Þjóðviljinn - 20.11.1977, Side 7

Sunnudagur 20. nóvember 1977 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7
„Þýdingarmest tel ég þó ad sveitarfélögunum og
íbúum þeirra verdi færð aukin völd í hendur
með auknum tekjum og verkefnum...”
Logi Kristjánsson,
bæjarstjóri:
Stærri sveitarfélög -
þj ónustumiðstöðvar
Þróun islensks atvinnulifs
hefur á siöastliðnum árum
einkennst mjög af tveimur þátt-
um.
A landsbyggðinni hafa at-
vinnutækin i sjávarútvegi og
fiskvinnslu verið endurnýjuð og
með þvi komið i veg fyrir ár-
visst atvinnuleysi. A höfuð-
borgarsvæðinu hafa riki og borg
keppst við að koma upp ýmiss
konar samfélagsstarfsemi.
önnur þjónustustarfsemi þar
hefur svo með beinum og óbein-
um aðgerðum rikisvaldsins orð-
ið að helstu guilnámu einka-
framtaksins. í þjónustugrein-
unum hefur ágóðavonin verið
mest og gróðinn fljótteknastur.
Þær hafa þvi dregið til sin óeðli-
lega mikið fjármagn og starfs-
lið.
Þessi þróun hefur leitt til þess
að landsmenn eiga nú mjög
misgreiðan aðgang að almennri
þjónustu og greiða auk þess
misjafnlega mikið fyrir hana
eftir þvi hvar þeir búa.
Auknar tekjur —
fleiri verkefni
Sambærileg almenn þjónusta
á svipuðu verði um allt land er
sjálfsagt réttlætismál.
Eflaust má benda á margar
leiðir til að ná þvi marki t.d.
jafnaðarverð á rafmagn og
sima, bættar samgöngur, tillögu
þingmanna Alþýðubandalags-
ins um að fleiri fyrirtæki og
stofnanir greiði landsútsvör eða
sérstaka skattlagningu sveitar-
félaga sem hafa eða fá til sin
rikisstofnanir og fyrirtæki svo
eitthvað sé nefnt.
Þýðingarmest tel ég þó að
sveitarfélögunum og ibúum
þeirra verði færð aukin völd i
hendur með auknum tekjum og
verkefnum, en þau eru mjög
misjafnlega undir það búin.
Kaupstaðirnir standa ágæt-
lega að vigi og stærri hrepparn-
ir þokkalega. Hins vegar eru of
margir hreppanna, sakir fá-
mennis, ekki færir um að sinna
þeim verkefnum sem þeim er
ætlað, þvi siður aö taka við nýj-
um. Þannig stendur hreppa-
skipunin beinlinis i vegi fyrir
bættri þjónustu við ibúana sem
jafnvel geta verið hlunnfarnir,
þar sem hreppurinn hefur ekki
bolmagn til að greiða laun til
starfsmanns sem fylgi málum
þeirra eftir.
Stærri sveitarfélög
Þar sem talið er að sveitar-
félögin geti almennt ekki tekið
við auknum verkefnum hafa
menn viljað gera landshluta-
samtökin að nýrri stjórnsýslu-
einingu. I dagskrárgrein 21.
sept. sl. bendir Skúli Alexander-
son á nokkra annmarka þess að
gera landshlutasamtökin að
stjórnsýslustofnunum og vill
þess i stað stofna héraðsþing
sem kosið yrði til á lýðræðis-
legri hátt en nú er gert til þinga
landshlutasamtakanna. Ég er
sammála gagnrýni Skúla á
kosningu til þinga landshluta-
samtakanna, en ósammála um
nauðsyn þess að setja á fót nýja
stjórnsýslueiningu til að sinna
ýmsum sameiginlegum hags-
munamálum fyrir heilt hérað
eða kjördæmi.
Ég er ósammála Skúlá af
tveim meginástæðum.
I fyrsta lagi vegna þess að
jafn fámenn þjóð hefur ekkert
að gera við nýja stjórnsýsluein-
ingu (nýtt bákn) á milli þeirra
tveggja sem fyrir eru, þ.e.a.s.
rikis- og sveitarfélaga.
í öðru lagi færðu 2-3 stjórn-
sýslueiningar i landshlutanum
þjónustuna litið nær stærsta
hluta íbúanna; fyrir þá gæti ver-
ið jafn hagkvæmt að sækja
þjónustuna til Reykjavikur.
Við þurfum stærri og öflugri
sveitarfélög, sem geta tekiö við
auknum verkefnum og staöið
undir nauösynlegri þjónustu i
nútima þjóðfélagi, en ekki nýja
stjórnsýslueiningu. Stærri en
færri sveitarfélög styrktu hin
fjálsu hagsmunasamtök þeirra
— landshlutasamtökin — og
gerðu kosningu á þing þeirra
mun lýðræðislegri.
Visir að stærri sveitarfélögum
hefur myndast viða um landið,
þar sem sveitarfélög hafa tekið
sig saman um stofnun og rekst-
ur félagsheimila, skóla, heilsu-
gæslustöðva og elliheimila svo
eitthvað sé nefnt. Þar sem svo
er komið er aðeins eftir að reka
smiðshöggið á sameininguna.
En alltof hægt miðar i samein-
ingarátt og virðist þvi eðlilegt,
að við förum eins að og frændur
okkar Norðmenn, Danir og Svi-
ar að sameina sveitarfélögin
meö lögboði.
Slikt lögboð er ekki eins sárs-
aukafullt og menn vilja vera
láta. Sveitarstjórnarmenn eru
almennt á móti lögboðinni sam-
einingu sveitarfélaga og meiri-
hluti þingheims vill vafalaust
ekki setja lög á mót vilja ihalds-
samra oddvita.
Stjórnsýslu og
þjónustumiöstöðvar
Ég vil þvi benda hér á leið
sem þessir aðilar gætu sæst á. Á
einum stað i héraði verði komið
á fót stjórnsýslii og þjónustu-
miðstöð þ.e.a..s. sameiginlegri
starfsaöstöðu og hagkvæmu
samstarfi opinberra stofnana og
einkaaðila til þjónustu við
fyrirtæki og einstaklinga. Þess-
ar stjórnsýslumiðstöðvar yfir-
tækju þá stjórnsýslu þeirra
sveitarfélaga, sem að þeim
stæðu og veittu alla þá almenna
þjónustu sem skrifstofur bæjar-
fógeta sjúkrasamlög og bæjar-
skrifstofur veita. Auk þessa yrði
aukin þjónusta frá skattstofum,
Fasteignamati rikisins, Bruna-
bótafélagi Islands, Húsnæðis-
málastofnun rikisins og Fram-
kvæmdastofnun og jafnvel fl.
Ég tel, að 700 manna byggð
réttlæti byggingu slikrar mið-
stöðvan en við ákvörðun á fjölda
og staðarvali má styðjast við
hugmyndir sameiningarnefnd-
arinnar frá 1969 um 66 athug-
unarsvæði. Kostir þessa fyrir-
komulags eru margir. Þessar
miðstöðvar ykju valddreifingu
og drægju úr miðstjórnarvaldi.
Sameinuð „stærri” sveitarfélög
yrðu fær um að taka við auknum
verkefnum og auka og bæta
þjónustuna við ibúana. Ekki
þyrfti að leggja niður hreppana
og þeir gætu starfað áfram sem
félagslegar heildir og hrepps-
nefndir starfað áfram sem slik-
ar. Slik sameining stjórnsýsl-
unnar ætti ekki að auka skrif-
finnskubáknið, heldur leiða til
margvislegrar samvinnu opin-
berra stofnana og gæti þannig
aukið hagkvæmni og sparnað i
rekstri þeirra.
Tvö dæmi
Mig langar til að nefna hér tvö
dæmi um á hvern hátt slik
stjórnsýslumiðstöð (vel búin
tækjum) gæti orðið visir að end-
urskipulagningu hinnar opin-
beru þjónustu.
Húsbyggjandi þyrfti aðeins að
fara i þjónustumiðstöðina til
þess að ganga frá lánsumsókn-
um til Húsnæðismálastofnunar-
innar og/eða lifeyrissjóðs og
þaðan ætti lánið að afgreiðast til
húsbyggjandans. 1 miðstöðinni
lægju fyrir allflestar upplýsing-
ar, sem umræddar lánastofnan-
ir gera kröfu til. Með aðstoð
tölvu ætti að vera fljótlegt að
nálgast þær og koma til viðkom-
andi lánastofnunar á margfalt
færri eyðublöðum en nú er.
Hitt atriðið sem ég vildi minn-
ast á er að með tilkomu mið-
stöðvanna ætti að vera mun ein-
faldara að koma á og fram-
kvæma staðgreiðslukerfi
skatta.
I þvi sambandi vildi ég skylda
alla launagreiðendur til að láta
launaútreikninga og greiðslur
fara fram i miðstöðinni. Þannig
væri tryggð' staðgreiðsla á
félagslaunum, hverju nafni sem
þau nefnast, og þá ætti að spar-
ast mikil vinna og fjármunir við
yfirferð skattframtala og inn-
heimtu félagslauna. Ennfremur
yrði gagnasöfnun ýmiss konar
t.d. fyrir Hagstofu og Fram-
kvæmdastofnun einfaldari og
áreiðanlegri og launagreiðend-
ur losnuðu við margar skila-
greinar um mánaðamót og ára-
mót.
Hugmyndir þessar eru engan
veginn fullmótaðar, og ég hef
ekki lagt niður fyrir mér hver
yrði heildarkostnaður við slika
uppbyggingu, en hér er varla
um meira átak að ræða en
uppbyggingu félagsheimilanna
á sinum tima.
Ef við vinnum þessar hug-
myndir nánar og hrindum upp-
byggingu þjónustumiðstööva
skipulega og myndarlega af
stað. verður þess ekki langt að
biöa að landsmenn fái áþekka
þjónustu fyrir sama krónu-
fjölda, hvort heldur þeir búa á
höfuðborgarsvæðinu eðá i hin-
um dreifðu byggðum landsins.
Neskaupstað 7. nóv 77
Logi Kristjánsson
Frægustu rithöfundar
USA í hár saman
Alþýðuvöld berast
ekki á silfurdiski
Samhliða baráttu fyrir skipu-
legri aðhlynningu og uppbygg-
ingu innlendra atvinnuvega, f yrst
og fremst á félagslegum grund-
velli, riður á að sósialistar stuöli
aðauknu starfialmannasamtaka,
einkum verkalýðs- og samvinnu-
hreyfingarinnar. Báðar þessar
áhrifamiklu félagsmálahreyf-
ingar eiga að höfða til beinnar
þátttöku alþýðu og geta verið
mikilvægur vettvangur i þjóð-
mála-, menningar- og fræðslu-
starfi, aðeins ef menn finna tóm
til að nýta þann vettvang.
Alþýðuvöld verða ekki að veru-
leika á meðan margir alþýðu-
menn laðast fremur til starfa i
allskyns klúbbun að borgaralegri
fyrirmynd en vanrækja þann
vettvang, þar sem örlög geta ráö-
ist um afkomu þeirra og þjóðar-
heildarinnar. Deyfð i samtiScum
launafólks er ætið vatn á myllu
borgarstéttarinnar og þeirra,
sem einskorða vilja lýðræði við
fulltrúakjör endrum og eins.
Vítahringur sem
verður að rjúfa
Réttilega er á það bent, að hinn
óhóflegi vinnudagur hjá stórum
hluta launamanna standi i vegi
fyrir félagslegum afskiptum,
fræðslu- og menningarsókn
alþýðu. Vinnuþrælkunin er afleið-
ing hins lága kaupgjalds og dýr-
tiðar á lifsnauðsynjum, ekki sist
húsnæðis. Hér er á ferðinni vita-
hringur, sem verkalýðshreyfing-
in, fagleg og pólitisk, verður að
leggja rika áherslu á að rjúfa sem
fyrst, þvi að þar er að finna einn
stærsta þröskuldinn i vegi fyrir
lýðræðislegri hlutdeild og mann-
sæmandi lifskjörum alþýðu á
Islandi.
Ábyrgð
félagshyggjumanna
Gegn veldi auðmagnsins verður
alþýðan að beita þvi afli sem felst
i samtakamætti verkalýðshreyf-
ingar og pólitiskra málsvara
heninar. Innlend borgarstétt hefur
sýnt það rækilega á þeim áratug-
um, sem liðnir eru síðan lýðveldi
var hér stofnað, að henni er
hvorki treystandi til að gæta póli-
tiskra né efnahagslegra hags-
muna þjóðarinnar. og undir for-
ystu hennar eru burðarásar lýð-
veldisins svignaðir og ekki langt i
það þeir bresti. Sú upplausn og
spilling sem við blasir á efna-
hagssviðinu og viða i pólitisku lifi
hefur þegar rýrt tiltrú margra á
helstu stofnunum lýðveldisins og
kallað fram lýðskrumara og
hreinræktaða landsölumenn.
Gegn þessu ástandi verður fylk-
ing félagshyggjumanna i landinu
að risa og leitast við að skapa hér
lýðræðislegt vald, sem sé þess
megnugt að slökkva elda óða-
verðbólgunnar og koma á viðun-
andi jafnvægi ,i efnahagsmálum
um leið og búið verði svo að inn-
lendum atvinnuvegum að þeir fái
staðið til frambúðar undir mann-
sæmandi lifskjörum án yfirvinnu.
Forystu fyrir slikri umsköpun er
aðeins að vænta frá Alþýðu-
bandalaginu. Til þess verða gerð-
armiklarkröfur æf mögrum á þvi
tiunda ári flokksins, sem nú fer i
hönd.
Hjörleifur Guttormsson
Norman Mailer og Gore Vidal
eru liklega þekktustu rithöfundar
Bandarikjanna af þeim, sem
fram hafa komið eftir siðari
heimsstyrjöld. Það er liklega ein
skýringin á þvi, að þeir eru litlir
vinir, og kveður svo rammt að þvi
að þeir þola illa að sjá hvor ann-
an. Báðir eru þcir nú rúmlega
fimmtugir að aldri. Vidal er al-
mennt viðurkenndur sem einhver
orðheppnasti maður og um leið
einn snjallasli rithöfundur
Bandarikjanna eftir heimsstyrj-
öldina siðari (aö sjálfsögðu alveg
óþýddur á fslensku).
Nú á dögunum bar svo til að
þeir Mailer og Vidal voru báðir
staddir i partfi, sem haldið var
fyrir ýmiskonar glæsifólk i sam-
kvæmislifi New York-borgar, rit-
höfunda, leikara, þekkta blaða-
menn o.fl. Og varla höfðu téðir
tveir keppinautar á ritvellinum
komið auga hvor á annan en þeir
voru komnir i hár saman. Mailer,
sem þráfaldlega hefur kallað Vid-
al lygara, hræsnara og fleiri álika
fallegum nöfnum skvetti úr glas-
inu sinu yfir Vidal i hundrað
gesta viðurvist og bætti slðan um
betur með þvi að gefa honum svo
rækilega á hann, að vörinsprakk.
Til skýringar á þessu gat Mailer
þess, að Vidal hefði móðgað hann
kerfisbundið árum saman, svo að
Norman Mailer
heiður sins vegna hefði hann orðið
að láta hefndir fyrir koma.
Vidal lét sér ekki mjög við
bregða og sýndi fljótt að hann gat
svarað fyrir sig sem áður, þrátt
fyrirsprungna vör. Hann sagði að
Mailer væri vorkunn, þótt hann
léti svona, þvi að það væri „engan
veginn auðvelt að vera misheppn-
aður eins og Mailer.,; Vidal gat
Gore Vidal
þesseinnig, að Mailer hefði ráðist
á sig með „Pearl Harbor-aðferð-
inni”. „Hann skvetti úr glasinu
sinu framan i mig, og meðan ég
var blindaður, rak hann þetta
hnefaörverpi sitt framan i mig.
Ennþá einu sinni reyndist hann
ekki maður til að standa fyrir
'sinu með orðum.”
dþ.