Þjóðviljinn - 21.07.1978, Síða 5

Föstudagur 21. júll 1978 ÞJÓDVILJINN — SIÐA 5
af erlendum vettvangi
Seint I april s.l. f jallaöi breska
útvarpift i fréttaútsendingu um
ráftstefnu utanrikisráöherra
rikja utan hernaöarbandalaga,
sem til stóö aft halda i Kabúl,
höfuóborg Afganistans, dagana
5. til 11. mal. Jafnframt var þess
getiö i fréttinni aöi Kabúl væri á
kreiki orörómur um aö
stjórnarbylting stæöi þar fyrir
dyrum.
1 Kabtll hrukku flestir illilega
viö, þegar þessi frétt barst þeim
til eyrna. Þaö átti bæöi við um
stjórn Daúds forseta og félaga
hins bannaöa Alþýöulýöræöis-
flokks, sem er vinstrisinnaður.
Daúd og hans menn uröu harla
taugaóstyrkir, og mun þetta
hafa leitt til þess, aö þeir
hófu hreinsunarherferö gegn
vinstrimönnum. Þeir létu meöal
annarra handtaka Núr Mo-
hammad Taraki og Babrak
Karmal, helstu leiötoga Alþýöu-
lýöræöisflokksins. Félagar
þeirra uröu skelfingu lostnir og
óttuöust um lif leiötoganna og
eigiö öryggi.
Örlagarik frétt
Þeir höföu nokkra ástæöu til
að búast viö hinu versta af
stjórn Daúds. 17. april var Mir
Akbar Kaibar, einn forustu-
manna Alþýöulýöræöis-
flokksins, myrtur, og efast
enginn um aö fylgismenn DaUds
hafi veriö þar aö verki. 1
febrúar haföi Daúd sjálfur
heimsótt hið afturhaldssama
oliuveldi SaUdi-Arabiu.
Afganskir vinstrimenn, sem
sumir höföu fyrst i staö stutt
Saúd, tóku þá heimsókn sem
tákn þess, að stjórnin hyggðist
halla sér aö grannrikjum hliö-
hollum Vesturveldunum
(Saúdi-Arabiu, íran o.fl.) og
gerast eftirlátari viö múha-
meðska hægrimenn I landinu
sjálfu.
Þeir sem fylgjast meb gangi
mála i Afganistan eru þeirrar
skoðunar, aö verulegar likur séu
áþvi.aöumrædd frétt breska út-
varpsins hafi valdið mestu um
það aö vinstrimenn hættu öllu
hangsi og drifu sig I aö gera
stjórnarbyltingu 27. april. Einn
þeirra, sem halda þessu fram,
er Bo Utas, rannsóknastjóri viö
Centralinstitut for Nordisk
Asien-forskning i Kaupmanna-
höfn. Utas var sjálfur I KabUl,
þegar vinstrimenn tóku þar
völdin. Hann segir aö margir
Afganar hafi litiö á fréttina sem
„pólitiskt óþverrabragö” eöa
aUt að þvi.
Erindrekar hverra?
Einna llklegast er samt aö
engin sérstök meining hafi legiö
á bak viö þessa frétt breska út-
varpsins. TrUlegast er aö hUn
hafi komið frá einhverjum
fréttamanni þess, sem hafi
heyrt utan aö sér eitthvert
snakk um eldfimt ástand i
Afganistan og þvi sett orðróm
um i hönd farandi stjórnar-
byltingu inn I fréttina til þess að
krydda hana litilsháttar. Ekki
er samt útilokaö, að einhverjir
þeir aðilar, sem ota vildu sinum
tota i Afganistan, hafi komið
þessari flugu i munn breska út-
varpsins. Þar gætu hafa verið
aöverki erindrekar Vesturveld-
anna og bandalagsrikja þeirra i
Asiu, meö þann tilgang fyrir
augum aö hræöa Mohammad
DaUd til þess aö ganga milli bols
oghöfuösá vinstrimönnum, eöa
Utsendarar Sovétrikjanna, sem
meö þessu heföu viljað knýja
afganska vinstrimenn til aö-
gerða.
Fyrir þá, sem hafa gaman af
sögulegum samanburöi, er ekki
úr vegi I þessu sambandi aö
minnast stjórnarbyltingarinnar
i Petrógrad I nóvember 1917.
Ýmislegt bendir til þess, aö ein
helsta ástæöan til þess aö bolsé-
vikar létu til skarar skriöa
einmitt á þeim tlma hafi verið
sú, aö þeir hafihaftfregnir af aö
Kerenski-stjórnin var i þann
veginn að hefja handtökuher-
ferö gegn þeim.
Herinn á bandi
vinstrimanna
Taraki, sem eftir valdatöku
stuöningsmanna sinna varöfor-
Faizobod
J J
IslamobadV OSrinogar
Peihawor'
FAKISTAN

Iliiil
Afganistan á landamæri aö Sovétrikjunum, Kfna, Pakistan og Iran.
Afganistan:
Afganistan áfram forðast aö
tengjast náiö stórveldum og
herbandalögum Einnig sé
Alþýöulýöræöisflokkurinn fram-
fara- og byltingarsinnaöur,
en ekki kommúnískur. Stjórnin
lýsir og yfir fullri hollustu viö
MúhameöstrUna.
Utas telur fyrir sitt leyti, aö i
flokknum eigist viö tveir armar,
annar þjóölegur og tiltölulega
hægfara undir forustu Tarakis
oghinn öllu vinstrisinnaðri — og
af sumum talinn sovéthollari —
undir leiösögn Karmals. Siöar-
nefndi armurinn gengur undir
nafninu Partsjam (Fáninn). 1
bráðina aö minnsta kosti virðast
fylgismenn Tarakis hafa yfir-
tökin. Þeir viröast jafnvel vinna
aö þvi markvisst aö ýta keppi-
nautum sinum i Partsjam Ur
vegi, til dæmis meö þvi aö skipa
forustumenn þeirra i ambassa-
dorsembætti viösvegar um
heim, og er þaö mjög vægilega
aö farið viö andstæöinga á
afganskan mælikvaröa.
Breytingar til
hins betra
Hitt fer ekki milli málá aö af
erlendum rikjum uröu Sovét-
rikin og bandalagsriki þeirra
(auk Indlands) fyrst til aö sýna
hinni nýju Afganastjórn vin-
semd og viröingu. Vesturveldin
Hleypti breska útvarpið
stjórnarbyltmgunni af stað?
sætisráöherra, segir: „Viö
(leiötogar Alþýöulýöræöis-
flokksins) höföum gefiö félögum
okkar I hernum þá viðvörun, aö
ef viö yröum fangelsaðir, þýddi
þaö aö tortiming flokksins væri
ánæsta leiti og aö þeir yröu aö
láta til skarar skríöa.”
Og einmitt þaö geröu félag-
arnir I hernum. Vegna þess aö
herforing jarnir voru margir eða
flestir á þeirra bandi varö þeim
engin skotaskuld úr þvi að ná
Kabul á vald sitt. Sumar her-
sveitirnar fóru inn I hSuöborg-
ina undir þvi yfirskini, að þær
ætluðu aö bæla niöur mót-
mælaaögeröir gegn
Daúd. Aöeins viö forsetahöllina
veittu stuðningsmenn Daúds
viönám, og þaö af mikilli hörku.
Uppreisnarmenn beittu bæöi
strfösþotum og skriödrekum i
tugatali, en höfðu þó ekki fullan
sigur fyrr en eftir 24 tima. Utan
Kabúl var þeim veitt snarpt
viðnám i herstöövum suövestur
af höfuöborginni. Stjórnarbylt-
ingarmenn segja 73 menn hafa
fallið i átökum þessum, en
sumar erlendar fréttastofur
nefna 10.000 og þar yfir.
Sannleikurinn er trúlega ein-
hversstaöar þarna á milii; ætla
má aö nokkur hundruö manna
hafi falliíken ekki er óhugsandi
að tala hinna vegnu skipti
þúsundum.
Langur
undirbúningur
Fáeinir dagar liðu áöur en
stjórnarbyltingarmenn höföu
tryggt sér völdin i landinu öllu.
Fyrst i staö tilkynntu þeir aö
„byltingarráö herja Afgan-
istans,” sem var skipaö her-
foringjum, hefði tekið völdin, en
strax 30. april var tilkynnt aö
Taraki, nýfrelsaöur Ur fangelsi
og aö öllum likindum f rá aftöku-
sveit fyrrverandi stjórnar, væri
oröinn formaöur ráösins, sem
jafnframt hét nú „byltingarráö
alþýöulýöveldisins Afgan-
istans.” Daginn eftir haföi svo
veriö mynduö ný rikisstjórn,
sem mestanpart var skipuö
óbreyttum borgurum Ur
Alþýöulýöræöisftokknum.
Þettakom nokkuö á óvart, þvi
að herforingjar eru fyrir annað
þekktari, en aö afsala sér
völdum meö góöu, þegar þeir
einu sinni hafa hrifsaö þau til
sin. En aö sögn Bo Utas útskýra
hinir nýju valdhafar þetta
þannig, aö i siöastliöin 15 ár hafi
flokkur þeirra lagt alla stund á
Núr Mohammad Raraki er af ætt-
um fátækra sveitamanna, en
komst til mennta og siöan i utan-
rikisþjónustu konungsstjórnar-
innar, starfaöi meöal annars um
skeið viö sendiráö Afganistans i
Washington. Hann er sagöur
þjóöiega sinnaður og tiltölulega
hægfara i stjórnmálum.
að koma slnum mönnum i
áhrifastööur i hernum. Liösfor-
ingjar og sérfræöingar
afganska hersins hafa um langt
árabil verið þjálfaöir i Sovét-
rikjunum og margir hverjir
meðtekið þar eitthvað af
vinstrihugmyndum, hvaö efa-
laust hefur auöveldaö Alþýöu-
lýöræöisflokknum áróöurinn
innan hersins. Ljóst viröist aö
stjórnarbylting vinstrimanna
hafi verið undirbúin lengi, og
þarf þaö engum á óvart aö
koma, þar eö aörir möguleikar
gefast vart til þess aö skipta um
stjórn i löndum eins og Afgan-
istan. En eins og fyrr er aö vikiö
munu vinstrimenn hafa neyöst
til að hefjast handa fyrr en þeir
höföu fyrirhugaö.
Athygli vekur aö ungir sovét-
þjálfaðir herforingjar voru
einnig hinn virki kraftur
stjórnarbyltingarinnar 1973,
þegar Mohammad Daúd hrifs-
aöi völdin af frænda sinum
konunginum. Daúd lofaði stór-
felldum umbótum og fram-
förum, sem flestir eru sammála
um aö þetta sárlega vanþróaöa
land hafi fulla þörf fyrir, en litiö
varö úr efndum. Þaö mun hafa
létt vinstrimönnum róöurinn
innan hersins.
Mjög er um þaö deilt hvaö hin
nýja stjórn Afganistans muni
gera, bEeðií innanrikis- og utan-
rikismálum. Utas telur aö hún
hafi mikið f ylgi meöal
almennings, aö minnsta kosti i
Babrak Karmal er leiötogi rót-
tækari armsins i byitingarfiokkn-
um. Sagður aösópsmeiri og metn-
aðargjarnari en Taraki.
Kabúl — úti á landi, þar sem
hinir ihaldssömu Múhameös-
klerkar ráöa mestu um hugar-
far manna, er hinsvegar flest á
huldu um viðhorfin til Taraki og
félaga hans. Þeir lofa stór-
felldum framförum og
umbótum — en þaö geröi Daúd
lika. A Vesturlöndum hafa
margir gengiö út frá þvi sem
gefnu aö þama haf i verið um aö
ræða valdatöku kommúnista og
aö þar meösé Afganistan— sem
raunar var allháð Sovétrikjun-
um fyrir — orðiö sovéskt fylgi-
riki. Orðanna hljóðan i yfir-
lýsingum hinna nýju valdhafa
bendirogtil sovéskra ogaustur-
evrópskra áhrifa. Hinsvegar
segir Utas aö umbótaáætlun
stjórnarinnar minni i flestu á
sósialdemókratiska flokka á
Norðurlöndum. En vitaskuld
myndu þeir teljast stórlega rót-
tækir á afganskan mælikvaröa.
Taraki og
Karmal
Hin nýja Afganastjórn segir
sjálfaðundirsinni forustu muni
og bandalagsriki þeirra tóku
henni hinsvegar fálega og Kin-
verjar þó miklu kuldalegast.
Þetta getur svo haft sin áhrif á
stefnu stjórnar Tarakis út á viö.
Utas segir aö þvi veröi ekki
neitað aö ýmislegt hafi færst til
betri vegar á þeim hálfa þriöja
mánuði, sem iiöinn er frá
stjórnarbyltingunni. Meö ráö-
stöfunum gegn braski og
hamstri og störngu verölags-
eftirliti hefur tekist aö lækka
verö á matvörum um 20-30%.
Börnum og unglingum hefur
veriö auövelduö skólaganga,
þannig aö þúsundir nema, sem
neyöst höfðu til aö hætta námi i
miðju kafi, eru nú komnir á
skólabekk á ný. Þá hefur
nemendum veriö tryggö vinna
aö skólagöngu lokinni. Ýmis lyf
og læknisþjónusta aö vissu
marki er nú ókeypis.
Stjórnarbylting
eða bylting?
Nýja stjórnin sýnir um-
buröarlyndi gagnvart þjóð-
ernisminnihlutum, en svoleiöis
hefur til þessa veriö óþekkt i
landinu. í fyrsta sinn i sögunni
geta nú tyrkneskir þjóöernis-
minnihlutar i Afganistan
skrifaö á eigin tungumálum i
blöðin, og útvarpiö sendir út á
hálfum tug tungumála. 1 stjórn-
inni sjálfri eru menn frá þjóð-
ernism innihlutunum. Aöur
hefur pústú, tunga hinna „eigin-
legu” Afgana, sem einkum er
töluð i landinu suöaustanveröu,
ein veriö rikjandi, en aörir
landsmenn, flestir mæltir á
persneskar og tyrkneskar mál-
lýskur, ekki notið menningar-
legs sjálfstæöis.
En Bo Utas, sem vel þekkir til
i Afganistan og er auk annars
dósent i irönskum málum viö
Uppsalaháskóla, segir aö ennþá
veröi ekki úr þvi skorið, hvort i
Afganistan hafi veriö gerð aö-
eins ein stjórnarbyltingin enn
eða aö skriöur sé kominn á eitt-
hvaö, sem hægt sé að kalla
raunverulega byltingu. En
takist nýju stjórninni aö fram-
kvæma umbótaprógramm sitt,
þýöir þaö varla neitt minna en
djúptæka byltingu i þvi
múhameðska miöaldasam-
félagi, sem Afganistan er.
dþ

í Þióðyiiianum
ber ávöxt