Þjóðviljinn - 06.11.1977, Qupperneq 6

6 SÍÐA — ÞJOÐVILJINN Sunnudagur 6. nóvember 1977
MAGNÚS KIARTANSSON:
Fyrir skömmu lagði ég fram á
þingi formlega fyrirspurn til
Ólafs Jóhannessonar, formanns
Framsóknarflokksins og dóms-
málaráðherra. Ég spurði hann að
þvi hvort Framsóknarflokkurinn
myndi ekki haga kosningabaráttu
sinni fyrir næstu alþingiskosning-
ar þannig aö leggja áherslu á að
erlendri hersetu yröi aflétt á
næsta kjörtimabili. Enn fremur
spurði ég hann að þvi hvort nokk-
ur yröi valinn i framboð á vegum
Framsóknarflokksins nema hann
beitti sér af einlægni gegn er-
lendri hersetu. Þingskjalið var i
fullu samræmi viö ákvæöi þing-
skapa um það hvernig orða skuli
fyrirspurn, en samt gerðist það
aö Asgeir Bjarnason, forseti sam-
einaös þings og flokksbróðir
Ólafs, tilkynnti mér að fyrir-
spurninni væri hafnað á þeirri
forsendu að Ólafur Jóhannesson
dómsmálaráðherra væri allt önn-
ur persóna en Ólafur Jóhannes-
son formaöur Framsóknarflokks-
ins, og gæti sá fyrrnefndi ekki
svarað neinum fyrirspurnum um
hátternihins siðarnefnda.Ég vildi
ekki sætta mig við þennan skrif-
finnskuúrskurð en óskaði eftir þvi
að áfrýja honum til sameinaðs
þings, og féllst Asgeir á það af
sinni venjulegu ljúfmennsku. Þar
var haft nafnakall um úrskurðinn
og hann auðvitað staðfestur.
Ólafur Jóhannesson gerði þá
grein fyrir afstöðu sinni, mann-
borlegur aö vanda, að hann væri
fús til að svara fyrirspurn minni
ef ég bæri hana til að mynda fram
utan dagskrár. En siöan stóð Ás-
geir Bjarnason upp úr forsetastóli
sinum og tilkynnti að hann myndi
ekki heimila fyrirspurnina utan
dagskrár heldur.
Dr. Jekyll
og mr. Hyde
Mér þótti sú kenning einkar
fróöleg aö Ólafur Jóhannesson
væri tviskiptur persónuleiki, einn
sem dómsmálaráðherra en allt
annar sem formaður Fram-
sóknarflokksins. Ég þekki að visu
þær kenningar sumra sálfræð-
inga að menn geti haft tviskiptan
persónuleika, firna sundurleitan.
Ég las ungur fræga skáldsögu
sem breski rithöfundurinn Robert
Louis Stevenson skrifaði um þetta
fyrirbæri á öndverðri þessari öld,
Dr. Jekyll og mr. Hyde. Hann
greinir þar frá visindamanni,
Jekyll að nafni, prúðum og
drengilegum, sem finnur upp lyf
til þess aö draga fram verri hluta
persónuleika sins. Þegar hann
tekur inn lyfið breytir hann i senn
um útlitog innræti, veröur ferlegt
afstyrmi sem vinnur hin verstu
óhæfuverk. Mér þótti sú kenning
forseta sameinaðs þings að Ólaf-
ur Jóhannesson væri fyrirbæri af
þessu tagi harla kynleg; hins veg-
ar láðist forsetanum að geta þess,
hvort Ólafur væri Jekyll sem
dómsmálaráöherra og Hyde sem
formaður Framsóknarflokksins
eða öfugt. Ég tók skýringuna hins
vegar ekki alvarlega; ég tel mig
þekkja ólaf Jóhannesson býsna
vel, þótt hann sé ekki viöhlæjandi
allra, og persónuleiki hans er ekki
vitund klofinn; hann situr ein-
vöröungu I ríkisstjórn sem for-
maður Framsóknarflokksins.
„Að spila á spil”
Ég veit fullvel aö forseti sam-
einaös þings kvaö upp úrskurðinn
i samræmi viö vilja Ólafs Jó-
hannessonar, en þar kemur ann-
að til en tvískiptur persónuleiki.
Ólafur Jóhannesson hélt ræðu á
fundi framsóknarflokksmanna
skömmu eftir aö núverandi rikis
stjórn var mynduð og sýndi þar
dýpra inn I hugskot sitt en hann er
vanur. Hann sagöi að forustu-
maður I stjórnmálum yrði að
hegöa sér eins og maður sem væri
að spila á spil; öliu máli skipti að
aörir þátttakendur sæju ekki
hvaö maður heföi á hendinni
sjálfur. Ég skrifaöi nú grein i
Þjóöviljann, vakti athygli á þess-
um ummælum og þvi sem I þeim
fælist og vitnaði I ljóð eftir Stein
Steinarr:
Að sigra heiminn er eins og
aðspila á spil
með spekingslegum svip og
taka i nefiö.
Og þótt þú tapir, það gerir
ekkert til,
þvi það er nefnilega vit-
laust gefiö.
Þetta er sú stefna sem Fram-
sóknarflokkurinn hefur farið eftir
undanfarinn aldarþriðjung. Ég
held að fyrsta alvarlega fyrirbær-
ið af þessu tagi hafi komið fram i
dagsljósið þegar Bandarikja-
stjórn bar fram kröfu sina, um
þrjár varanlegar herstöðvar á ís-
landi 1945. Birst hefur i Timariti
Máls og menningar skýrsla Krist-
ins E. Andréssonar um leynivið-
ræður þær sem þá fóru fram milli
þingmanna úr öllum flokkum.
Hún sýnir að forustumenn Fram-
sóknarf lokksins mátu kröfu
Bandarikjanna einvöröungu út
frá þvi sjónarmiði, hvort hægt
væri aö nota hana til þess að
sprengja nýsköpunarstjórnina.
Þegar krafa Bandarikjastjórnar
náði fram að ganga, að visu mikið
breytt og milduð, hafði þingflokk-
ur Framsóknar þann hátt á að
skipta sér i tvennt meö hlutkesti
— hann vildi halda öllum mögu-
leikum opnum, þegar næst væri
gefið i hinni pólitísku spila-
mennsku.
Tvö tímabil
Framsóknar-
flokksins
Framsóknarflokkurinn hefur
ekki alltaf ástundað þetta hátt-
erni; hann átti mikla leiötoga
fyrstu áratugina sem hann start'-
aði og þeir voru ekki hræddir við
að láta sjá á spilin sln, heldur
báru fram hugsjónakröfur af
fyllstu einurð. Ég átti þvi láni að
fagna að kynnast einum þeirra,
og þeim hæfileikarikasta, á ein-
kennilegan hátt, Jónasi Jónssyni
frá Hriflu. Ég hafði raunar
kynnst honum piltur, þvi að faðir
minn og hann voru vinir, en eftir
Dr.
Jekyll
og
mr.
Hyde
að ég tók að skipta mér af stjórn-
málum taldi ég aö skoðanir minar
væru svo f jarlægar Jónasi aö ekki
yrði framar um nein kynni að
ræða. Samt geröist það 1956 aö
Jónas Jónsson tók aö hringja til
min. Þá höfðu Ólafur Jóhannes-
son og Gylfi Þ. Gislason gert ein-
hver siðlausustu stjórnmála-
hrossakaup sem um getur I is-
lenskri sögu, áætlun um aö nota
firna rangláta kjördæmaskipun
til þess að ná meirihluta á alþingi
út á svo sem þriðjung atkvæöa.,
Það er ekki að furöa þótt
Gylfi þykist nú vera einlægur
baráttumaður fyrir lýðræöisleg-
um kosningalögum!) Jónasi
blöskraði þetta siðleysi, hann
sagöi mér að hann teldi að is-
lenskir sósialistar gætu helst
komið i veg fyrir þetta ólýðræðis-
lega valdarán og tók að leggja
mér ráö um skrif Þjóðviljans.
Siöan héldum við Jónas áfram að
talast við i sima meðan hann lifði,
mér til ógleymanlegrar ánægju.
Ég ætla ekki að rekja þau kynni
hér, en þegar Jónas talaöi um
Framsóknarforustuna, gagn-
rýndi hann hana alltaf fyrir skort
á hugsjónum og hugrekki, hún
hefði hvorki getu né vilja til þess
aö setja sér myndarleg markmið
og standa eða falla meö þéim, hún
spilaði aðeins valdapóker með
spekingslegum svip og tæki i nef-
iö.
Hundinn vantaði
Þetta hefur einkennt öll störf
Framsóknarforustunnar undan-
farinn aldarþriðjung; hún hefur
þaö eitt markmið aö sitja I rikis-
stjórn. Forustumennirnir eiga
auövelt meö að berjast fyrir
hvaöa stefnu sem er, og taka upp
þveröfuga stefnu án nokkurs um-
þóttunartima eftir þvi sem kaup-
in gerast á eyrinni. Þetta hefur
komiö afar ljóst fram i sambandi
við hersetumálið. Ég minnti á það
áðan hvernig flokkurinn skipti sér
i tvennt með hlutkesti þegar
Keflavikursamningurinn var
gérður. Þegar endanlegt hernám
kom til framkvæmda 1951, voru
áhugamál Framsóknaforustunn-
ar þau ein aö reyna að græða sem
mest á hersetunni eins og Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðuflokk-
urinn. Hlutafé sjálfrar samvinnu-
hreyfingarinnar var notað til þess
að stofna hermangshlutafélagið
Regin og samið við Sjálfstæöis-
flokkinn um helmingaskipti á
hernámsgróðanum. Fé sam-
vinnumanna var notað t'il þess aö
stofna Oliufélagið h.f. sem fékk
einkarétt á viöskiptum við banda-
riska herinn. Afergjan i gróða var
svo mikil að örlæti hernámsliðs-
ins hrökk ekki til, heldur varð
Oliufélagið uppvist aö stórfelld-
um lögbrotum og gjaldeyrisstuldi
og sumir æðstu valdamenn
Framsóknarflokksins dæmdir i
hæstarétti fyrir þjófnað, en
reyndu ýmsir að fela sökina bak
við æöstu heiðursmerki islenska
lýöveldisins sem þeir fengu um
sömu mundir. A flokksþingum
Framsóknar var hins vegar alltaf
talað um þaö loðnum oröum aö
herinn ætti nú eiginlega aö fara
að fara. Rey nt var að taka forustu
Framsóknarflokksins á þeim orð-
um i tið fyrrverandi rikisstjórnar,
en þegar loks tókst aö ná sam-
komulagi um fyrirkomulag brott-
fararinnar birtist á skrifstofu
Olafs Jóhannessonar stór hópur
Framsóknarleiötoga og kerfis-
manna sem mótmæltu þvi að
missa spón úr aski. Myndir af
þessum lýð minntu mig á visuna
fornu:
Þetta er Hlíðarhreppsnefndin,
hún er að skriða i Kuðunginn.
Ekki er friður flokkurinn,
mér finnst að prýði hundurinn.
En þvi miöur var enginn hund-
ur til þess að prýöa flokkinn sem
ruddist inn i Stjórnarráðshúsiö.
Nokkru siöar tók Framsóknar-
forustan sæti i nýrri rikisstjórn,
og leiðtogarnir áttu auðvelt með
að taka að sér að vinna aö stefnu-
miðum sem voru algerlega and-
stæð þeim sem þeir höfðu þóst að-
hyllast næstu þrjú árin á undan;
sami maöurinn sem átti að fram-
kvæma brottför hersins virtist
ekki eiga vitund erfitt með aö
taka aö sér að efla hernámið.
Hann jók framkvæmdir á vegum
hernámsliösins svo að askamenn
gætu fyllt spóna sina sem mest.
Og sá leiðtogi ungra Fram-
sóknarmanna, sem best kunni
hin nýju Framsóknarvinnubrögð,
vargerðuraö skransala hersins i
verðlaunaskyni og fær væntan-
lega prósentur af sölunni eins og
fyrirrennari hans.
Kjörsvið fyrir
pólitíska framagosa
Oft heyrist um það talað að al-
þingi hafi sett ofan siðustu ára-
tugi, alþingismenn séu minni
bógar en þeir voru áður fyrr og
vinnubrögðin lágkúrulegri. Ekki
tel ég mig dómbæran um þessar
kenningar, en vist er um það að
mannvali til alþingisstarfa er
öðru visi háttað en áður var. A
þessari öld hafa orðiö byltingar-
kenndar breytingar á islensku
þjóðfélagi fyrir tilstilli verklýös-
hreylingar og sósiaiiskra við-
horfa og m.a. valdiö þvi aö nú eru
ungum, dugmiklum mönnum
opnar fjölmargar leiðir til þess að
einbeita kröftum sinum og áhuga
að öðrum verkefnum en stjórn-
málastarfi, en þeir áttu naumast
kost á öðru en stjórnmálabaráttu
fyrir hálfri öld. Einnig hefur það
gerst hjá núverandi stjórnar-
flokkum aö lögfræðinám er talið
forsenda fyrir stjórnmálastarf-
semi, og má mikið vera ef lög-
fræðideild háskólans fer ekki
senn aö opna sérstakt kjörsvið
fyrir pólitiska framagosa. Vinnu-
brögðin á alþingi hafa hins vegar
mótast af þvi siðustu áratugi að
Framsóknarforustan hefur beitt
hentistefnuspilamennsku sinni til
þess að reyna að sitja helst alltaf i
rikisstjórn án tillits til málefna.
Þetta hefur valdið þvi að mörgum
finnst ekkert mark takandi á þvi
sem stjórnmálaflokkar boða fyrir
kosningar; þegar lokið sé viö að
gefa spilin I kosningum taki klók-
indin ein við án tillits til málefna
eða hugsjóna (svo að ég festi á
blaö orð sem nú um skeið hefur
veriö talið bannhelgt.) Þessi þró-
un er vissulega háskaleg lýöræöi
og þingræði og getur boðið heim
hverskonar fasiskum Glistrúp-
sjónarmiðum. Meginábyrgö á
henni ber forusta Framsóknar-
flokksins með siðlausri henti-
stefnu sinni.
Einn fyrir alla
og allir fyrir einn
öll mætti þessi þróun vera Is-
lenskum launamönnum sérstakt
umhugsunarefni. Félög launa-
fólks eru nú öflugustu samtök á
Islandi, en jafnframt hefur verk-
sviö þeirra þrengst; i kjarasamn-
ingum er nú yfirleitt aðeins tekist
á um krónur (raunar ekki aura
lengur). Þegar samningar hafa
verið geröir vita allir að kaup-
hækkanir þær sem samiö hefur
veriö um eru gervitölur; siðan
taka stjórnarvöld til við að ógilda
samninga með óðaverðbólgu; hún
er ekkert dularfullt fyrirbæri,
heldur hagstjórnartæki. Þótt
samtök launafólks séu sterk á
sviöi hinnar þrengstu kjarabar-
áttu, skortir þau pólitiskan styrk
að sama skapi. Á þvi sviði höfum
við veriö eftirbátar annarra
landa i Vestur-Evrópu, þar sem
verklýðssamtök hafa ævinlega
sterka stjórnmálaflokka viö hliö
sér, flokka sem kenna sig ýmist
við sósialdemókratisma eöa
Svölu-bingó
verður i Súinasal Hótel Sögu
fimmtudaginn 10. nóvember nk.
m.a. 2 utanlandsferðir
Fjjöldi glæsilegra vinninga
Verðmæti vinninga 850 þúsund krónur.
Húsið opnað kl. 20.00.
Stjórnandi Jón Gunnlaugsson.
Svölurnar, félag fyrrverandi og núverandi flugíreyja
Tískusýning
Modelsamtökin
sýna nýjustu
haust- og
vetrartískuna.
Allur ágóði
rennur til
líknarstarfa.