Þjóðviljinn - 06.11.1977, Síða 17

Sunnudagur 6. nóvember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17
Um síðustu helgi sáu
bókavarðafélag Islands,
Félag bókasafnsfræðinga,
Félag skólasaf nsvarða
ásamt nokkrum kennara-
og fóstrunemum um dag-
skrá í Norræna húsinu, og
bar hún titilinn „Börn og
kvikmyndir".
Dagskráin var i tvennu lagi:
laugardaginn 29. nóvember hélt
Anja Paulin frá Sænsku kvik-
myndastofunni erindi og sýndi 3
kvikmyndir, og daginn eftir talaði
sjónvarp fyrir dagblaðið Inform-
ation, en er nú hætt þvi. Hún hefur
haldið nokkrar sýningar á mynd-
list eftir sig. Hún hefur tekið
virkan þátt i umræðu þeirri sem á
sér stað i Danmörku um börn og
barnamenningu, um kjör barna
og um kvikmyndir fyrir börn.
Sjálf er hún einstæð móðir
tveggja barna, 6 og 10 ára.
Nokkrar af myndum hennar
fjalla einmitt um telpurnar
hennartvær: „Pigen Silke” hekir
ein, og „Eline- de förste 16 man-
eder” heitir önnur. Þetta eru
myndir fyrir fullorðna, og sýna
Lise Roos : gegn hinu náttúrulausa og alvörulausa „barnaefni”.
Börn og kvikmyndir
Lise Roos, kvikmyndastjóri og
gagnrýnandi frá Danmörku.
Ætlunin hafði verið að sýna
nokkrar danskar barnamyndir i
Tjarnarbiói i tengslum við þessa
dagskrá, en vegna verkfallsins
bárust þær ekki til landsins i tæka
tið. Nú eru þær hinsvegar komnar
og voru sýndar á fimmtudag og
laugardag, og i dag, sunnudag,
eru sýningar kl. 14 og 15.45. Það
eru þvi siðustu forvöö i dag, að sjá
þessar kvikmyndir i Tjarnarbiói.
Fóstra og
kvikmyndasmiður
Lise Roos, sem talaði blaða-
laust i h.u.b. tvo tima á skýrustu
og skiljanlegustu dönsku sem ég
hef nokkurntima heyrt, og vakti
athygli viðstaddra fyrri ákveðnar
skoðanir og skarplegar athuga-
semdir — þessi kona hefur ýmis-
legt brallað um dagana. Hún er
útlærð fóstra, en sjálflærður kvik-
myndastjóri, gagnrýnandi,
kennari, myndlistarmaður og
ýmislegt fleira. Hún hefur
stjórnað 27 kvikmyndum, löngum
og stuttum, leiknum og heim-
ildarmyndum, á s.l. 10 árum. Hún
skrifaði lengi um kvikmyndir og
þær þróun barnsins fyrstu
mánuðina. Lise hefur einnig gert
kvikmynd um þroskasögu ungrar
stúlku: „I din fars lomme” Það
þykir oft afskaplega merkilegt ef
karlmenn segja frá vandamálum
uppvaxtarára sinna, en sjaldan
eða aldrei er þess getið að konur
eigi við einhver slik vandamál aö
striöa — þaö þykir víst ekki efni i
listaverk. „I din fars lomme”
segir frá 12 ára telpu. Hún er
ætluð áhorfendum á þeim aldri og
uppúr, þ.e. unglingum og for-
eldrum þeirra.
Fyrir börn
og fullorðna
Það var einmitt eitt af þvi sem
Lise Roos kom inná i erindi sinu,
aö hún væri hætt að gera kvik-
myndir „fyrir börn”. Hún vildi
gera myndir sem höfðuðu bæði til
barna og fullorðlnna. Ástæðan er
fyrst og fremst sú skoðun hennar,
að með öllu þvi náttúrulausa og
alvörulausa „barnaefni” sem
framleitt er i okkar vestræna
heimi sé verið að drepa niður
eðlilega forvitni barna. Þau eru
ekki tekin með i reikninginn, það
er ekki ætlast til að þau hugsi.
Við þurfum að endurskoða hug-
takið „börn” og skilgreina það
uppá nýtt, sagöi Lise. Börn eru —
i okkar vestræna þjóöfélagi —•"
valdalaus minnihlutahópur. Samt
eru þau fjóröungur ibúa Dan-
merkur. Og þau eru ekkert siður
alvarlegir áhorfendur en
fullorðnir. Barnakvikmyndir
þurfa að vera alveg jafndýrar i
framleiðslu og fullorðinsmyndir,
sem þýðir einfaldlega að jafn-
miklar kröfur þarf að gera til
þeirra listamanna sem framleiða
barnakvikmyndir og gerðar eru
til hinna, sem teljast til „alvöru-
listamanna”. Það er e'kki for-
svaraniegt að kasta höndunum til
þess sem börnum er boðið uppá,
aðeins vegna þess að þau hafa
ekki völd til að gagnrýna og gera
kröfur.
Gerviheimur
og sjónvarp
Lise starfaði um skeið við
danska sjónvarpið og framleiddi
sjónvarpsefni fyrir börn. Henni er
þvi mætavel kunnugt um allar
þær reglur — skráðar og óskráðar
— sem gilda á þeirri stofnun
þegar „barnaefni” er annars-
vegar. Það má ekki fjalla um
þetta eða hitt, til þess að særa
engan — ekki skilnaöarmál, ekki
kynferðismál, ekki stjórnmál.
Afleiðingin verður sú, að búinn er
til gerviheimur fyrir börn, þar
sem engin vandamál eru til, þar
sem fullorðnir breyta um rödd til
þess aö ávarpa börnin, verða
blíðir og falskir, sibrosandi. Svo
lýkur þessari dagskrá á þvi að
hunangsröddin segir „... og fariði
nú fram að bursta tennurnar”.
En i staöinn fyrir að hlýða sitja
börnin kannski kyrr við kassann
og horfa á næsta atriði, sem er
fréttaútsending. Og þar sjá þau
heim hinna fullorðnu: banka-
ránin og flugslysin og striðin og
allt þetta ljóta sem ekki má minn-
ast á i barnatimanum.
Rannsóknir hafa leitt i ljós að
yfirgnæfandi meirihluti barna
trúir þvi sem hann sér i kass-
anum, að það sé allt satt og rétt
og raunverulegt. Þau sjá það
sjálf, með eigin augum. Sllka trú
er erfitt að uppræta, eftir aö hún
hefur einu sinni verið innrætt
ungu barni. Ahrifamáttur sjón-
varpsins er óvéfengjanlegur, og
hann mun ekki minnka i fram-
tiöinni heldur þvert á móti vaxa.
Myndmál veröur æ stærri þáttur I
lifi barna, og ætti þvi ekki siður að
vera mikilvægt aö kenna börnum
að lesa það en að kenna þeim bók-
mál. Samt er ekki gert ráð fyrir
þvi i dönskum skólalögum, nema
i einni aukasetningu þar sem
segir að sjónvarp, kvikmyndir og
önnur hjálpargögn megi nota i
kennslustundum ef þörf er á og
aðstæður leyfa, eða eitthvað i
þeim dúr.
Tökum börn
alvarlega
Niöurstaðan verður: tökum
börn alvarlega, tökum þau með i
reikninginn. Lise| kvaðst hafa þá
reynslu af börnum að oft vildu
þau helst sjá eitthvað alvarlegt,
eitthvað sem hefur með tilfinn-
ingar að gera, samskipti manna,
mannleg vandamál. Þau lifa i
raunveruleikanum og eru hluti af
honum. Hversvegna skyldu þau
þá verða aö láta sér nægja innan-
tóma afþreyingu á kvikmynda-
tjaldi eða sjónvarpsskermi?
A næstunni tekur Lise til við
skemmtilegt og óvenjulegt verk-
efni: hún hefur fengiö fjár-
veitingu og aðstöðu til að gera
kvikmynd I skóla einum. Fyrst
ætlar hún að kynnast skólanum i
viku, og siöan fær ein bekkjar-
deild 6. bekkjar fri i þrjár vikur til
aö taka þátt i gerð kvik-
myndarinnar. Krakkarnir eiga aö
kynnast öllum þáttum kvik-
myndaframleiðslunnar, og þegar
myndin er tilbúin eiga þau aö
skoða hana og meta. Þetta er i
fyrsta sinn sem slik tilraun er
gerð i Danmörku.
Hér hefur aðeins verið stiklað á
stóru — sem fyrr segir talaði Lise
lengi og kom viða við. Margt af
þvi sem hún sagði átti vissulega
erindi til fleiri en þeirra sem
staddir voru i Norræna húsinu
þennan sunnudag, og liklega
verða aðrir til að gera þvi betri
skil en hér er mögulegt. Þótt hún
talaði eingöngu um ástandið i
Danmörku og þær aðstæður sem
hún þekkir best af eigin raun,
fannst manni oft sem þetta gæti
einnig átt við hér, og jafnvel i enn
rikara mæli. Þvi einsog Þorgeir
Þorgeirsson sagði i umræðunum
sem spunnust af erindi Lise: „A
Islandi erum við öll á sama stigi
og börn eru i öðrum löndum,
kvikmyndalega séð”. Við fáum
sárasjaldan eða aldrei tækifæri til
að sjá okkar heim, okkar raun-
verulega heim túlkaðan 1 kvik
mynd. Okkur er mestmegnis boðið
uppá innantóma afþreyingu, og
gildir þá einu, hvort við erum
ung eöa gömul.
I
■
I
■
I
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
i
■
I
■
I
■
I
■
I
■
I
i
Örvænting
Fassbinders
Rainer Werner Fass-
binder, einn af aðal-
mönnunum i nýju
þýsku bylgjunni, er um
þessar mundir að ljúka
við fyrstu kvikmyndina
sem hann gerir með
enskumælandi leikur-
um — væntanlega er
þetta æfing fyrir Ame-
rikuferðina, sem Fass-
binder ætlar að takast
á hendur.
Myndin heitir örvænting (De-
spair) og er byggð á samnefndri
skáldsögu eftir Nabokof. Aðal-
hlutverkið leikur Dirk Bogarde.
Fassbinder hefur lýst myndinni
svo, að hún fjalli um ,,þaö
augnablik sem kemur i llfi sér-
hvers manns þegar hann upp-
götvar að hann er búinn aö vera.
Að héöan i frá muni hann að
visu halda áfram að lifa, en ekki
upplifa neinar nýjar tilfinning-
ar.
Allt verður að endurtekning-
um, og skripaleikurinn sem
maöur er þátttakandi i heldur
áfram aö vera skripaleikur...”
Dirk Bogarde leikur mann sem
neitar að bregðast við þessu
augnabliki i lifi sinu á þann hátt
sem algengastur er. 1 stað þess
að setjast i helgan stein og fara
að ver ja kerfið ákveöur hann að
verða brjálaður.