Þjóðviljinn - 23.09.1978, Side 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 23. september 1978
Þjódleikhússtjóra svarad
Svein Einarsson þjóftleikhiis-
stjóra langar til aö vita viö hvaö
ég á, þegar ég segi i gagnrýni
minni á sýningu Þjóöleikhússins
á leikriti Jökuls Jakobssonar Syni
skóarans og dóttur bakarans eöa
Söngnum frá My Lai, sem birtist f
Þjóöviljanum siöastliöinn þriöju-
dag, aö „i leikhúsi, meövituöu um
þjóöfélagslegt hlutverk sitt,
mætti bera þaö fram til mikils
sigurs.” Enda þótt ég sé þeirrar
skoöunar aö menn geti sem hæg-
ast lesiö á milli linanna i umsögn
minni viðhvaöer átt, er mér sönn
ánægja aö skýra þessi ummæli
nánar.
öll listaverk, sem mark er á
takandi, eru tilraun til þess aö
flytja fólki einhvern boöskap um
þá veröld sem viö Hfum i. Leikrit
Jökuls um son skóarans er
alvarleg og einlæg tilraun
til þess að benda okkur á
vissar staöreyndir i ver-
öld nútimans, afhjúpa spillingu
og sýna fram á samábyrgö. Þar
er einnig gefiö i skyn á yfirlætis-
lausanhátt hvernig mannlegu lifi
verði betur lifaö aö mati skálds-
ins. Viö getum deilt um niðurstöð-
ur þess, aöalatriöiö er ekki aö viö
samþykkjum þær gagnrýnislaust
heldur aö viö tökum til þeirra af-
stööu.
Um sýningu Þjóöleikhússins
gegnir allt ööru máli. Hún er full
af rökleysum og hugsanavillum.
Fram á þetta leitaöist ég viö aö
sýna i leikdómnum og veröur sú
röksemdafærsla ekki endurtekin
hér.Égskal hins vegar skýra frá
þvi hvernig viöhorf mitt til sýn-
ingarinnarog leikritsins þróaöist
á meöan ég var aö setja leikdóm-
grunur sem var svo alvarlegur aö
mér datt ekki i hug aö slengja
honum fram i dómnum. tJr þvi á
aö fara aö ræöa málin, skal ég þó
meöglööugeöisegjaskoöun mina
tæpitungulaust: Sýningin á leik-
riti Jökuls er pólitiskt morö á
verki hans. Þaö er ekki aö efa aö
sýningin veröur fjölsótt vegna
þeirra vinsælda sem hann naut,
þaö gerir sök leikhússins aöeins
alvarlegri.
I leikritinu er ráöist á
kapitaliskt þjóöfélag af mikilli
heiftrækni og þaö hlýtur aö vera
lágmarkskrafa aö um þaö séu
látnir farahöndum menn sem eru
sama sinnisog skáldið, menn sem
eru fullir metnaðar aö draga
fram boöskap verksins, neyöa
honum upp á áhorfendur gerist
sliks þörf. Heföi þaö veriö gert,
þyrfti vanaiegur meöalgreindur
áhorfandi ekki aö risa úr sæti sinu
ruglaðri i riminu en hann var fyr-
ir sýningu. Hann mundi hafa
fengiðeitthvaöað takaafstööu til,
eitthvaö sem leysti skapandi
hugsun hans sjálfs úr læöingi.
Skynjaöi hann aö leikhópurinn
stjórnaöist af einlægum vilja aö
koma á framfæri mikilvægum
boöskap um mannlegt lif nútim-
ans, væri ef til vill einhver von til
þessaö hann færi úr leikhúsinu þó
ekki væri nema agnarlitiö betri
samfélagsborgari en áöur.
En slikt gerist ekki hafi lista-
mennirnir sjálfir ekki komiö sér
saman um hvaö þeir eru eigin-
lega aö vilja. t islensku leikhúsi
hefur lengi eimt eftir af þeim
vinnubrögöum að leikrit séu sett
upp án þess aö leikstjóri og leik-
arar greini þau og ræöi boöskap
Þjóðleikhúsfólk spyr
um leikhúsgagnrýni
Hvad felst
í orðunum?
Hr. ritstjóri
I grein. sem Þjóöviljinn hefur
fengió Jón Viöar Jónsson til aö
skrifa um leikrit Jökuls Jakobs-
sonar. Sonur skóarans og dóttir
bakarans. og sýningu Þjóöleik-
hússins a þvf. eru ýmsar staö-
hcfingar Þetta er nokkuö
algengt i leikhúsgagnryni her á
landi. þar sem gagnrýnendur vita
sem er aö meira eöa minna af
rdkstuddum fullyröingum þeirra
er sjaldnast svaraö
Hins vegar hef eg oröiö var viö
aö listamenn. sem starfa hér i
Þjóöleikhúsinu hefur rekiö i roga-
stanz yfireflirfarandi klausu i lok
þessarar umsagnar: ..Mögu-
leikar þess iþ.e leikritsinsi eru
ótviraeöir.og ég er sannfæröur um
aö i leikhúsi. meövituöu um þjóö-
félagslegt hlutverk sitt. mætti
bera þaö fram til mikils sigurs."
Þjóöleikhústólki þaetti tróölegt
aö vita. hvaö greinarhöíundur er
aö fara meö þessum oröum.
Meö þökk fyrir birtunguna
Sveinn Einarsson.
þjóöleikhússtjóri
inn saman. Eftir aö hafa horft á
aöalæfingu vissi ég sannast sagna
hvorki upp né niöur. Ég fann ekki
heila brú i þvi sem leikarar og
leikstjóri virtust vera aö reyna aö
segja og þóttist raunar þegar
greina ákveönar mótsagnir i
byggingu sýningarinnar. Þetta
var eitt af þeim sorglegu kvöldum
þegar nánast fullkomið sam-
bandsleysi rikir milli sviös ogsal-
ar, enda voru undirtektir áhorf-
enda vægast sagt dauflegar.
Flestir áhorfendur láta sér nægja
aö slá þvi föstu aö þeir hafi oröið
fyrir vonbrigöum meö kvöldiö,
gagnrýnandinn hlýtur aö ganga
lengra og reyna aö greina orsakir
þess að ekki tókst betur til. Ég
byrjaöi á þvi aö lesa texta leik-
ritsins, sem ég haföi fengið lánað-
an i bókasafni leikhússins. 1 text-
anum taldi ég mig eygja ákveðiö
samhengi, sem ekki kom fram i
sýningunni. Þvert á móti var
engulikaraen tjáningarmeöulum
sviðsins heföi verið beitt gegn þvi
sem mér virtist grundvallarhugs-
un textans.
Þarna höföu þvi greinilega ver-
iö höfð i frammi ámælisverö
vinnubrögö og meö þvi aö bera
þau upp aö skilningi mlnum á
ieikritinu hugöist ég skýra hvers
vegna sýningin varð aö öörum
eins óskapnaöi. En jafnframt
læddist aö mér ákveöinn grunur,
þeirra áöur en tæknivinnan er
hafin. Þettagengur i leikhúsi sem
hefur þaö eitt aö markmiöi aö
matreiöa innihaldslausa afþrey-
ingu og stundargaman ofan i
sinnulausa áhorfendur. Við þurf-
um heldur ekki að fara í grafgöt-
ur um hvert er félagslegt hlut-
verk sliks leikhúss: aö svæfa fólk
og sljóvga samfélagsvitund þess
og ábyrgöartilfinningu. Mér dett-
ur ekki i hug aö halda þvi fram aö
Þjóöleikhúsiö sé þess konar leik-
hús, þaö á of mörgum góöum
kröftum á aö skipa til þess aö þvi-
likar aödróttanir fái staðist En
Þjóðleikhúsið er þáttur i þjóöfél-
agi nútimans, þaö hlýtur aö ein-
hverju leyti aö lúta þeim lögmál-
um sem þar ráöa rikjum og þaö
þarf sterka meövitund um
félagsstöðu þess og athafna-
möguleika jafnt meöal forráöa-
manna sem listamannanna
sjálfra eigi leikhúsiö ekki aö
veröa þessum lögmálum aö bráö.
Og þaö er ein af mikilvægustu
skyldum gagnrýnandans aö vara
bæði leikhúsfólk og áhorfendur
við, þykist hann sjá aö leikhúsið
sé tekið aö sökkva i fen gróöa-
sjónarmiöa og listræns stefnu-
leysis.
Leikhús sem er meövitaö um
þjóðfélagslegt hlutverk sitt veit
hvaöþaö villsegja og viö hverja.
Slikt leikhús leitast viö aö lifa í
sem nánustum tengslum viö þaö
lif sem lifaö er i landinu og þaö
hikarekki viöaö taka siöferöilega
afstööu til þess, jafnt i verk-
efnavali sem i öllum listrænum
vinnubrögöum. Þaö eitt er þess
megnugtaö skapa þá sterkusam-
kennd milli sviös og salar sem er
aöalsmerki góös leikhúss. Þaölit-
ur á hlutverksittmeö auömýkt og
gerir sér grein fyrir þvi aö þjóö-
félagsveruleikinn þróast nú einu
sinni örar en þær stofnanir sem
rikisvaldiö brauöfæöir og aö sú
hætta er ævinlega fyrir hendi aö
þaö dagi uppi og missi tengslin
viö hann. Og þaö óttast ekki gagn-
rýna umræöu um hlutverk sitt,
þvi að þaö veit aö til lengdar get-
ur þaö ekki án hennar veriö.
Listamenn sliks leikhúss eru
ekki svo bólgnir af sjálfsánægju
eöa embættishroka aö þá þurfi aö
reka i rogastans haldi einhver þvi
fram aö þeim takist ekki aö gegna
þessu hlutverki sinu sem skyldi.
Þvi fer fjarri að listamenn
Þjóöleikhússins veröi ævinlega
sakaöir um þaö fullkomna meö-
vitundarleysi um hlutverk sitt
sem sýningin á leikriti Jökuls
Jakobssonar ber vott um. Mér er
gleöiefni aögeta nefnt aö minnsta
kosti eina leiksýningu, sem nú er
á verkefnaskránni og stenst þær
kröfur sem maöur hlýtur aö gera
til félagslega meövitaös leikhúss,
Vopn frú Carrar á litla sviöinu.
Þaö ber einnig vott um góöan
vilja aö leikrit Jökuls skuli hafa
veriö tekið til sýningar, þó aö þaö
segi svo sfna sögu um ástandiö
innan hússins aö þaö skuli ekki
hafa megnaö aö fýlgja boöskap
þess eftir. Og einstakar sýningar
eru ekki heldur nóg, þaö sem leik-
hús verður fyrst og fremst dæmt
eftir er heildarstefna þess.
Og til þess aö hvorki Sveinn
Einarsson né aðrir sem ábyrgir
geta talist þurfi aö liggja undir
þeim grun aö þeir vinni starf sitt i
félagslegu tómarúmi og viti ekki
hvaö þeir vilja, ætla ég hérí lokin
aö bera upp dálitla spurningu,
sem vonandi veröur svaraö viö
Jón Viðar Jónsson
tækifæri: Hverthefur þjóöfélags-
legt hlutverk islenska þjóöleik-
hússins raunverulega verið á
undanförnum árum — og þá á ég
bæði viö valdatima Guðlaugs
Rósinkrans og þann tima sem
Sveinn Einarsson hefur setið i
sama embætti?
Jón Viðar Jónsson
ÞUNN HELGI
ÁN ÞJÓÐVIUANS
Sunnudagsblað Þjóðviljans flytur fróðlegt og
skemmtilegt helgarlesefni
Efnl mea.s
— Náttúruauölindir
eru ekki botnlausar.
Viö verðum aö breyta
um stefnu áöur en allt
er komiö I óefni.
Sunnudagsblaöiö
ræðir viö uppreisnar-
segg danskra miöju-
manna, Nils I. Mayer
eölisfræðing.
Andrúmsloftiö
kringum aökomuna aö
leikhúsinu er þvi allt
hið hrikalegasta — /
þaö er mikiö i vænd-
um.
Sunnudagslblaöiö
lýsir athyglisveröustu
leiksýningu Stokk-
hóims um þessar
mundir — „Stormin-
um” sem fjallar um
kjarnorkuna.
1 Fingrarími veröur
fjallaö um rokkstjörn-
una Buddy Holly.
— Ég yrði stór-
hættuleg, ef ég væri
metnaöargjörn i póli-
tík.
Helgarviötaliö er
viö Guörúnu Helga-
dóttur.
Sunnudagsblaöið
heldur áfram kynn-
ingu sinni á bókum
haustmarkaðarins. t
þetta skipti veröa birt-
ir kaflar úr Skáldsögu
Guölaugs Arasonar
„Eldhúsm ellum ”.
Kvikmyndaskóli
Þjóðviljans heldur
áfram. t þessu blaöi
veröur fjallaö um ljós
og liti.
BLAÐIÐ SEM
MENN LESA