Þjóðviljinn - 11.06.1978, Side 3

Sunnudagur 11. júní 1978 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 3
GUÐBERGUR BERGSSON:
Hugleitt
milli
kosninga
Þjóðir eru ýmsum hæfileikum
gæddar, sem stjórnmálamenn
skortir. Einn er sá, aö þær koma
leiötogum sinum stööugt á óvart,
en þeir þjóð sinni sjaldan eða
aldrei, að minnsta kosti ekki al-
þinginsmaöurinn; sá er höfuö-
munur þjóöa og þjóöarleiötoga.
Alþingismaðurinn er reyndar
ekki stjórnmálamaöur i orösins
fyllstu merkingu. Hann er maöur,
sem samiö er um aö fari i fram-
boö fyrir flokkinn. Og komist
hann á þing, keppir hann þar um
setur og nefndarstörf. Sjaldan
brýtur hann heilann um eöli þjóö-
ar sinnar, hugsun hennar, stjórn-
mál, eöa menntir. Alþingismaö-
urinn er hrædd, litlaus vera, sem
dirfist ekki að brjóta neitt til
mergjar i máli eöa hugsun, vegna
riks ótta viö aö falla ekki kjósend-
um i geð. Hann er jafn hræddur
við skoðanir og frúin við kjafta-
sögur.
Helst litur út fyrir, aö islenskir
stjórnmálamenn, og reyndar
fleiri en þeir, hafi einslags inn-
byggöan heimasmiöaöan ritskoö-
ara við hugsunarganginn, svo
sérhvert orö af vörum þeirra
móðgi hvorki né vekji
nokkurn mann. Dæmi
um hnignun og andlega frú-
arleikfimi stjórnmálamannsins
eru hinar ófrjóu umræður hans
um tunguna. Hann fjallar einung-
is um form, stafsetninguna, en
aldrei um hvaö er hugsaö á tungu
landsins. Þetta er sist undarlegt,
hann þræðir brautir vanans, fari
hann ekki undan i flæmingi, eöa á
flótta, og þá slær út i fyrir honum.
Þaö gerir hann forvitnilegan, þá
heyrist hiö dulda samhengi
þankagangsins. Þetta skynj-
ar stjórnmálamaöurinn óljóst.
Hann er þess vegna jafn-
an á verði, fremur gefinn
fyrir aö leyna hugsun, en láta
hana i ljós, og gripur til þras-
áráttu og talna. Þánnig er hans
vörn. Helsta vörn stjórnmála-
mannsin gegn rannsakandi aug-"-
um og eyrum almennings er
grima, sem hann lætur á andlitiö i
liki talna. Hann notar loöiö,
margrætt tungutak, likt og vé-
frétt, i launhelgum fjölmiölanna.
í þeim er hann helst fyrir al-
menningssjónum, eöa undir
eftirliti þjóöarinnar. (Grim-
an er ekki óáþekk vörn
menntamanna, skálda og
presta, sem gripa til upp-
skrúfaös tungutaks, humms,
ropa, hvás, eða fléttaðs stamsj
þetta þótti fint og einkenni hefö-
armanna á meöan landiö var ný-
lenda.) Komi stjórnmálamaður-
inn fram opinberlega, reynir
hann fremur aö rugla dómgreind
almennings en skerpa, uns þjóðin
þreytist og hugurinn slævist.
Svo virtist fyrir siöustu bæjar-
stjónarkosningar, að þingmönn-
um heföi tekist aö leika huga
þjóöarinnar jafn grátt og rik-
isstjórnir hafa leikiö krónuna,
og langar aö leika stafsetninguna.
Allt er rökrétt, en tiðum i leyndu
samhengi' þaö á aö rugla þjóöina
á öllum sviöum, einkum á
sviðum efnahags og sálarlifs.
Glundroöi og samsekt hefur veriö
höfuöstefna stjórnarflokkanna.
Þeim hefur tekist aö skapa þetta
viöhorf til gjaldmiðils landsins:
„Uss, krónan er einskis viröi.”
Og kannski stefna þeir aö þvi, aö
breytt verði um stafsetningu i
hvert sinn sem krónan fellur. Þá
fengist nóg fjölbreytni. Ruglingur
á þessum meginsviðum mannlegs
lifs, efnahags og tungu, getur meö
timanum aöeins leitt til einræöis.
Þegar glundroði, samskekt og
glataö gildismat ná hámarki, er
gripiö i taumana, þjóðlifið fellt i
fast, óhagganlegt form. Þjóöir
andvarpa þá léttar um stund, likt
og barn, sem hefur flækst i sitt
ruglaða taumleysi og óþægö, uns
faðirinn kemur aftur á aga. Þá
veröur barniö hlýöninni fegnast.
Þetta sama á sér staö hjá þjóö-
um, þegar þær gefast upp á sinu
andlega og félagslega rótleysi.
Stjórnmálamönnum hefur
reynst auðveldar aö lækka gengi
gjaldmiöils þjóöa en mat ein-
staklingsins á sjálfsvirðingu
sinni. Almenningur er ævinlega
skapandi, misjafnlega mikið á
hverjum tima, en hugarfar hans
er sifellt leitandi og i mótun, þótt
þaö viröist dotta. Þjóöir leysa
vandamál sin i svefni og draumi
engu siöur en maðurinn. Stjórn-
málamaöur nútimans, þessi hálf-
geröa niðurlæging i sölum þing-
anna, er tiöast hnapphelda á
hugsun almennings. tslenskir
kjósendur hafa þó sýnt um stund,
aö þeir eru talsvert upp úr leiö-
togum sinum vaxnir.
Þaö er einkenni lifsreynds
manns, aö hann lætur fátt koma
sér á óvart. Komi honum eitthvaö
i opna skjöldu, bregst hann skjótt
við hinu óvænta og gerir sér grein
fyrir eöli þess og tilgangi á vits-
munalegan hátt. Arangurinn af
sigri vinstriaflanna i kosningun-
um fer þess vegna algerlega eftir
þvi, hvaö leiötogar þeirra veröa
skjótir aö ráða fram úr marg-
brotnum vilja kjósenda. Ef
ákvöröun kjósenda er einvörö-
ungu reist á óljósri óánægju, mót-
mælum, ekki á traustri stjórn-
málaskoöun, ber leiötogunum aö
marka óánægjunni félagslegan og
menningarlegan farveg, svo hún
einskoröist ekki viö kaupgjalds-
þras. Enda er ein afleiöing
langrar stefnu stjórnarflokk-
anna sifellt peningaþras á öllum
sviöum islensks mannlifs — „þótt
krónan sé einskis viröi”. En
kannski einmitt vegna þess. Gildi
leikhúsverks fer eftir sölu aö-
göngumiöa. Námsval fer eftir
væntanlegum námslánum, gildi
málverkasýninga er miöaö viö
sölu — „og seldist bókin þin vel?”
eru skáldin spurð. Umræöur
flestra landsmanna einkennast af
alls herjar smákaupmannaþrasi.
Viö endurreisn andlegs lifs i
landinu, kemur aö sjálfsögöu til
kasta menntamanna, andlegra
leiötoga hverrar þjóöar, en
islenskir menntamenn gefa ekki
einu sinni út timarit, til aö koma á
framfæri hugmyndum sinum um
landsmál, menntir eöa þjóöfé-
lagsmál. Og listir eru flestum lok-
uö bók. Hvernig eru þeir þá búnir
undir aömæta kröfum almúgans?
Hin andlega stétt þjóöarinnar
viröist ekki vera glaövakandi. Til
merkis um, hvað úrslit kosning
anna komu flatt upp á aöra en
almenning, er nóg að nefna um-
mæli nokkurra vinstrimanna i
Morgunblaöinu 31. mai:
Guömundur Þ. Jónsson, 5. borg-
arfulltrúi Alþýöubandalagsins:
„Enginn gerði sér vonir um aö G-
listinnfengi fimm menn”. „Sigur
G-listans i Rvik stærri en nokkurn
grunaði”, segir Ragnar Arnaíds.
„Reykvikingar létu veröa af þvi
aö skipta um borgarstjórnar
meirihluta.. annars hugar”, sagöi
Magnús Torfi Ólafsson. Og úrslit-
in komu stjórnarliöinu enn meir á
óvart. Þaö missti næstum málið
af undrun.
Ummæli stjórnmálamannanna
benda til fremur litilla tengsla við
almenning. En hver maöur meö
örlitiö pólitiskt lyktarskyn fann
aö miklar breytingar lágu i loft-
inu. Er þjóöin stjórnmálamönn-
um næstum lokuð bók? Enginn
pælir i henni, enginn reynir aö
rekja hana sundur og skoöa
klukkuverkiö. Sérhver sjálfskoö-
un hefur reyndar veriö álitin
hreinasta naflaskoöun, en hins
vegar gón manna út i loftið viö-
sýni, og fálm og hálfkák fjöl-
breytni. I rauninni er hér á ferö-
inni spéhræðsla og ótti, sem
kenndur hefur verið við smáborg-
ara og þorpsmennsku, rangt viö-
horf til heilbrigðrar forvitni,
skortur á visindaanda, hræösla
við tilraunir og rannsóknir.
Reynt er aö breiöa yfir allt,
vegna samsektar eða bræöralags
i óheiöarleika. Og færi einhver á
Hagstofuna i leit að upplýsingum
og heimildum, mundi sá liklega
veröa fyrir ótal hindrunum,
vegna „virðingar fyrir einkamál-
um”. Litiö er á fjárglæframál
sem persónuleg einkamál. En
spyrði sá fróöleiksfúsi, hver svaf
hjá hverjum um siðustu helgi,
stæöi sist á svörum. Svo ruglaðir
erum viö i viöhorfum okkar, að
segöi einhver: islendingar eru
drykkjumenn, risi hvert manns-
barn upp til mótmæla, ekki vegna
alhæfingarinnar, heldur vegna
afbakaðrar þjóöerniskenndar. En
segði sá sami: Jón er róni, mundu
fjölmargir samþykkja, jafnvel
þótt þaö væri ósatt. öllum væri
samt eitt sameiginlegt, að álita
sig vera einstaklingshyggju-
mann, en ekki hópsál og af-
sprengi baöstofumenningar.
Fljótt á litiö, og af grunn-
hyggju, bylta þjóöir og velta leiö-
togum sinum af valdastóli „ann-
ars hugar”, eöa af tilviljun. Til-
viljun i hegöun þjóða er ævinlega
ákveöin tilviljun, reist á duldum
en staöföstum vilja, eins og þjóö-
arviljinn er oftast. Sköpunarvilji
þjóöa, einstaklinga og lista-
manna, hefur yfirbragð annars
hugar (hvaöa þjóðfélagsbylting
eöa menningarólga hafa veriö
þrælskipulagöar á úrslitastund og
árangurinn oröiö samkvæmt
áætlun?) og brýst úr i æöi, sem
afturhaldshugsun, bæöi til hægri
og vinstri, álitur vera hættulega
geöbilun. Og er það vissulega,
séö frá sjónarhóli stöönunarinn-
ar.
Afturhaldiö veit ekki, aö stjórn-
málaflokkar, eöa hugmynda-
kerfi, er sú flik, sem kjósendur,
einstaklingar og þjóöfélög, fara
ekki úr fyrr en hún er gatslitin.
Flikin er svo þrællimd viö sálar-
lifið og þjóöarlikamann, eftir
langan klistring, aö úr henni
kemst enginn nema i æðisham
fagnaöar og sköpunar. En slik
almenningsreiði er hvorki til i eðli
islendinga né litilla eyþjóöa.
íslendingar fleygðu þvi ekki af
sér flik stjórnarflokkanna. Úr
henni verður aöeins fariö með
gætni og stöðugum vilja, þvi allir
vita aö raunverulegt stjórnmála-
vald er fleira en traustsyfirlýsing
kjósenda. Kjósendur veittu flokk-
unum fremur ráðningu en þeir
fellduþá. Flokkar fella sig sjálfir,
rotnunin kemur aö innan.
Um langan aldur hafa sjálf-
stæöismenn misskilið borgina
„sina”. Þeir hafa misvirt fortiö
hennar, hús hennar, garöa og um-
hverfi, og misvirða framtiö henn-
ar meö braski. Þeir vita ekki aö
upp er runninn timi minninga og
ástfósturs. Aöur vildu allir rifa
fortiöina, þetta gamla „drasl”,
likt og þeir fyrirveröu sig fyrir
hana, nema i hástemmdu tali.
Aldrei fór saman orö og æöi.
Eldhús uröu þó einkum fyrir
baröinu á umbótum manna, ein-
mitt þegar konur lögðu á flótta
frá búi og börnum út i frelsi
fyrstihúsanna. A þessum timum
settu menn sér skoöun til aö
skipta um hana, rifu til aö byggja,
og byggöu til aö rifa. En nú vill
fólk minnast og festa rætur.
A siöustu áratugum hefur
Reykjavik, helsta vigi Sjálf-
stæðisflokksins, veriö miöstöö
fjármálaspillingar úrættaöra af-
komenda gömlu hálfdönsku borg-
arastéttarinnar og nýglæfra-
manna, afkomenda braskara ný-
rika fólksins úr styrjöldinni, en á
hinn bóginn, eins og óhjákvæmi-
lega gerist i sögunni, hefur borgin
breyst i miöstöð mennta og lista,
og eins konar býkúpulifs ýmissa
tegunda frjálslyndra hálfvinstri-
sinna. Þaðan mun vaxa hin raun-
verulega innlenda borgarastétt,
þegar fram liða timar, ævinlega
Framhald á 22. siðu.