Þjóðviljinn - 23.12.1978, Side 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 23. desember 1978
Hundrað ára einsemd
Eftir Gabriel García
Marquez í þýðingu
Guðbergs Bergssonar
Mál og menning gefur út
Allsherjarverkfall hófst. Rækt-
un lagöist niöur aB mestu, ávextir
Fengu aB rotna I friBi á aldintrján-
um og hundraB og tuttugu vagna
flutningalestir voru færBar út á
tiliBarspor. öll þorp fylltust af at-
vinnulausu verkafólki. A einum
laugardegi flykktist i Tyrkjagöt-
una fleira fólk en dögum saman,
3g i biljarBstofunni á Hótel Jakob
var komiB á vöktum allan sólar-
íiringinn. Jose Arcadio yngri var
staddur á hótelinu daginn sem
fréttin barst um aö hernum hefBi
veriB faliB aö annast löggæslu.
Jose Arcadio yngri var ekki for-
spár maöur, en fréttin lét i eyrum
hans eins og dauöadómurinn sem
nann haföi beöiö eftir frá þeim
fjarlæga morgni þegar Gerineldo
Marquez liösforingi leyföi honum
aö horfa á aftöku. Hátiölegi svip-
urinn hvarf samt ekki af andliti
hans þrátt fyrir ilian grun. Hann
lék leikinn á sama hátt og hann
haföi ákveBiö, og hitti i mark þri-
hyrningsins. Skömmu seinna
heyrBist trumbusláttur, lúöra-
alástur og hávaöi I fólki, og benti
til þess aB ekki bara biljaröleik
heldur einnig þöglum leik ein-
semdarinnar, sem hann haföi
gert gælur viB frá aftökumorgnin-
um, væri nú loksins lokiö. Hann
leit út á götu og sá herinn. Þetta
voru þr jár deildir sem þrömmuöu
i takt viö trumbuslátt fyrirliöa
svo jöröin dunaBi undir fótum, og
andardráttur liBsins var eins og
marghöföa dreki heföi hvæst og
fyllt tært hádegisloftiö fúlri gufu.
Hermennirnir voru lágir vexti,
þreknir, þrjótslegir. Svitinn bog-
aBi af þeim eins og áburBarhross-
um, og þeir lyktuöu likt og húö-
rosi sem breiddur hefur veriB til
þerris i sólskini, menn gæddir
dirfsku og dulri lund heiöarbúans.
Deildirnar streymdu fram hjá
hótelinu I rúma klukkustund,
samt var engu likara en þær væru
fámennar en á stööúgri hringferö,
hermennirnir voru allir eins, syn-
ir sams konar móöur, og allir
báru meö sama heimskusvip
þungan bakpoka, drykkjarpela og
smán byssunnar meB brugöinn
sting, haldnir blindri hlýöni og
æru. úrsúla heyröi fótatak hers-
ins I fleti sinu og fórnaöi höndum
og geröi krossmark meB fingrum.
Heilög Soffia Náöarinnar vaknaöi
andartak til veruleikans, laut yfir
útsaumaöan, nýstrokinn borödúk
og hvarflaöi huganum aö syni sin-
um, Jose Arcadio yngra sem
horföi svipbrigöalaus á siöustu
hermennina þramma fram hjá
hóteldyrunum.
Hernum var heimilt samkvæmt
herlögum aö miöla málum i deil-
unni, en engar sáttatilraunir voru
reyndar. Hermennirnir lögöu
óöar frá sér byssur og fóru aö
höggva og skipa út banönum og
tóku aö sér stjórn járnbrautar-
innar. Verkamennirnir höföu
hingaö til látiö sér biBina nægja
en héldu nú á fjöll, búnir vinnu-
sveöjum einum vopna og hófu
skemmdarverkastarf gegn verk-
fallsbrjótum. Þeir kveiktu I bú-
göröum og lögreglustöövum, rifu
upp brautarteina og hindruöu
þannig ávaxtaflutninga sem
höföu hafist á ný undir vernd véi-
byssusveita, og klippt var á þræöi
rit- og talsimans. Vatn i áveitu-
skuröum litaöist blóöi. Herra
Brown bjó einn innan rafmögn-
uöu hænsnagiröingarinnar en var
fluttur á brott ásamt fjölskyldu
sinni og samlöndum, á öruggan
staö undir vernd hersins. Llkur
voru fyrir aö ástandiö mundi
breytast I blóöuga styrjöld þar
sem ójöfn öfl ættust viB, en þá
skoruöu yfirvöldin á verkamenn
aö safnast saman til fundar I
Macondo. Askoruninni fylgdi til-
kynning þess efnis aö her- og fylk-
isstjóri sýslunnar ætlaöi aB mæta
á fundinn næsta föstudag, og væri
hann fús til aö miöla málum i
vinnudeilunni.
Jose Arcadio yngri stóö I mann-
fjöldanum sem safnaöist á járn-
brautarstöBina árla á föstudag-
inn. Hann haföi tekiB þátt i fundi
leiBtoga verkamanna og veriö
faliö, ásamt Gavilan liBsforingja,
aö vera I fjöldanum og stjórna
honum I samræmi viö hvaö gerö-
ist á fundinum. Hann var ekki
heillheilsu þennan morgun og lét
saltpillu renna á tungunni þegar
hann tók eftir aB herinn haföi raö-
aö vélbyssuhreiörum umhverfis
torgiö og aö hin girta borg ban-
anafélagsins var undir vernd
stórskotaliBs. A hádegi haföi þrjú
þúsund manns, verkamenn, kon-
ur og börn, troöfyllt opna svæöiö
fyrir framan brautarstööina og
fólkiö beiö eftir lest sem kom
aldrei, og mannfjöldi tróöst i
næstu götum sem lokaö haföi ver-
iö meö röö fallbyssna. Fundurinn
var farinn aö likjast fremur
þröng á markaöi en móttökuhá-
tiö. Matar- og drykkjartjöld höföu
veriö flutt úr Tyrkjagötu, og fólk-
ið þoldi leiöa biö og kæfandi sól-
arhita létt i skapi. Laust fyrir
klukkan þrjú barst orörómur um
aö lest yfirvaldanna kæmi ekki
fyrr en daginn eftir. Af vörum
fjöldans barst þung vonbrigða-1
stuna. Yfirmaöur úr hernum
klifraöi þá upp á iþak stöövar-
hússins aö fjórum vélbyssu-
hreiörum sem beindu hlaupum á
mannfjöldann, og hann kvaddi
sér hljóös. Akfeit, berfætt kona
stóö viö hliö Jose Arcadios yngra I
fylgd tveggja drengja, fjögurra
og sjö ár» gömlum á aö giska.
Konan hélt a yngra barninu og
baö Jóse Arcadlo ýngra, þö þau
þekktust ekkert, aö lyf;ta hinu svo
þaö heyröi betur hvaö sagt var.
Jose Arcadioyngrí Tyfti barninu á
háhest. Mörgum árum slðar sagöi
Bækur
á vetrar-
markaði
drengurinn oftsinnis, án þess
nokkur tryöi honum, að hann
heföi heyrt yfirmanninn lesa
fjóröu tilskipun her- og fylkis-
stjórans i grammófóntrekt. Skip-
unin var undirrituö af Carlos
Cortes Vargas og ritara hans.
Enrique Garcia Isaza majór, og
var hún I þremur greinum,
áttatiu orö hver, og I henni var
verkfallsmönnum lýst sem hópi
ódæðismanna og hernum heimil-
aö aö bæla niöur aögeröir þeirra
meö vopnavaldi.
Lestur tilskipunarinnar vakti
ærandi mótmælablistur. Siöan
leysti flokksforingi yfirmanninn
af hólmi og gaf merki meö gjall-
arhorni um aö hann ætlaöi aö
taka til máls. Mannfjöldinn
hljóönaöi á ný.
Frúr minar og herrar, sagöi
flokksforinginn lágum, örlitiö
þreytulegum rómi, viö gefum
ykkur fimm mlnutna frest til aö
yfirgefa torgiö.
Blistur og aukin hróp kæföu
lúöraþytinn, sem merkti aö frest-
urinn væri hafinn. Enginn hreyföi
sig.
Nú eru minúturnar liönar,
sagöi flokksforinginn hlutlausum
rómi. Ein minúta að auki og siöan
veröur skotiö.
Jose Arcadio yngra rann kalt
vatn milli skinns og hörunds,
hann lyfti drengnum af öxlunum
og rétti konunni. „Skepnum þess-
um er trúandi til aö skjóta,”
muldraði konan. Jose Arcadio
yngra gafst ekki tóm til svars, I
sömu andrá þekkti hann hásan
róm Gavilans liðsforingja sem
bergmálaöi næstum orö konunnar
meö hrópi. Jose Arcadio yngri
teygöi sig yfir höfuö mannfjöld-
ans fyrir framan sig, ölvaöur af
spennu sem magnaöi einkenni-
lega hina djúpu þögn, og hann
brýndi raust I fyrsta sinn á æv-
inni, viss um aö ekkert gæti
mjakaö mannfjöldanum sem var
stjarfur og heillaður af nálægö
dauöans.
Skepnur! hrópaöi hann. Hiröiö
sjálfir þessa minútu.
Eftir hrópiö henti dálitiö sem
vakti Jose Arcadio yngra ekki
skelfingu, hann sá einslags of-
sjónir. Flokksforinginn gaf skip-
un um aö skjóta, og fjórtán vél-
byssuhreiöur hlýddu þegar I staö.
Þetta virtist þó vera einhver
skripaleikur. Hriöskotabyssurnar
virtust hafa veriö hlaönar hvell-
hettum, ákaft gelt þeirra heyröist
og þaö sást hvernig þær skyrptu
glóandi hrákum, en engra viö-
bragöa varö vart i mannþröng-
inni, engin óp heyröust, ekki einu
sinni andvarp barst frá þvögunni
sem virtist hafa oröiö steinrunnin
1 einni svipan og ónæm fyrir öllu.
En óvænt hróp einhvers I angist
dauöans handan viö stööina rauf
seiöinn: ,,Æ, móöirmin!” Þá var
eins og eldfjall færi aö gjósa með
miklum jaröhræringum, eöa
vatnsflóö brytist fram meö ógnar
afli úr miöju mannhafinu. Jose
Arcadio yngra tókst meö naum-
indum aö lyfta drengnum, en
móöirin stóö meö hitt barniö eins
og bergnumin af ógn fólksins,
sem æddi I stórum sveipum.
Löngu siöar sagöi drengurinn
svo frá, þótt flestir héldu aö hann
væri bæöi elliær og bilaöur, aö
Jose Arcadio yngri heföi lyft hon-
um yfir höfuð sér, svo hann þeytt-
ist áfram næstum I loftköstum,
likt og hann skoppaöi á angistar-
öldum úr brjósti mannfjöldans
sem ruddist aö götuhorni. Dreng-
urinn sat svo hátt aö hann sá nú
tryllt mannhafiö komast aö horn
inu, en vélbyssur hröktu það aftur
meö kúlnahriö. Einhverjir hróp-
uöu samtimis:
Kastiö ykkur niöur! Kastiö
ykkur á jöröina!
Þeir fremstu lágu þegar flatir,
kúlnahriöin haföi sópaö þeim i
valinn. En þeir sem liföu reyndu
aö komast aftur á torgiö I staö
þess aö leggjast, og þaö var sem
skelfingin bryttist I dreka sem
sveiflaöi sporöi og sópaöi fólki á
flótta I boöaföll sem brotnuöu
hvert á ööru I haugabrimi, og
þannig þyrlaöist mannhafiö eins
og saerok viö sporöaköst annars
dreka úr gagnstæöum götum viö
látlaust vébyssugelt. Verka-
mennirnir voru algerlega inni-
króaöir og hringsnerust I risa-
stórum sveip sem stráféll uns aö-
eins kjarninn var eftir, þvi skot-
hriðin tætti i sig fólk yst 1 sveipn-
um, óseöjandi og kerfisbundiö,
likt og þegar lauk er flett sundur.
Drengurinn sá konu húka á
hnjánum meö krosslagöa arma á
auöu svæöi, og eitthvert æöra afl
varöi hana gegn hríðinni. Jose
Arcadio yngri skilaöi drengnum
inn á svæöiö og féll um leiö meö
andlitiö ataö blóöi, rétt áöur en
risafylkingin æddi yfir krjúpandi
konuna, baöaða I birtu frá heiöum
himni, og sá saurugi heimur, sem
úrsúla tgúaran haföi selt ógrynni
af karamelludýrum, hrundi i
rúst.
„Ættarsaga, sem minnir á
í slendingasögurnar ” /n%
Ein merkasta og rómaðasta skáldsaga nútírna
heimsbókmennta er f#Hundraö ára einsemd" ’eftir
Gabríel Garcia Marquez# ef marka má umsögn Máfs
og menningar# sem gefur bókina út í íslenskri þýðingu
Guðbergs Bergssonar. Þjóðviljinn hafði samband við
þýðandann og bað hanri að skýra lítillega frá efni og
umgjörð skáldsögunnar.
—Þetta er ættarsaga, sagöi
Guöbergur, en um leiö dæmi-
saga. HÚn er sérstaklega at-
hyglisvert lesefni fyrir Islend-
inga, þar sem þjóöfélagsþróun-
in sem I bókinni er lýst, er svip-
uö og hér, nema aö þvi leyti, aö
Island var byggt af landnemum,
sem komu frá öörum þjóöum,
en I bók Marquez er lýst fólki,
sem nemur nýtt land I frum-
skógi. Siðan er fylgst meö þróun
þessa samfélags I gegnum tim-
ann.
Þaö koma uppgangstimar,
þegar Kaninn kemur og fer aö
rækta banana. Þetta er saga
Buen-dia-ættarinnar (buen dia
þýöir „góöan daginn” á portú-
gölsku), og svipar i mörgu til
Sjálfstætt fólk eftir Laxness og
Gróöur jaröar eftir Hamsun.
Þaö má segja aö þetta sé bibliu-
temað um Móses, sem leiöir fólk
sitt.
— Gætir áhrifa frá norrænum
bókmenntum í skáldsagnagerö
Suöur-Amerikubúa?
— Suöur-Amerikumenn hafa
fylgst mjög vel meö forn-
bókmenntum íslendinga, og
sumir hafa oröiö fyrir talsverö-
um áhrifum frá Islenskum nú-
timahöfundum, einkum frá
Laxness. Heiöin trú hefur haft
mikil áhrif á þá, sérstaklega á
þetta viö um mexikanskar bók-
menntir.
1 Argentinu koma áhrifin best
I ljós I ritverkum Borges, en
Eddurnar hafa haft mikil áhrif
á ljóðagerð Suöur-Ameriku,
þar sem hinn norræni goöa-
heimur skipar háan sess. En is-
lensk áhrif koma einnig fram I
öörum myndur. T.d. veit ég um
skáldkonu i Perú, sem yrkir
nær eingöngu um snædrottning-
ar.
— Geturöu skýrt dáiitiö nánar
frá þessari ætt, sem sagan fjall-
ar um?
— Þessi ættarsaga er breiöur
episkur skáldskapur. Ættin hef-
ur þau séreinkenni, aö hún er
ekki eins og fólk er flest.Þetta
eru visindamenn á glapstig
um, ef svo má aö oröi komast.
Meölimir ættarinnar falla ekki
algjörlega inn I samfélagiö,
vegna þess, aö þeir fást sifellt
viö einhverja sköpun. Ættin er
dálitiö eins og snillingarnir, sem
ávallt eru einir á vissan hátt.
Þaö er langt frá þvi aö þetta sé
volaö fólk, þeir eru mikiö frem-
ur eins og hetjur Islendinga-
sagnanna, sem ávallt voru ein-
ar.
— Hvaö gcturöu sagt um höf-
undinn?
— Gabriel Garcia Marquez er
frá Kolumbiu. Hann geröist
blaöamaöur, en hélt siöar til
Evrópu, og tók aö gera kvik-
myndir I Rómarborg. Þessi
kvikmyndagerö mistókst, og þá
fór hann til Parisar, en nokkru
siöar til Suöur-Ameriku aftur
Hann skrifaöi þessa bók,
„Hundraö ára einsemd”og gaf
hana út 1967, og vakti hún alls
enga athygli I fyrstu. Bókin kom
út á Spáni 1968, og siöar var
verkiö gefiö út i Frakklandi, og
hefur tröllriöiö Evrópu og USA
siöan. Þaö er dálitiB skrýtiö meö
bókmenntir Suöur Ameriku,
aö þær virðast þurfa aö fara
gegnum Spán til aö öðlast
Guftbcrgur
Bergsson
heimsfrægö. En þaö sem eink-
um einkennir form þessarar
bókar er aö þetta er auöug og
atburöarik saga meö hraöri at-
buröarás, sagöi Guöbergur
Bergsson aö lokum.
—im