Þjóðviljinn - 19.11.1978, Qupperneq 4

4 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. nóvember 1978
DIOBVIUINN
Málgagn sósíalisma, verkalýðs-
hreyfingar og þjóðfrelsis
btgefandi: Otgáfufélag Þjófiviljans
Framkvemdastjóri: Eióur Bergmann
Kitstjórar: Arni Bergmann, Einar Karl Haraldsson.
Auglýsingastjóri: Gunnar Steinn Pálsson.
Afgreiöslustjóri: Filip W. Franksson
Blaóamenn: Alfheióur Ingadóttir, Einar Orn Stefánsson, Erla Sig-
uróardóttir, Guöjón Friöriksson, Ingibjörg Haraldsdóttir, Ingólfur
Margeirsson. Magnils H. Gislason, Sigurdór Sigurdórsson. tþrótta-
fréttamaöur: Ingólfur Hannesson
Þingfréttamaöur: Siguröur G. Tómasson
Ljósmyndir: Einar Karlsson, Leifur Högnvaldsson.
Útlit og hönnun: Guöjón Sveinbjörnsson. Sævar Guöbjörnsson.
Handrita- og prófarkalestur, Blaöaprentsvakt: Andrea Jónsdóttir,
Elias Mar, óskar Albertsson.
Safnvöröur: Eyjólfur Arnason.
Auglýsingar: Rúnar Skarphéðinsson, Sigriöur Hanna Sigurbjörnsdóttir
Skrifstofa: Guðrún Guövaröardóttir, Jón Asgeir Sigurösson.
Afgreiösla: Guömundur Steinsson. Kristin Pétursdóttir.
Simavarsla: Olöf Halldórsdóttir, Sigriöur Kristjánsdóttir.
Bflstjóri: Sigrún Báröardóttir.
Húsmóöir: Jóna Sigurðardóttir.
Pökkun: Anney B. Sveinsdóttir, Halla Pálsdóttir, Karen Jónsdóttir.
Otkeyrsla: Sölvi Magnússon, Rafn Guömundsson.
Ritstjórn, afgreiösla og auglýsingar: Siöumúla 6.
Reykjavik, simi 81333
Prentun: Blaöaprent h.f.
r
Aróður og
vígbúnaður
• Ekkert er algengara en að á forsíðu Morgunblaðsins
birtist rokufrétt, ummæli einhvers af hershöfð-
ingjum Nato, sem minnir Natoríki á að halda vöku vinni
og verja meira fé til vígbúnaðar vegna þess að Sovét-
ríkin séu að fara fram úr Natóríkjum á einhverju til-
teknu sviði herbúnaðar eða jafnvel öllum í senn. Það er
því tilbreyting að lesa í Dagblaðinu á föstudag endur-
sögn á viðtali við Nino Pasti, ítalskan hershöfðingja á
eftirlaunum, sem á sínum tíma var helsti fulltrúi ítalska
hersins hjá bandalaginu.
• Megininntakið í ræðu Pastis er það, að síbyljan um
yfirburða hernaðarmátt ogárásaráformsovéska hersins
séekki reist á raunsæju mati á aðstæðum, heldur sé hér
um að ræða markvissa herferð til að fá almenningsálitið
til að sætta sig við hervæðingu í Natóríkjum, nýja áfanga
í vígbúnaðarkapphlaupi.
• Hér er reyndar ekki um ný sannindi að ræða. Hver sá
sem fylgist með blöðum getur greint ákveðið hegðunar-
mynstur hjá þeim sem ráða ferðinni í hermálum Banda-
ríkjanna. Hvenær sem hermálaráðuneytið telur sig
þurfa á nýjum f járveitingum að halda koma talsmenn
þessá framfæri hinum skuggalegustu upplýsingum um
kafbátastyrk, skriðdrekaf jölda og eldf laugabirgðir and-
stæðingsins. Þegar árangur hefur náðst í þeirri herferð
er það alsiða, að varnarmálaráðherrann eða einhver
fulltrúi hans, stígur á stokk, og reynir að hugga lands-
lýðinn og bandamennina í Nató. Þá er sagt sem svo, að
ástandið sé nú ekki eins alvarlegt og af er látið. Rússar
og bandamenn þeirra eigi að sönnu mikið af skipum,
f lugvélum og öðrum vopnum, en allar þeirra græjur séu
miklueldri og lakari en það sem Natóá. Þegar eytt hefur
verið þeim ugg sem hrollvekjuherferðin hafði áður upp
vakið meðal almennings, þá er svo hægt að byrja næstu
lotu.
• Þetta hefur Les Aspin, þekktur þingmaður
bandarískur og gagnrýnandi vígbúnaðarkapphlaups,
orðaðá þá leið, að mikiðaf sovéska f lotanum sé hvergi á
siglingu nema í skrifstofum Pentagons. Og bandarískir
aðmírálar hafa sagt í hálfkæringshreinskilni, að sovéski
flotinn sé þeirra besta mjólkurkú.
• Nú í haust bauð bandaríska upplýsingaþjónustan
nokkrum mönnum, einkum frá f jölmiðlum, að ræða við
bandarískan stjórnmálaprófessor, Paul Zinner, sem er
sérfróður í sambýlisvanda austurs og vesturs. Prófess-
orinn var eins og að líkum lætur lítill sovétvinur og vildi
ekki gefa Kremlverjum neitt eftir. En framsetning hans
var öll laus við þá móðursýki sem oft einkennir um-
f jöllun þessara mála í íslenskum f jölmiðlum. Hann gekk
bláttáfram útfrá þvi sem vísu, að stórveldi mundu leita
allra færa til að bæta stöðu sína. En hann lagði nokkra
áherslu á að möguleikar Sovétrikjanna til þessa væru
takmarkaðir. Þau væru mikið herveldi, en skorti efna-
hagsstyrk og stöðu í alþjóðaviðskiptum til að geta fylgt
þeim styrk eftir. Hann efaðist um að Sovétríkin kærðu
sig um að Bandaríkin yrðu á brott með her sinn frá
Evrópu vegna þess að í því falli mundi enn f jölga þeim
sem Sovétríkin þurfa að semja við um vígbúnaðarmál
og myndin yrði enn flóknari en hún er nú. Hann taldi
Sovétmenn sýna jákvæða og ábyrga afstöðu í Vínarvið-
ræðum risaveldanna um takmarkanir vígbúnaðar. Hann
taldi að máttur sovéska flotans væri stórlega ýktur og l
meglndráttum væri hér um strandflota að ræða.
• Varðbergsmenn meðal viðstaddra voru ekki mjög
hressir yfirsvo léttúðugu tali gestsins. Elnn þeirra sagði
sem svo, að líklega mundu sérfræðingar í Pentagon,
bandariska hermálaráðuneytinu, ekki vera á sama máli.
• Vitanlega ekki, sagði hinn bandaríski stjórnmálafræð-
ingur. Þeir draga upp eins dökka mynd af ástandi og
líkum og hugsanlegt er. Þaðerþeirra skylda í starfi. Það
er þetta sem þeir fá borgað fyrir. En það þýðir líka að
aðrir menn verða að koma til og leiðrétta þessa ískyggi-
legu mynd.
Siglaugur Brynleifsson:
HAGSAGA
EVRÓPU
The Cambridge Economic
History of Europe.
Vol.V. The Economic
Organization of
Early Modern Europe.
Edited by E.E. Rich
and C.H. Wilson.
Cambridge University
Press 1977.
Fjóröa og fimmta bindi þessa
verks var upphaflega hugsaö sem
ein heild. Fjóröa bindiö kom út
1967 og samkvæmt formála þess
var þaö nokkurskonar inngangur
aö þessu fimmta bindi. I þvi var
lögö áhersla á þau mótunar áhrif
sem mótuöu efnahagsþróun nýju
aldar, félagsleg, tæknileg og and-
leg. Aöaláherslan i fimmta bind-
inu er lögö á skipulag framleiösl-
unnar, landbiínaö og iönaö og
verslun og mótun bankakerfisins
auk vissra viöhorfa varöandi
efnahagsþróun, sem höföu mót-
andi áhrif á hagsögu nýju aldar.
Inngangskaflinn fjallar um
markmiö og leiöir innan hagsög-
unnar. C.H. Wilson ritar þann
kafla og rekur þar ýmsar kenn-
ingar varöandi hagsöguritun
einkum varöandi þaö tfmabil sem
ritiö spannar frá lokum miöalda
og fram undir iönbyltingu.
B.H. Slicher van Bath skrifar
landbúnaö. A timabilinu 1500-1800
var svo vföast hvar, aö meiri hluti
vinnufærra ibúa vann aö land-
búnaöi. Á stöku svæöum i Evrópu
voru blandaöir atvinnuvegir,
einkum i Hollandi og Flandern,
þar sem fbúarnir höföu lifsaf-
komu slna af iönaöi, fiskveiöum,
verslun og landbúnaöi. Jafnvel
þar sem aöalatvinnuvegir voru
ekki hreinn landbúnaöur, þar var
landbúnaöurinn mjög mikilvæg
grein. Iönaöurinn var vföast úr-
vinnslugrein landbúnaöarafuröa,
vefnaöariöja, bruggun, korn-
myllur, brauögerö, hampiöja og
tóbaksgerö. Kornverslunin var
stór þáttur verslunarinnar. 50%
þeirra hollensku skipa sem sigldu
um Eyrarsund vestur á bóginn,
fluttu kornvörur úr Eystrasalts-
löndunum á 17. öld. Auöugir borg-
arar áttu mikilla hagsmuna aö
gæta i landbúnaöi, talsveröur
hluti eigna þeirra voru jaröeignir
og þeir lögöu talsveröan hluta
verslunar og iönaöargróöans til
jaröakaupa.Landbúnaöurinn var
þvi lykilgrein atvinnulifs álf-
unnar og mótaöi allt efnahagslif
almennt.
Höfundurinn lýsir gengi land-
búnaöarframleiöslu á timabilinu,
samdrætti og aukningu i ræktun
og nýjungum i ræktunartækni.
Búnaöarfélög blómguöust i flest-
öllum rikjum Evrópu á 18.
öld, tilraunastarfsemi var rekin
og verölaunaveitingar tiökuöust
fyrir framfarir I ýmsum bú-
greinum.
Fjallaö er um eignarhald jaröa
og ánauöarbúskap I Miö og
Austur-Evrópu, kjör ánauöar-
bænda voru misjöfn og fór þaö
eftir verölagi á korni og öörum
afuröum, en þau voru aldrei viö-
unandi.
Þriöji kaflinn fjallar um fisk-
veiöar skrifaöur af A.R.
Michell, sem er fyrirlesari i
hagsögu viö háskólann I Hull.
Búast heföi mátt viö aukinni sókn
á hin ýmsu miö sem stóöu opin
Evrópuþjóöunum á 16. og 17. öld,
en svo varö ekki, þrátt fyrir
aukna markaöi og aukinn mann-
fjölda. Frumstæö tækni og mis-
munandi afli uröu til þess aö tak-
marka sóknina.Sildveiöar voru
einkum stundaöar I Noröursjó og
úti fyrir vesturströnd Noregs á
þessu timabili, þorskaflinn fékkst
helst af miöunum hér viö land og
viö Nýfundnaland. Höfundurinn
lætur þess getiö aö sókn Eng-
lendinga á Islandsmiö hafi hætt á
15. öld, samkvæmt kenningum
Carus-Wilsons ofl. Svo var ekki,
þvi aö næstu 250 árin sigldu enskir
fiskimenn flotum sinum á
Islandsmiö. 1528 sigldu 149 skip
frá höfnunum frá London til
Boston á lslandsmiö. Sildveiöar
Hollendinga voru aöal auöspretta
þeirra á þessu timabili og miöin
viö Nýfundnaland og Nýja Eng-
land áttu mikinn hlut aö efna-
hagslegri þróun i Vesturheimi.
Höfundurinn rekur sögu fisk-
veiöa Evrópuþjóöanna og þau
áhrif, sem fiskveiöar höföu á
efnahagsþróun vissra svæöa.
í fjóröa kafla ritar Kristof Gla-
mann prófessor viö Kaupmanna-
hafnarháskóla um mynd-
breytingar i verslun. Inn-
flutningur ýnissa vörutegunda til
Evrópuiírá ystu heimshornum var
oröinn áberandi i upphafi 18.
aldar og þaö var i nánum tengsl-
um viö sjókortagerö og tækjaút-
búnaö siglingaskipa undangengiö
timaskeiö. Framboö og eftir-
spurn móta verölagiö i auknum
mæli viö þaö sem áöur haföi veriö
og viss svæöi I Evrópu skera sig
úr sem verslunarmiöstöövar fyrir
heimsverslunina. Höfundur skrif-
ar lipurlega um þessi efni og
dregur upp einhvers konar versl-
unar atlas af Evrópu þessa tima-
bils.
Prófessor i hagsögu viö
kaþólska háskólann I Louvain
skrifar um vaxandi peningaversl-
um og bankakerfiö og lánsfjár-
markaöinn. Meö aukinni
peningaveltu og innflutningi
silfurs frá Perú og Mexicó rask-
aöist heföbundiö fjárhagskerfi
miöaldanna, og meö þvi er taliö
aö skapast hafi forsendan fyrir
kapitaliskt rekstrarform almennt
I Vestur-Evrópu. Peningaversl-
unin sem á miööldum haföi veriö
bundin borgarrikjunum á Italiu,
flyst til Amsterdam, sem veröur
miöstöö peningaverslunarinnar i
Evrópu. Höfundur rekur itarlega
þátt Amsterdam I lánakerfi álf-
unnar og ástæöurnar fyrir þvi aö
svo varö og afleiöingar þess,
blómlegt atvinnulif Hollendinga.
Barry Supple prófessor I hag-
sögu viö háskólann i Sussex skrif-
ar þáttinn um stofnun og rekstur
ýmissra fyrirtækjageröa, frum-
kvæöa i rekstri fyrirtækja, sem
félög eöa einstaklingar stofnuöu
til og afstööu stjórnvalda til
þeirra. Hin nýju fyrirtæki, hluta-
félög og fyrirtæki I einstaklings-
eign komust i andstööu viö hin
fornu gildi miöalda, en þau uröu
smátt og smátt aö þoka fyrir
samkeppnisrekstri hinna nýju
fyrirtækja. Hermann Kellenbenz
prófessor i hagsögu i Erlangen-
Nuremberg skrifar sjöunda kafl-
ann um skipulag og gerö iönaöar-
framleiöslunnar en I þeim efnum
varö mikil breyting frá miööld-
um. Rikisafskipti jukust stööugt
og þau afskipti eru inntak loka-
kaflans, þess áttunda, um stjórn-
völd og samfélag. Timabiliö
spannar tima kaupauögistefn-
unnar og búauögistefnunnar.
Merkantilisminn þróaöist meö
auknum völdum konunga og
fursta og var I rauninni ein aö-
feröin sem þeir notuöu til þess aö
staöla samfélagiö. Rfkisafskipti
hafa sjaldan veriö slik og á tim-
um erföaeinveldisins. Inntak
þessarar stefnu er einkanlega út-
listaö i fjóröa bindi þessa rit-
verks. Kellenbenz lýsir stefnu
einvaldanna I atvinnumálum og
afstööu þeirra til hinna ýmsu
stétta. Verslunarhættirnir voru
víöa mótaöir til þeirrar geröar,
aö þjóna sem best kröfum rikisins
fyrir fjármagn. Einokunin var
snar þáttur i verslunarpólitik ein-
valdanna, einkum þó viö hjálend-
ur og nýlendur. Þaö form versl-
unar var þungt i vöfum, en hvort
þaö frjálslegra form verslunar
heföi hentaö betur þá, viö þau út-
svæöi, er mjög vafasamt. Þegar
liöur á 18. öld tekur upplýsingar-
stefnan á sig skarpari og ákveön-
ari mynd i pólitiskum efnum og
meöal fumkvööla stefnunnar þá,
er aö finna skoöanir, sem 19. og
20. öldin tóku i arf og reynt var þá
aöframkvæma. Visirinn aö öllum
stjórnmálastefnum 19. aldar
mátti greina I upplýsingunni, öll-
um nema fasismanum. Búauögi-
stefnan tekur aö hafa veruleg
áhrif um og eftir miöja 19. öld á
Englandi og Frakklandi og
kveikja hennar var i rauninni fá-
tækt og volæöi bænda. Einn frum-
kvööull stefnunnar haföi aö mottó
„Fátækir bændur, fátækt kon-
ungsriki” og vissulega stóöst þaö
varöandi ástandiö I Frakklandi á
siöari hluta aldarinnar. Hungur-
dauöi var ekki undantekning i
rikjum Evrópu. A árunum 1708-
1711 dóu um 250 þúsund manns af
600 þúsund i Austur-Prússlandi úr
hungri (Döhnoff: Namen die
keiner mehr nennt, 1962). Afleiö-
ing stefnunnar var m.a. aflétting
bændaánauöar viöa I rikjum.
Rit þetta eru rúmar 750 blaöslö-
ur, töflur og kort fýlgja, Itarleg
bibliografia og registur. Ritstjór-
ar heildarverksins eru M. Postan,
D.C.Coleman og Peter Mathias.
Af átta bindum eru fimm komin
út.