Þjóðviljinn - 18.11.1978, Side 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 18. nóvember 1978
a/ &rlendum vettvangi
og vilja sem minnstar og helst
engar breytingar i lran. Þaö hef-
ur vakiö athygli aö undanfariö
hefur Carter, mannréttinda-
krossfari og Bandarikjaforseti,
hvaö eftir annaö lýst yfir fullum
stuöningi viö sjainn. Stjórn
Persakeisara er „umbótasinnuö”
og „heiminum dýrmæt”, segir
Carter. Liklega má segja aö
stjórnarfar i íran sé aö ýmsu leyti
hóti skárra en i sumum löndum
Rómönsku-Ameriku og Afriku-
löndum á borö viö Úganda og
Miö-Afrikukeisaradæmiö, en þaö
er lika áreiöanlega þaö skásta,
sem hægt er aö segja um sjainn.
Og nokkuö mikla ófyrirleitni þarf
til þess aö kalla þá stjórn
„umbótas innaöa ”, sem
undanfarna mánuöi hefur slátraö
þegnum sinum kappsamlegar en
nokkur önnur.
Óeiröirnar og fjöldamoröin I
tran marka þvi aö likindum ekki
einungis timamót I sögu þess
lands, heldur og i sögu núverandi
Bandarikjaforseta. Héöan af er
útilokaö aö nokkur taki mark á
Carter, þegar hann skammar
Rússa fyrir brot á mannréttind-
um. Gagnrýni Carters á Sovét-
menn út af þjösnaskap þeirra
gagnvart andófsmönnum var
fyrst og fremst borin fram I þeim
tilgangi aö afla forsetanum vegs
og viröingar heima fyrir og I
Vestur-Evrópu, og þótt þetta væri
nokkuö augljóst frá upphafi, varö
þaö þó til þess aö varpa nokkrum
ljóma á nafn Carters, aö minnsta
kosti I samanburöinum viö fyrir-
rennara hans. >_
Siöustu dagarnir i sögu trans
hafa svipt Carter þeirri dýrö I eitt
skipti fyrir öll. Sjálfum er honum
þaö áreiöanlega ljóst, og varla
gerir hann þaö aö gamni sinu aö
blotta tvöfeldni sina á svo æpandi
hátt. En aö mati Bandarfkja-
stjórnar veröur aö færa sllka fórn
til þess aö tryggja óbreytt eöa litt
breytt ástand i Iran. Þessvegna
hleöur Carter þeim mun meira
lofi á keisarann og hershöföingja
hans sem hryöjuverk þeirra
veröa fleiri og stærri.
Hætta á nýrri
olíukreppu.
Margs er nú spáö um næstu
atburöi I lran. Golam Resa
Asjari, forsprakki hinnar nýskip-
uöu hershöföingjastjórnar, er
skólaöur i Bandarikjunum, sem
og eflaust fleiri þeir félagar, og
þar sem vopnabúr þeirra, eitt
þaö öflugasta i Asiu, er þar aö
auki frá Bandarikjunum komiö
og háö bandariskri tækniaöstoö,
má gera ráö fyrir þvi. aö þeir
veröi Bandarikjunum hlynntir
likt og keisarinn. Hugsast gæti aö
þaö griöarlega safn morötóla
dygöi hernum til þess aö „koma á
lögum og reglu,” ekki sist þar
sem almenningurer vopnlaus. Og
þótt þorri írana viröist sameinaö-
ur I andstööunni gegn keisaran-
um, eru þeir aö likindum ekki
sammála um margt annaö. í
hinni breiöu andstööufylkingu eru
óteljandi flokkar og samtök af
pólitiskum og trúarlegum rótum
runnin.
Hitt er svo annaö mál hvort
hershöföingjunum duga morötól-
in til þess aö koma þjóöar-
búskapnum I gang á ný. Hann er
nánastlamaöursemstendur; um
miljón opinberra starfsmanna er
I verkfalli, oliuframleiöslan er
aöeins rúmur fimmtugur þess
sem eölilegt er. Siöarnefnda
atriöiö er harla aivarlegt fyrir
Vesturlönd. Færist oliufram-
leiöslan ekki I samt horf fljótlega,
má búast viö stór-hækkandi oliu-
prisum og jafnvel nýrri oliu-
kreppu. Búast má viö aö Banda-
rikin og önnur Vesturveldi séu til-
búin aö gripa til örþrifaráöa til aö
hindra slikt. Veröi keisaranum
endanlega kollvarpaö og takist
hershöföingjunum ekki aö
tryggja aöstööu sina aö rómansk-
ameriskri fyrirmynd, er ekki
óliklegt aö Bandarikin gripi til
beinnar Ihlutunar. Þau gætu sent
I snarheitum her til Irans frá
herflota sinum á Indlandshafi og
bækistöövum I Tyrklandi. Viö
sllka innrás mætti sem best hafa
að yfirvarpi aö hún væri gerö til
aö „vernda llf og eignir” útlend-
inga I landinu, en I lran eru nú
tugþúsundir vesturlandamanna,
þar af um 30.000 Banda-
rlkjamenn. dþ.
Konungur konunganna I hópi klerka; jafnvel háttsettir embættismenn Ollugróöinn fer i hóflaus vopnakaup.
hans vilja nú ekki lengur viö hann kannast.
Resa faöir keisarans; braust til
hásætis I gegnum herinn.
herinn til þess aö hrinda af
keisarastóli Kadjar-keisaraætt-
inni, sem þá hafði stjórnaö Iran á
aöra öld og var þrælúrkynjuö
oröin. 1925 tók hann sér keisara-
nafn. Nú er spurningin hvort
herinn sem setti Pahlavi-ættina
til valda, er ekki i þann veginn aö
steypa henni frá þeim.
//Lögregla Vestur-Asíu"
Enþótt Sjaansja Aríamer (kon-
ungur konunganna, ljós aria) sé
nú svo almennt hataöur og fyrir-
litinn af þegnum sinum aö jafnvel
helstu embættismenn hans
afneita honum hver sem betur
Kóngar að síðustu kom-
A f 7 A f' !!k AÉP'VÉb. getur. Þá er hann þeim mun vina-
ast í mat
Herinn virðist hafa tekið völdin í íran. Övinsældir
keisarans eru orðnar slikar. að jafnvel prúðbúnir emb-
ættismenn og stóratvinnurekendur sjást tæta sundur
myndir af honum á götum úti, og engir vilja eða þora að
gerast formælendur hans utan hershöfðingjarnir. En
ótrúlegt er að þeir reynist honum jaf n auðmjúkir þjónar
og f yrri ráðherrar. Þess er nú helst getið til að hershöf ð-
ingjarnir muni gera annað tveggja: hafa sjainn áfram
sem valdalausa toppfígúru eða setja hann af til þess að
reyna að friða almenning.
Gifurleg ólga hefur veriö I íran
allt slöan um áramót og á sér
vitaskuld margar ástæöur. Nefna
má hóflaus vopnakaup keisarans,
sem gleypa ljónspartinn af ollu-
gróöanum, mikil itök og friöindi
erlendra — einkum vestrænna —
fyrirtækja, sem keisarastjórnin
er næsta eftirlát viö, gremju trú—
aöra múhameöstrúarmanna út af
innreiö vestrænna lifshátta.
SIBast en ekki slst má nefna
óstjórn I þjóöarbúskapnum, sem
meöal annars hefur leitt af sér aö
landbúnaöarland eins og Iran
þarf nú aö flytja inn landbúnaöar-
vörur til aö foröast hungursneyö,
svo aö maöur tali nú ekki um
hryöjuverkastjórn keisarans,
sem er ein sú versta af sllkum
sem nú eru uppi. Fá riki eru ofar
en Iran á svarta listanum hjá
Amnesti International.
Saga Pahlavi-ættar
á enda
Óeiröirnar náöu hámarki
sunnudaginn 5. nóv., er múgur
manns, svo hundruðum þúsunda
skipti, fór um götur Teheran og
lagöi eld I hótel, kvikmyndahús,
bækistöövar stórfyrirtækja,
ráöuneyti og jafnvel sendiráö.
Reiöi fólksins beindist sem fyrr
greinilega einkum gegn þeim
mannvirkjum, sem eru tákn
auövalds og vestrænna áhrifa.
Myndastyttur af keisaranum
voru felldar af stalli og unnvörp-
um brenndar myndir af honum og
fjölskyldu hans, aúk þess sem
fólk hrópaöi þrásinnis I kór aö
sjainn skyldi fara til heljar.
Stúdentar hófu mótmælagöng-
urnar, en áöur en varöi voru allir
sem vettlingi gátu valdiö komnir I
liö meö þeim, verkamenn, smá-
kaupmenn, opinberir starfsmenn
og aörir. Munu þess fá dæmi á
siöari tlmum aö almenningur hafi
jafn einhuga risiö gegn ráöa-
mönnum.
Herinn skaut vlöa á fólkiö, en
ekkert er enn um þaö vitað hve
margir voru drepnir og særðir.
Viröast herflokkarnir, sem fóru
um strætin á skriödrekum, þó
ekki hafa ráðiö viö neitt. Frétta-
kvikmyndir sýndu hermenn húka
aögeröalausa uppi á skriödrekun-
um og hrista höfuöin ráöaleysis-
lega.
Enn er allt á huldu um þaö,
hvaö uppreisn þessari og valda-
töku hersins kann aö fylgja.
Kannski veröur þaö fall Pahlavi-
keisaraættarinnar úr páfugls-
hásætinu. Yröi saga hennar þá
heldur stutt sem og raunar fleiri
drottnunarætta I hinni löngu og
sviptingasömu sögu írans.
Múhameö Resa Pahlavi er aöeins
annar keisarinn I rööinni af þess-
ari ætt. Sá fyrsti var faðir hans,
Resa Sja. Hann var af smá-
bændaættum, vann I æsku fyrir
sér meö því aö reka á eftir ösnum
I fátækrahverfunum I suöurjaöri
Teheran, gekk slöan I herinn og
komst I honum til metoröa. Hann
var risavaxinn kraftakarl og
hrotti og endaöi meö þvi aö nota
getur, þá er hann þeim mun vina-
fleiri erlendis. Vesturveldin, Jap-
an og Klna lfta á lran sem mikil-
vægasta bandamann sinn I
Vestur-Aslu. Iran er I augum
vestrænna ráöamanna „lögregla
Vestur-Aslu”,þaö rlki sem öörum
fremur tryggir þar „óbreytt
ástand” Vesturlandarlkjum I
hag. Vestur-Evrópa sérstaklega
er stórlega háö oliunni frá Iran;
má til dæmis um þaö nefna aö
Svlar fá yfir fjóröung sinnar oliu
þaöan. Israel og Suöur-Afika, tvö
rlki sem eru Vesturveldunum
mikilvægir haukar I horni hvort I
sinum heimshluta, fá mestalla
ollu slna frá íran, þvl aö Araba-
rlkin neita þeim um ollu af póli-
tiskum ástæöum. Enn má nefna
aö I samtökum oliuútflutnings-
rikja beitir Iran ásamt Saudi-
Arabhi sér fyrir þvi aö Vesturlönd
fáiolluna á tiltölulega lágu veröi,
gagnstætt vilja rlkja eins og LI-
biu og Iraks, sem vilja talsveröa
veröhækkun.
Þá er þess aö geta aö vestræ.n
stórfyrirtæki hafa mikil Itök I
íran og aö landiö er Vesturlönd-
um arövænlegur viöskiptavinur.
Þannig hefur lran um árabil ver-
iö ásamt Saudi-Arablu stórtæk-
asti kaupandi bandariskra vopna.
„Carter lætur vopnin I té, sjainn
drepur meö þeim,” hrópar fólkiö
á götum Teheran.
Carter kastar mann-
réttindagrímunni.
Vesturveldin eru þvl fyrir sitt
leyti haröánægö meö keisarann
• •
Teheran logaöi I óelröum. Stórir hlutar borgarinnar stóöu I báli og allur þorri borgarbúa birtist samein-
aöur I andstööunni viö keisarann.