Þjóðviljinn - 14.02.1978, Blaðsíða 11

Þjóðviljinn - 14.02.1978, Blaðsíða 11
10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriöjudagur 14. febrúar 1978 Þriöjudagur 14. febrúar 1978 ÞJÓÐVILJINN — SlÐAll ' - ■ ■ ’ /t Voriö 1948 var það orðiö Ijóst, að forusta noskra utan- ríkismála, stór hluti ríkisstjórnarinnar og leiðtogar Verkamannaflokksins stefndu ótrautt að aðild Noregs í atlantísku hernaðarbandalagi. Til að sporna við þessari þróun, stakksænska stjórnin, með stuðningi Dana, uppá norrænu varnarsambandi. NATO-andstaðan i Noregi flykkti sér um tillöguna, og nú tók að hrikta í innviðum. Verkamannaf lokksins. Þó að andstaðan hafi haft meiri- hluta f lokksmeiðlima að baki sér og velvild meginþorra þjóðarinnar, skorti hana tvennt: áræði og sjálfstæði til að ganga í berhögg við forustu sósíaldemokrata, og — lykíIvöldin að stjórnborði flokksvélarinnar. Norrænt varnarsamband Umræðurnarum norrænt varn- arbandalag komust fyrst á skrið eftir ræðu Langes utanrikisráð- herra i norska Hernaðarsam- bandinu þ. 19. april 1948. Lange hafði horfið frá gömlum draumi um að byggja brú milli austurs og vesturs, eftir valdatöku kommún- ista i Tékkóslóvakiu sama ár. Kæða hans, sem reyndar var samantekt á skýrslu, sem hann hafði flutt á leynilegum þingíundi fyrr i mánuðinum, fjallaði um nauðsyn þess, að Noregur tengd- ist vestrænu hernaðarbandalagi. Lange sagöist fyrst og fremst að- hyllast bandalag milli skandi- navisku rikjanna og Bretlands, en útilokaði ekki að Noregur gerðist aöili að Brússel-samningnum. Lange var hins vegar ljóst á þess- um tima, að stjórn breskra utan- rikismála æskti þátttöku Banda- rikjamanna. Utanrikisráðherra Bretlands hafði tilkynnt Lange á einkafundi þ. 15. mars 1948, að vesturevrópskt varnarbandalag væri óhugsandi án aðstoðar USA. Af taktiskum ástæöum minntist Lange ekki aukateknu orðiá Bandarikin i ræöu sinni. Hann visaði hins vegar á bug hugmynd- inni um samnorræna hlutleysis- stefnu. „Það verður aö lita þessi mál raunsæjum augum”, sagði Lange, „hlutleysi mun ekki leysa öryggisvandamál okkar!1 En það voru ekki allir á sömu skoðun. Sænskum og dönskum krötum leist siður en svo á þróun skoðun. Sænskum og dönskum krötum leist siöur en svo á þróun norskra utanrikismála og komu með til- lögu um norrænt varnarsam- band. Þess ber að geta, að hér var átt við varnarbandalag milli skandinavisku rikjanna, Dan- mörku, Sviþjóð og Noreg. Finn- land haföi þegar undirritað stuðn- ingssamning við Sovétrikin og af einhverjum ástæðum kom tsland aldrei til greina sem aðili. Tillag- an, sem var runnin undan rifjum sænskra krata, vakti miklar og góðar undirtektir meðal danskra flokksbræðra, en fékk dræmar móttökur meðal forystumanna norskra sósialdemókrata. Það voru þvi aðrir, sem urðu að halda tillögunni á loft meðal krata i Noregi. Sá, sem tók að safna liði meðal þingmanna Verkamanna- flokksins, til suðnings sænsku til- lögunni, var Olav nokkur Oksvik. Þann 26. april leggur hann fram tillögu um norrænt hlutleysis- bandalag á þingflokksfundi. Forsaga varnarsambandsins Hugmyndin um norrænt varn- arsamband var ekki ný af nálinni. Henni skaut fyrst upp á milli-, striðsárunum, i sambandi við hina auknu spennu i alþjóðamál um, ekki sist eftir 1933, þegar Hitler tók völdin. Norðurlönd höfðu ekki hug á að taka þátt i ev- rópskri styrjöld og hófu umræður um, hvort norrænt varnarsam- band væri ekki æskilegra en ein- angruð hlutleysisstefna. Hug- myndin gufaði þó fljótlega upp, eftirað danska og sérlega norska stjórnin lýsti yfir andstöðu við slikt bandalag. Skömmu eftir Vetrarstriðið i Finnlandi tók aft- ur að bera á hugmyndinni um norrænt varnarsamband. Það voru aðallega borgaralegir and- stöðuflokkar, sem sýndu tillög- unni áhuga, en norska stjórnin visaði hugmyndinni á bug. A ár- um siðari heimsstyrjaldarinnar hvarf norska stjórnin i London frá hlutleysisstefnunni. Drögin að norðuratlantisku hernaðarbanda- lagi höfðu hins vegar vakið minni áhuga meðal meðlima stjórnar- innar. Forusta andspyrnuhreyf- ingarinnar i Noregi var þó á ann- arri skoðun, og bað stjórnina að gera enga bindandi samninga, til að hindra ekki möguleika á nor- rænni varnarsamvinnu að striö- inu loknu. Norska London- stjórnin sat hins vegar fast við sinn keip. Eflaust hefur óvinátta i garð Svia, vegna þýskra her- flutninga i gegnum Sviþjóð, átt þarna hlut i máli. Norska stjórnin gaf ekki hugmyndina um norður- atlantiskt hernaðarbandalag upp á bátinn fyrr en 1945, þegar ljóst var orðið, að vesturveldin höfðu engan áhuga á sliku hernaðar- bandalagi, en kusu heldur sam- vinnu stórvelda innan Sameinuðu Þjóðanna. Útlagastjórnin i Lond- on varð einnig að lúta kröfum andspyrnuleiðtoganna eftir striö. Myndugleiki stjórnarinnar hefði minnkað talsvert út á við, ef stuðnings þeirra hefði ekki notið við. Það var þvi ekki fyrr en þrem árum siðar, að vesturveldin hverfa frá SÞ-stefnu sinni og um- ræðurnar um vestrænt hernaðar- lagan var söltuð; hún var fyrst send til þingstjórnar flokksins, og þaðan til miðstjórnar. Aftur á móti var ákveðiö að halda fund þessara tveggja stjórna um mál- ið. Þar með hafði andstæöingum Oksvik tekist að afgreiða tillög- una til innsta hrings flokksins og gera hana óvirka með þvi. Þetta var aðferö, sem var ekki óvana- leg, þegar meðlimir Verka- mannaflokksins gerðust „óþæg- ir” við miðstjórnina eða þingfor- ustuna En tillaga Oksviks hafði ekki verið til einskis. Komið hafði á daginn að andstæðingar atlant- isks hernaðarbandalags voru margir meöal þingmanna Verka- mannaflokksins og, að sú and- staða margnaðist þvi neðar, sem komið var i flokkspýramidann. Þessi viðhorf endurspegluðust einnig i málgögnum Verka- mannaflokksins. Haustið 1948 voru aðeins fjögur af átján dag- blöðum flokkspressunar, sem að- hylltust inngöngu Noregs i vest- rænt hernaðarbandalag. Tillaga Oksviks var þó fyrst og fremst hvati að sameiginlegum grund- velli NATO-andstöðunnar. Spurn- ingin var bara, hvort að breið- fylking andstöðunnar megnaði að stöðva áform þeirra, sem réðu gangi flokksvélarinnar. bindandi, þeir þurftu ekki að ótt- ast að Noregur yrði rekinn i nor- rænt varnarbandalag, en á hinn bóginn gátu þeir haft andstöðuna góða og samtimis athugað mögu- leikana á inngöngu i NATO. Og forustan hafði reiknað dæmið rétt. Skömmu eftir að nefndar- störfin hjá skandinavisku varnar- málanefndinni hófust, tóku leyni- skeytin að berast frá Washington og London: Noregur gat gerst aö- ili að atlantisku hernaðarbanda- lagi ef landið æskti þess. Utanrik- isráðuneytinu var einnig tilkynnt um þau lönd, sem hyggðust ger- ast aðilar að NATO, og að hernað- arbandalagið mundi veita gagn- kvæma öryggisábyrgð. 1 skeytun um kom einnig skýrt fram, að meðlimir i bandalaginu mundu njóta sérstakrar fyrirgreiöslu við vopnasendingar frá USA, og aö Noregi yrði ekki skylt að hafa varanlegar herstöðvar i landinu. Þetta voru haldgóðar upplýsing- ar. Nú gátu leiðtogar Verka- mannaflokksins hætt grimuleikn- vona það besta. En svo fékk einn þingmaður Vestre, Arthur Sundt, snjalla hugmynd. Hann bar fram stuðningstillögu á þing- inu við utanrikisstefnu Langes. Hún var samþykkt næstum ein- róma, aðeins kommúnistarnir greiddu atkvæði gegn tillögunni. Stuðningstillaean kom náttúru- lega eins og þruma úr heiðskiru lofti fyrir Oksvik og andstöðuna innan Verkamannaflokksins. Þeim voru settir tveir kostir: annað hvort að greiða atkvæði gegn tillögunni, og ganga þarafleiðandi i berhögg við flokksforystuna og eigin ráð- herra, og kljúfa flokkinn, eða að lýsa yfir stuðningi viö stefnu, sem þeir börðust á móti, en halda þar með friðinn innan flokksins. Þeir neyddust til að velja siðari kost- inn. Það var ekki á hverjum degi, sem hin borgaralega stjórnarand- staða lýsti yfir stuðningi og trausti við stefnu sósialdemó- krata. Oksvik og félagar urðu að ganga i gildruna. Þolinmæð.i stjórnin hefur á að skipa fjórum sterkum mönnum, en inniheldur einnig þrjá veika punkta.” Þar átti hann við Reidar Carlsen, veiðimálaráðherra, Jens Chr. Hauge, varnarmálaráðherra, og utanrikisráðherrann Haivard Lange. Árangur uppreisnannnar Árangurinn af uppreisn Natvig- Pedersen var ekki drjúgur. For- sætisráðherra lofaði að halda fleiri fundi meö þingmönnum flokksins til að þeir gætu glöggv- að sig á öllum áriðandi málum. Málgögnum Verkamannaflokks- ins skyldi einnig vera veitt meiri og betri þjónusta. Þetta varð meðal annars til þess, að ráðinn var þingfréttamaður á ritstjórn- arskrifstofur A-pressunnar i Osló. Þetta var nú allt og sumt. Natvig- Pedersen haföi aftur á móti kom- ið sér i klipu. Árásir hans á ýmsa neyddir til aö styðja tillögu stjórnarinnar. Verslunarsam- göngurnar hófust að nýju. Þessi þrjóska Natvig-Pedersens gegn almætti flokksleiðtoganna var farin að fara i taugarnar á forust- unni. Þaö var hyggilegast að gefa þessum uppreisnarseggi áminn- ingu. Nokkru fyrir mótmæli Nat- vig-Pedersens hafði miðstjórn Verkamannaflokksins samþykkt hann sem arftaka fráfarandi þingforseta. Sá, sem hafði stungið upp á Natvig-Pedersen, var Oscar Torp. Torp var harður NATO-sinni, og eftir vopnaglam- ur andstöðunnar hótaði hann að dragatillögu sína til baka, og nefndi þrjá aðra, sem til greina gætu komið. Til þess kom þó ekki. Flokksmenn flykktust um Natvig-Pedersen, og hann var kosinn þingforseti ári siðar. Aminningin hafði hins vegar ótvi- ræðan boðskap: fylgdu forustu flokksins, ef þér er annt um stjórnmálaferil þinn og pólitiskan frama. Forsætisráðherra iær eftirþanka I kringum áramótin 1948—49. ræddu skandinavisku rikisstjórn- Flokksaginn í framkvæmd Olav Oksvik: Leiðtogi NATO-andstöðunnar innan Verkamannaflokks- ins, en gaf sig, þegar flokkssvipan tók að dynja á honum. Halvard Lange: Utanrikisráðherrann, sem dreymdi um að byggja brú milli austurs og vesturs. Að lokum gerðist hann búarsmiður i aöra áttina. Einar Gerhardsen: Forsætisráðherrann, sem I fyrstu var hlynntur Atlantshafsbandalaginu, siðan á móti þvi, en með þvi aðlokum. bandalag hefjast á nýjan leik. Þaö er einnig eftirtektarvert, að þeir sósialdemókratisku stjórn- máiamenn, sem tóku upp NATO- þráðinn að nýju, höfðu flestir dvalist i London eða Washington á striðsárunum. Tillaga Oksviks Það er fyrst eftir tillögu Oks- viks, að umræðurnar um norrænt varnarbandalag hef jast að fullum krafti. Tillágan hljóðaði eftirfar- andi: „Vegna ástandsins i utan- rikismálum, mælast þingmenn Verkamannaflokksins til þess, að rikisstjórnin beiti sér fyrir hern- aðarlegri samvinnu við Norður- lönd, og þá sér i lagi við Sviþjóð — með það fyrir augum, að standa vörð um hið skilyröislausa hlut- leysi i hugsanlegu uppgjöri stór- veldanna.” Við umræðurnar, sem sigldu i kjölfar tillögunnar, kom i ljós, að stór hluti þingmanna Verkamannaflokksins studdi til- lögu Oksviks Andstæðinga tillög- unnar var hins vegar aö finna i röðum miðstjórnar flokksins. Forusta flokksins áræddi ekki að ganga til atkvæða um málið. Til Skandinaviska varnarmálanefndin A fundi utanrikisráðherra Norðurlanda 8.-9. september 1948 var samþykkt, að stofna skandinaviska varnarmálanefnd til að rannsaka möguleika á hern- aðarlegri samvinnu Skandinaviu- þjóðanna. Það var þó tekið fram, að rikin þrjú (Danmörk, Noregur og Sviþjóð), væru enn ekki sam- mála um sameiginlega utanrikis- stefnu. Engu aö siður var þetta mikill sigur fyrir andstöðu norsku Verkamannaflokksforustunnar. Fyrsti sigurinn var unninn, — samningsviðræður voru hafnar. F orustumenn Verkamanna- flokksins urðu að lúta lægra haldi fyrir kröfum andstööunnar og þrýstingi frá flokksbræðrum á Norðurlöndum. En þeir voru einnig með mörg tromp á hendi. 1 fyrsta lagi komu þeir tveimur NATO-sinnum i nefndina, þeim Tryggve Bratteli, varaformanni flokksins, og Dag Bryn, rikisrit- ara og hægri hönd varnarmála- ráðherra. 1 öðru lagi öðluðust þeir tima. Nefndarstarfið var ekki Teikningar og texti: Ingólfur Margeirsson um i skandinavisku varnarmála- nefndinni og hafist handa við að ganga milli bols og höfuðs á þess- um norrænu rausurum. Og þeir fengu óvænta hjálp frá borgara- legum skoðanabræðrum. Uppreisn í þingsölum ■ Borgaralegir flokkar höfðu alla tið verið sammála forustu Verka- mannaflokksins og utanrikisráð- herra um stefnu utanrikismála. Noregur skyldi i NATO hvað sem tautaði og raulaði. Hins vegar var það erfitt að ljá forustu krata lið. Baráttan um stefnu landsins i ut- anrikismálum var spurning um innanflokksátök, og borgaralegu flokkarnir gátu litið annað gert en að sitja með hendur i skauti og þeirra var hins vegar á þrotum. Einn af talsmönnum andstöðunn- ar, þingmaðurinn Natvig-Peder- scn.réðist heiftarlega á leiðtoga Verkamannaflokksins á flokks- fundi þingmannanna þ. 11. des- ember 1948. Hann áleit, að sam- vinna rikisstjórnarinnar og þing- manna Verkamannaflokksins væri fyrir neðan allar hellur. Þingmennirnir hefðu heldur eng- in áhrif á gang utanrikismála. „Stefna stjórnarinnar er vana- lega ákveðin fyrirfram, og álit þingmannanna skiptir þvi engu máli”, sagði Natvig-Pedersen. „Hin opinbera stefna Verka- mannaflokksins i utanrikismál- um gefur engan veginn rétta mynd af skoðunum flokks- manna”, bætti hann við. Hann var einnig óánægður með sam- setningu stjórnarinnar. „Kikis- forustusauði flokksins, féllu I slæman jarðveg meðal leiötog- anna, og ýfðu upp gömul sár. Þetta var nefnilega ekki i fyrsta sinn, sem Natvig-Pedersen hafði bent á einræðislegar aöferðir rik- isstjórnarinnar gagnvart þing- mönnum flokksins. Ari áður hafði Noregur tekið upp diplómatiskt samband við Spán, eftir mikla togstreitu og baráttu i verkalýös- félögum og meðal þingmanna flokkksins. Kikisstjórnin hugðist láta kné fylgja k\iði, og haustið 1948 skaut þeirri spurningu upp, hvort ekki ætti að hefja eðlilegt verslunarsamband við Spán að nýju. Kösksemdarfærsla stjórn- arinnar var ofur einföld: Norð- menn hefðu ekki efni á að halda þessum þráa við Franco-stjórn- ina áfram. Andstaðan meðal þingmanna Verkamannaflokks- ins var þó mikil, og þar var Nat- vig—Pedersen fremstur I flokki. Við prókjör um málið, voru 26 þingmenn á móti verslunarsam- göngum við Spán en 22 með. En stjórnin lét þessi mótmæli sem vind um eyru þjóta. Flokksvélin var sett i gang, og þingmennirnir irnar ákaft um norræn varnar- mál. Forsætisráðherrafundur var haldinn i Uddavalla, þ. 17. desem- ber 1948 og dagana 5—6 janúar 1949 komu forsætis- utanrikis- og varnamálaráðherrar landanna saman i Karlstad. Þann 22—24 janúar sama ár hittust þeir á nýj- an leik i Kaupmannahöfn — og i þetta skipti ásamt fulltrúum frá hverju þjóðþinganna. Siðasti fundur þeirra var haldinn i Osló 29. og 30. janúar. Af öllum þessum ráöstefnum, var fundurinn i Karl- stad merkilegastur og afdrifarik- astur. Hvorki utanrikisráðherr- ann norski né varnarmálaráð- herrann álitu möguleika á nor- rænu varnarsambandi. Þessir heiðursmenn urðu þvi skelfingu lostnir, þegar forsætisráöherra, Einar Gerhardsentók vel I tillögu Dana i Karlstad. Eftir mikið þóf haföi danska sendinefndin bariö saman tillögu, sem gekk út á, að óháðu norrænu varnarsambandi yröi komið á laggirnar innan ramma SÞ, og vesturveldin sæju fyrir vopnunum. Varnarsam- bandiö útilokaöi ekki aðstoð vest- urvelda, ef mikið væri i húfi. Þetta gilti þó ekki um Grænland, Færeyjar, Svalbaröa og Jan Mayen. Gerhardsen var mikill fylgjandi norrænnar samvinnu sósialdemókrata. Það rann hon- um til rifja að horfa upp á ósam- lyndi gamalla vina og skoöana- bræðra, og hann vildi leggja allt að mörkum til að skandi- navisku systraflokkarnir kæmust að sameiginlegri niöurstöðu. Hann áleit, að danska tillagan slæi tvær flugur i einu höggi: ann- ars vegar aukna samvinnu krata- flokka Skandinaviu og hins vegar fengju NATO-sinnarnir sitt, þar sem glugganum til vesturs var haldið opnum i hálfa gátt. Lange og Hauge voru hins vegar ekki á sama máli. Þeir ákváðu þó aö bíða með aö taka Einar i karp- húsið, þangað til heim til Oslóar kæmi. 1 Osló lögðu þeir (og fleiri leiðtogar Verkamannaflokksins) spilin á borðið fyrir forsætisráð- herrann. Skyldi maðurinn ekki hvaða afleiðingar þessi nýja af- staða hans gæti fengið? Var hann reiðubúinn til að sprengja flokk- inn og fá alla miðstjórnina á móti sér? Og hvað með stjórnarand- stöðuna? Varla mundu þeir halda áfram að sitja aðgeröarlausir, þegar ljóst væri orðiö að mið- stjórn krata væri komin i hár saman. Hætt væri þá á, aö þeir deildu og drottnuðu á þinginu. Og hvað meö öryggismálin? Gæti Sviþjóð ein meö stopulli hjálp vesturvelda staðist innrás Kússa i Skandinaviu? Forsætisráöherr- ann yrði aö hugsa sig um tvisvar. Og það geröi hann, — og hvarf frá hinni nýju villu sinni. Flokksvélin ræst Þegar Gerhardsen var búinn að ákveða sig, vildi hann aö flokkur- inn tæki sömu ákvörðun, og það fljótt. Káðherrafundir skandina- visku landanna i Kaupmannahöfn og i Osló voru þvi aðeins yfir- borðsumræður. „Norræna lausn- in” var dauðadæmd af norsku stjórninni og forustu Verka- mannaflokksins. Forsætisráð- herra óskaði þess, aö sendinefnd yröi send Washington og London þegar i stað. Rikisstjórninni fannst farið nokkuð hratt i sakirnar, og var á báðum áttum. Andstaðan var einnig mikil meðal þingmann- anna. En Gerhardsen kippti öllu i lag. Hann sagöi, að hlutverk sendinefndarinnar væri fyrst og fremst að kynna Bretum og Bandarikjamönnum hina „nor- rænu lausn” Skandinaviuland- anna. En auövitað varð að skipa nefndina mönnum, sem kæmu fram á samrýmdan hátt. Og sendinefndin lagði af stað, — skipuð aðeins NATO-sinnum (Halvard Lange, Oscar Torp, Dag Bryn og Arne Gunneng). A meöan að sendinefndin „út- skýrði” röksemdirnar fyrir nor- rænu varnarsambandi, stritaöi miöstjórn kratanna viö að beita flokksvélinni fyrir NATO-póginn. Leiðtogarnir þeyttust um þveran og endilangan Noreg til aö pre- dika hið nýja fagnaðarerindi. Ekki veitti af. NATO-sinnarnir voru nefnilega aðallega einskorö- aöir við Osló, og nokkrar stærri borgir eins og Bergen. Málgögn krata voru einnig nær öll meö norrænu varnarsambandi, nema Verkamannablaðið i Osló og nokkur önnur borgarblöð. Það reið þvi á að kristna sveita- fólkið. Landstjórnarfundirnir voru þýðingarmestir. Þar voru samankomnir fulltrúar Verka- mannaflokksins frá ýmsum hér- uðum og fylkjum landsins. Osló- forustan sveifst einskis til að telja fulltrúana á sitt band. Öspart var reynt að telja áheyrendum trú um, að bretar, vinirnir úr strið- inu, væru þjóöin, sem að stæði að baki NATO. „Mörg lýðræðisleg riki ihuga þessa dagana mögu- leikana á bvi að mynda gagn- kvæma san vinnu til aö varöveita friðinn. Þetta gerist undir for- ustu bresku Verkamannastjórn- arinnar og fullum stuðningi bandarisku þjóðarinnar, sem hef- ur sýnt i siðustu kosningu, (kosn- ing Trumans) að það mun beita sér fyrir þjóðlegri velferöar- stefnu út á viö”, sagöi forsætis- ráöherrann i tiilögu sinni, sem samþykkt var á landstjórnar- fundi, þ. 31. janúar 1949. En flokksforustan lét sér ekki nægja að sannfæra landstjórnina. Landsfund Verkamannaflokksins átti að halda þ. 17 —19 febrúar, og þá varð að vera búið að undir- búa jarðveginn þannig, að NATO-stefnan næði fram að ganga. Það reyndist ekki erfitt. Þ. 8. febrúar samþykkti Full- trúaráö Verkamannaflokksins i Osló tillögu um „hernaðarlega samvinnu við lýðræðisriki vestur- landa”, og það var gott og bless- að. þar sem 40% fulltrúa lands- fundarins komu frá Osló. Mið- stjórninni tókst einnig að tryggja stefnu sinni stuðning i fylkjunum Akershus, Hörðalandi og Norður- mæri. Landsfundurinn virtist vera kominn i örugga höfn. Landsfundurinn Landsfundurinn var „æðsta vald” flokksins. Samþykktir, sem þar voru gerðar, voru taldar óaft- urkræfar og bindandi fyrir full- trúa flokksins. Það var þvi erfitt aö breyta niðurstöðum prófkjörs- ins eftir landsfundinn. Meirihlut- inn hafði kosið þátttöku Noregs i NATO. Oksvik-hópurinn fékk að- eins 35 atkvæði en NATO-stefn- an 329. Astæðurnar fyrir þessum hrakföllum andstöðunnar eru margar. 1 fyrsta lagi voru áróð- ursmeistarar flokksforustunnar búnir að básúna kosti atlantisks hernaðarbandalags og tryggja sér meirihluta atkvæða fyrir- fram. 1 öðru lagi höföu ekki margir fulltrúar djúpa innsýn i alþjóða- og utanrikismál. Flestir fylgdu þvi flokksforustunni blint eftir og trúðu á iausn „sérfræð- inganna”. 1 þriðja lagi átti and- staðan ekki þess kost að bjóöa landsfundinum aðra raunhæfa valkosti: tillaga þeirra fjallaöi þvi einungis um að fresta þvi að ganga i NATO. 1 fjórða lagi þorðu fulltrúarnir ekki að ganga i berhögg við forustu flokksins. Það hefði komið af stað flokks- kreppu og gat orðið til þess að einstakir ráðherrar segðu af sér. 1 fimmta lagi stóð fyrrverandi utanrikisráð- herra ,Noregs, , Koht, upp og sagði sig fylgjandi inn- göngu Noregs i NATO. Það hafði djúp áhrif á marga, aö þessi gamli hlutleysisstefnumaður, sem hafði stjórn norskra utanrik- ismáia i sinum höndum, þegar Þjóðverjar réðust inn i Noreg, taldi Noregi best borgið innan vé- banda NATO.. Aðrar ástæður mætti einnig nefna. Landsfundur- inn var haldinn i febrúar, en var upprunalega ákveðinn i mai. Andstaðan fékk þess vegna skamman tima til að undirbúa sig. Ýmsar upplýsingar komu ekki fram á landsfuninum og NATO-sinnar gerðu allt til að halda vissum misskilningi við lýöi. T.d. héldu fulltrúar lands- fundarins, að Sviar hefðu krafist vopnakaupa frá Bandarikjunum, ef til norræns varnarsambands kæmi. Sannleikurinn var hins vegar sá, að Sviar höfðu fljótlega falliö frá þessari skoðun, eftir að umræður um norrænt varnar- samband hófust af alvöru. Lands- fundinum var einnig stjórnaö þannig, að andstaðan átti erfiöar fyrir en NATO-sinnar. T.d var ræðulistinn sérlega velsettur saman fyrir talsmenn NATO og öfugt, ræðutimi oft styttur, ef andstaöan færðist i sókn og fund- arstjórn greip fram i þegar við- kvæma hluti bar á góma. At- kvæðagreiðsla var einnig höfð op- in en ekki leynileg eins og venju- lega tiðkaðist. Sjö orsakir Af þeim ástæðum slepptum, sem færðu NATO-sinnum hinn ör- lagarika sigur á landsfundinum, má nefna sjö meginorsakir þess, að Noregur gekk i NATO. 1. Vestræn stórveidi aðhylltust frekar danska og: norska aðild að NATO en norrænt varnar- samband. 2. Skilmálar sænsku stjórnarinn- ar fyrir stofnun norræns varn- arsambands virtust óljósir. 3. Norsk aðild aö NATO bætti efnahag landsins. 4. Borgaralegu flokkarnir og ýrnsar greinar atvinnullfsins (aðallega i verslun og iðnaði) studdu stefnu Utanrikis- og Varna inálastjórnarinnar frá vorinu 1948. 5. Einstrengingsleg ákvörðun forsætisráðherra eftir Karl- stad-fundinn um, að Noregur skvldi i NATO, gerði fylgjend- um norræna varnarsambands- ins erfiðara fyrir. 6. Misnotkun áhrifavalds meöal leiðtoga og forustu Verka- mannaflokksins. 7. Varkárni og hollusta andstöð- unnar við forustu Verka- mannaflokksins. Þessar orsakir bentu allar i eina átt, — aö fullkomnum ósigri andstöðumanna NATO-linunnar. Endatafl Hlutverk flokksforustunnar eft- ir landsfundinn var að sameina flokkinn um NATO-stefnuna. Úr- slit prófkjörsins voru gerð aö ó- hagganlegri flokkslinu. „Hlut- verk þeirra, sem þátt tóku i landsfundinum, flokksforustunn- ar, málgagns okkar og allra meölima Verkamannaflokksins um land allt, er að útbreiða skoö- un flokksins,” skrifaði Verka- mannablaðið i leiðara. Og kratar um allan Noreg hlýddu. Það voru aðeins nokkrir þingmenn flokks- ins, sem ennþá ýlfruðu öðru hverju. Að öðru leyti var frekari orðaskiptum hætt. „Umræðunum um utanrikisstefnu landsins er lokið,” eins og málgagn stjórnar- innar orðaði það. Miðstjórn Verkamannaflokksins ákvað að stofna til stórfelldrar NATO-á- róðursherferðar, til að sannfæra þá efagjörnu og til aö binda endi á gagnaögerðir kommúnista (sem börðust gegn NATO-aöild, og sér- staklega i verkalýðsfélögunum). Ekkert var til sparað. Aliar fjár- hirslur krata voru opnaðar og peningunum varið i lofgjarðir um NATO. Skýrsla Langes um utan- rikismálin (flutt á þingi þ. 24. feb. 1949) og bæklingur eftir hægri hönd utanrikisráðherra, Arne Ording, var prentaður og dreift um allan Noreg. Aróðurssneplar og flugrit voru borinn inn á hvert heimili og hvern vinnustað. Kæðuskörungum var borgað fyrir að feröast um landið og tala tungu NATO-sinna. A-pressan um hverfðist i NATO-ágróðursrit. Avinningurinn og ábatinn af NATO-aðild Noregs var hamraður og barinn inn i heila Norðmanna vikum sam- an. Að sjálfsögðu gerði borg- aralega pressan hið sama. Engu aö siður tókst Kommúnistaflokki Noregs að safna 43 þúsund undir- skriftum, á skömmum tima, gegn aðild Noregs aöAtlantshafsbanda- laginu. Þess ber einnig að gæta, að kommúnistar voru brenni- merktur söfnuður árið 1949, þann- ig að það þurfti töluvert áræði til aðsetjanafn sitt undir lista, sem NKP dreifði. Blöðin kepptust lika við aö stimpla þá sem kommún- ista, sem voru á móti NATO-að- ild. „Kommúnistaslepjur”, „blindingjar”, „ruglukollar”, „kvennarausarar”, „menningar- vitar”, „róttæklingseinfelding- ar” voru vinsæl uppnefni blað- anna. Skoðanakönnun, sem gerð var um sama leyti, sýndi hins vegar, að 60% Norðmanna kusu hernaöarlega samvinnu viö Norð- urlönd i stað aðildar að Atlants- hafsbandalaginu. En skoðana- kannanir eru óskyldar valdabar- áttu og stjórnmálum. Þ. 29. mars 1949 samþykkti norska þingið að- ild Noregs að NATO og fimm dög- um siðar var Atlantshafssáttmál- inn undirritaður i Washington. Við atkvæðagreiðsluna á þinginu, kusu aðeins tveir af þingmönnum verkamannaflokksins á móti. Einhverra hluta vegna áræddu norsk stjórnvöld aldrei að ganga til þjóðaratkvæðagreiðslu um ■málið eins og um aðildina að Efnahagsbandalaginu, rúmum tuttugu árum siðar. En það er önnur saga. lleimildir: Knut E. Eriksen: „DNA og NATO” (Gyldendal — Osló 1972) Halvard M. Lange: „Norges vei i NATO” (Pax — Osló 1966) Halvard M. Lange: „Norsk utenrikspolitikk siden 1945” (J.G. Tanum — Osló 1952) Trygve Bull: „Mot Dag og Erling Falk” (Osló 1955) Finn Gustavsen: „RettpS sak” (Pax — Osló 1969) Gerhard Kjölas: „Olav Oksvik — mannen og politikaren” (Rune . — Þrándheimi 1969) ■ . ' : - : : Onnur grein

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.