hugmynda-
fræðilegar athuganir sinar (vol-
untarismi).
Alhr geta verið sammála um
að undirbyggingin hafi áhrif á
yfirbygginguna. Auðvelt er að
taka dæmi um hið gagnstæða:
Drykkfelldur ráðherra ákveður
i timburmönnum að reisa skuli
verksmiðju. Þetta myndu þeir
sem halda fram að undirbygg-
ingin sé orsök alls skýra með að
drykkjuskapur ráðherrans eigi
sér orsök i undirbyggingunni, og
dæmið sé þvi ekki i ósamræmi
við hefðbundinn marxisma. Við
höldum aftur á móti að svo þurfi
ekki að vera,sbr. ofangreint um
náttúruvisindi nútimans. Þann-
ig hafi yfir- og undirbyggingin
áhrif hvor á aðra. Auk þessa er
um baktenginu (e. feedback) að
ræða á milli sviðanna tveggja.
Séu þannig orsakasamhengi
fyrir hendi er erfitt að tala um
orsakir og afleiðingar. Þannig
eru sviðin tvö jafn rétthá. Ekki
erhægtaðsegjaað annað sviðið
fáist við meiri grundvallarsann-
indi en hitt. Maðurinn og mann-
legt samfélag er afleiðing fram-
leiðsluhátta. En um leið mótar
hann þá framleiðsluhætti sjálf-
ur. Samfélagið er i einu hlutlæg-
ur veruleikiog búið til af mönn-
um. Ef á að skilja samfélagið
(og þar meðgrunneiningarþess,
einstaklingana) þarf að taka
fyrir bæði sviðin. Hin hefð-
bundna marxiska greining á
samfélaginu nægir ekki. Hún
fæst einungis við hinn ytri raun-
veruleika.
Umræður um „typpi og pík-
ur” eru þvi ekki mas. Það á að
taka slika hluti alvarlega og
reyna að skilja þýðingu þeirra
hluta fyrir framgang sósial-
isma. Margir hafa bent á hvað
aðstaða kvenna sé órjúfanlega
tengd kynferði þeirra. Kon-
an er fest i kynhlut-
verki sinu vegna kyn-
ferðisins, („pikunn-
ar”). Heilar bækur hafa
verið samdar um það hvernig
kynferðið er notað gegn konum
og hvernig gildismat samfé-
lagsins á konum er bundið kyni
þeirra. Einnig er sumum mönn-
um orðið ljóst, að það þarf að
taka sálfræðilegar skýringar
með i reikninginn til að skilja að
hægt sé að kúga einstaklingana
með kynferði þeirra. Þetta á að
sjálfsögðu bæði við um konur og
karla.
Marxistar hafa oft ekki viljað
taka sálfræðileg atriði með i
greiningu samfélagsins og hafa
haldið að með þvi einu að brey ta
undirbyggingunni yrðu konur
meðvitaðar um stöðu sina. En í
uppbyggingu sósialisks þjóðfé-
lags þarf að taka sálfræðileg
atriði með og gefa þeim svipað
vægi og hinum efnislega eða ytri
veruleika.
Freud fékkst mikið við sál-
fræðileg atriði i ljósi kynferðis.
Hann lagði fyrstur manna
áherslu á hvernig kynferðisleg
atriðimóta manninn. Það skipt-
irekkimálii þessu sambandiað
hann fékkst meira við „typpi”
en ,,pikur”.Hið mikilvæga er að
hann gerði sér grein fyrir að
sterk ómeðvituð kynferðisleg öfl
ráða miklu um persónuleika
mannsins. Hvort sem menn aö-
hyllast Freud eða ekki, geta
fæstir neitað að hann auðgaði
skilning mannsins á sjálfum sér
mjög.
Marxisk kenning og sálgrein-
ingin þurfa hvor á annarri að
halda, og að gagnrýna og auðga
hvor aðra. Þetta er verið að
gera idag. Það fer einkum fram
við Sigmund Freud stofnunina i
Vestur-Þýskalandi. Þar eru
brautryðjendur hins svonefnda
Frankfurtskóla. Greina má á
milli þriggja aðferða þeirra.
Ein sameinar fræðikenningar
sálgreiningarinnar, um sið-
menningu, samfélagskenningu
marxismans. önnur er fólgin i
að setja fram kenningu um
hvernig maðurinn verður að fé-
lagsveru („sósialiserast”) eða
aðlagast samfélaginu. Hún
leggur áherslu á hið sagnfræði-
lega við það hvernig samfélagið
mótar einstaklingana. Þriðja
aðferðin notar kenningar sál-
greiningarinnar um taugaveikl-
un (neurosis) til að fylla upp i
eyður i kenningum Marx um
auðvaldssamfélagið.
Við vekjum athygli á hættu
sem leynist i þeirri skoðun að
undirbyggingin sé frumorsök
alls. Við höldum sterklega aö kú
trú sé meginorsök þess hvernig
tókst til um uppbyggingu sósial-
isma i löndum Austur-Evrópu.
Sósialiskar „umbætur” gerðar
af mönnum með þessa skoðun
eru dæmdar til að mistakst i
sama mæli. Hlutir sem „koma
af sjálfu sér” vegna breytinga á
undirbyggingu verða vanræktir
af þvi að þeir koma ekki af
sjálfu sér. Marxisk kenning hef-
ur snúist um framleiðslu efna-
legra gæða (e. production).
Henni hefur sést yfir mikilvægt
svið sem er órjúfanlega tengt
framleiðslusviðinu. Þaö er end-
umýjun (e. reproduction) sam-
félagsins, allt sem lýtur að
„framleiðslu” og „viðhaldi”
einstaklinga. Þetta starf fer að
miklu leyti fram á heimilunum
og er nærri eingöngu unnið af
konum. Einhver hefur sagt að
samkvæmt marxiskum kenn-
ingum mætti halda að maðurinn
fæddist daginn sem hann kemur
út á vinnumarkaðinn.
Það er enn að þeir,sem van-
meta þýðingu yfirbyggingar-
innar, svo sem sálfræðileg atr-
iði, og þýðingu alls hins per-
sónulega, hafa þar með ekki tek-
ið einkalif sitt til athugunar eða
settþað i pólitiskt samhengi, en
eru oftkúgarar i skiptum sinum
við þá sem þeir hafa mest af að
segja. Þessir menn geta verið
framkvæmd sósialismans til
skaða, þvi að við framkvæmd
hans reynir á þau atriði sem
þeir vanrækja.
Vinn
oli Kópavogs í heimsókn
A dögunum fengu Þjóðviljamenn ágæta gesti: sjö stúlkur úr Vinnuskóla Kópavogs ásamt leiðbeinanda, en Vinnuskóli þessi er útleitinn og forvit-
inn og fer viða. Nú var spurt um blaðamennsku, kosti og galla þessstarls, daglega iðju á dagblaði og fleira þessháttar. Arni Bergmann varð
fýrir svörum. Eik tók myndina á kaffistofu blaðsins.
Samid
um
skada-
bætur
Landsvirkjun hefur samið við
júgósIavenska verktakann
Energoprojekt um bætur vegna
aukakostnaðar af vatnsaga i
stöðvarhúsgrunni og botnrás
stiflu við Sigölduvirkjun.
Greiðir Landsvirkjun Júgó-
slövum um eina miljón banda-
rikjadollara i bætur og vexti eða
um 195 milj. isl. króna.
Aukakostnaður þessi varð i
meginatriðum vegna meiri
leka bergsins og jarðlaga en
gera mátti ráð fyrir i upphafi
verks, sem leiddi óhjákvæmilega
til meiri kostnaðar við dælingu
jarðvatns i stöðvarhúsgrunni og
botnrás stiflu meðan á fram-
kvæmdum stóð.