Þjóðviljinn - 07.01.1979, Blaðsíða 11

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7,-janúar 1979.
Sunnudagur 7. janúar 1979 ÞJÓÐVILJINN — SIDA 11
JACOB HOLDT í VIÐ-
TALIVIÐ ÞJÖÐVILJANN:
AMERÍSKAR MYNDIR
Jacob Holdt: Llt ekki á mig sem
ljúsmyndara, heldur sem um-
renning.
Bandaríkja-
menn
urðu
hrærðir
er þeir
sáu
myndir
mínar
Jacob Holdt er prests-
sonurinn frá Danmörku,
sem kom til Bandaríkj-
anna 1970 með 40 dollara í
vasanum. Hann ferðaðist
um 48 ríki og bjó á 381
næturstað í fimm ár. Hann
ferðaðist 161.265 km. á
þumalputtanum, ósjaldan
með stutta hárkollu á
höfði; þareð síðhærðir
menn urðu oft fyrir skot-
árásum á þessum árum.
Ferð hans var oft án fyrir-
heits, og þetta gerði það að
verkum að hann komst í
kynni við fátækrahverf i
svertingja jafnt sem yfir-
stéttarheimi I i ríkra
ráðamanna sem Rocke-
fellers og Teds Kennedys.
Jacob Holdt ljósmyndaöi allan
timann þaö, sem fyrir augu hans
bar, og sökum hæfileika sinna aö
aölaga sig margbreytilegu um-
hverfi, tókst honum aö komast i
snertingu viö þá Ameriku, sem
fáir þekkja og almennir fjölmiöl-
ar gefa aldrei neina mynd af. Bók
hans, sem upphaflega var gerö
sem litskyggnufyrirlestur en
danska blaöiö Information gaf út
á slöasta ári I bókarformi,er átak-
anleg og skelfileg frásögn i máli
og myndum af rikustu þjóö ver-
aldar og hinum djúpu félagslegu
og efnahagslegu andstæöum sem
þar rikja.
Þjóöviljinn hringdi I Jacob
Holdt til Kaupmannahafnar I vik-
unni og innti hann litilsháttar af
hinni sögulegu ferö hans um
Bandarikin og bók hans.
— Þaö getur oft veriö þreyt-
andi, aö fólk hefur meiri áhuga á
tivi, aö hvltur maöur skyldi hafa
ifaö af fátækra- og glæpa-
mannahverfin I USA, en kanna
hinn félagslega raunveruleik,
sem liggur aö baki myndunum,
segir Jacob.
Ég var t.d. staddur I Bandarikj-
unum á siöasta ári I boöi rlks há-
skóla og sýndi þar myndir mtnar,
og þar haföi pressan svo mikinn
áhuga á aö kynna mig sem eins
konar guödómlega Krists-veru,
sem feröast haföi I gegnum undir-
heima USA, aö ég gafst aö lokum
upp á öllu auglýsingaskruminu og
neitaöi aö veita viötöl.
— Hvernig brugöust Banda-
rikjamenn viö myndum þinum?
— Þeir uröu mjög hræröir og
skelfdir. Þeim datt ekki I hug, aö
veruleiki mikils þorra Banda-
rlkjamanna, einkum svartra,
væri jafn ömurlegur eins og raun
bar vitni. Amertkanar eru þekktir
fyrir aö láta ekki gagnrýni koma
sér of mikiö úr jafnvægi, og ég
held, aö fæstir hafi litiö á myndir
mlnar sem áróöur, en miklu frek-
ar sem upplýsingu um eigin þjóö.
Annars lit ég ekki á mig sem ljós-
myndara, heldur umrenning.
— Bók þin hefur komið út I
nokkrum löndum og litskyggnu-
fyrirlestur þinn vakiö alþjóölega
athygli. Hyggst þú kynna þennan
fyrirlestur betur á Bandarlkja-
markaöi?
— 1 sumar stóöu yfir umræöur
milli bandariskra sjónvarps-
stööva og mln um gerö sjónvarps-
þátta, sem byggja á myndum
mlnum. Þaö var mikil peninga-
lykt af þessu og Hollywood-
framleiöendur höföu áhuga á aö
gera mig frægan I USA og voru
búnir aö finna 76 stórborgir þar
sem myndirnar myndu seljast.
En þá sagöi ég nei, takk: ég haföi
fyrst og fremst áhuga á aö koma
fyrirlestrinum þannig til skila, aö
hann gæti oröiö til þess aö bæta
þaö ástand sem þar er lýst. Nú er
ætlunin aö gera sjónvarpsmynd
fyrir myndsegulband, og veröur
bókinni þá fylgt náiö eftir. Þetta
er sjónvarpsstöö I Kalifornlu,
sem taka mun aö sér verkiö.
— Þú feröaöist um USA i fimm
ár og umgekkst fólk úr öllum
stéttum. Fannst þér ekki erfitt aö
ná sambandi viö manneskjur úr
jafn mismunandi umhverfi?
— Nei, Bandarikjamenn eru
mjög opnir. En vitaskuld þurfti
ég aö beita ýmislegri tækni til aö
vera „viöurkenndur” meöal
fólks, sérstaklega I fátækra-
hverfunum og meöal svartra af-
brotamanna, sem treysta ekki
mikiö á hvlta manninn. En mér
fannst ég ekki ver falskur eöa
sjálfum mér ósamkvæmur, þótt
mismunandi umhverfi kreföist
mismunandi aöferöa aö ná til
fóíks.
— Þú hefur sýnt litskyggnur .
þfnar og haldiö fyrirlestra viöa á
Noröuriöndum. Heföir þú áhuga
aö gera slikt hiö sama á tslandi ef
þér stæöi þaö til boöa ?
— Já, gjarnan. Ég fer meö lit-
skyggnurnar til Vestur-Þýska-
lands I janúar, en eftir þaö gæti ég
vel hugsaö mér aö koma til ts-
lands, ef einhverjir sýndu þessum
fyrirlestri áhuga. im
Jakobs bréf 5, 1-6
A tóbaksekrunum er þaö einnig
hviti maöurinn, sem á allt og
stjórnar þarmeö öllu, en negr-
arnir veröa aö hlýöa möglunar-
laust — bæöi á vorin þegar
tóbaksjurtinni er sáö, þá
konurnar eru atvinnulausar og
sitja aögeröarlausar I skúrum
sínum — og I ágúst þegar tóbakiö
er skoriö upp. Þetta er dæmigerö
niggaravinna segja hinir hvltu,
þvi þeir eru svartir fyrir, og þá
festist tjaran ekki eins vel á þeim
og okkur hvitu mönnunum. Sú
sameiginlega ákvöröun hefur
veriö tekin, aö fyrir vinnu slna
hljóti svertingjarnir lægsta kaup-
taxta, sem er tæpar 700 krónur á
tlmann. En þar eö vinnan er árs-
tlöabundin, og erfitt er aö fá aöra
atvinnu, eru árslaunin rýr.
Tóbakiö er slöan þurrkaö og
selt á uppboöi. Þaö eru fáir staöir,
sem greipa mismuninn á herra og
þræl jafn eftirminnilega I vitund
negrans sem uppboösstaöirnir.
Fyrst ganga hinir hvltu
kaupendur frá tóbaksfyrir-
tækjunum um svæöiö og gefa hröö
og littáberandi merki meö upp-
réttum visifingri og snöggum
eyrnahreyfingum, meöan negr-
arnir hlaupa á eftir þeim eins og
þeir eigi lifiö aö leysa og pakka
tóbakssátunum saman. Þeir
hvitu aka meira aö segja alla leiö
inn I uppboössalina á hvitum,
rándýrum dollaragrlnum og slöar
um daginn raöa þeir I sig stórum,
lostætum nautasteikum, meöan
svertingjarnir narta I nestis-
pakkann sinn einhvers staöar af-
slöis. Hvernig getum viö látiö þaö
viögangast, aö þessar mann-
eskjur vinni meö þrælsóttann I
andlitinu. þegar þær gætu öölast
jafnrétti og frelsi, ef viö bara
borguöum nokkrar krónur I
viöbót fyrir hvern sigarettu-
pakka?
En ef viö höldum þvl fram,
engu aö slöur, aö þrátt fyrir allt
riki ekki þrælahald á tóbaks-
ekrum North Carolina, er erfitt
aö neita þvl, aö herrann og þræll-
inn eru enn til staöar á sykurekr-
unum I Louisiana. Hér er léns-
skipulagiö enn viö lýöi. Hinn hvlti
herragaröseigandi á ekki aöeins
sykurreysakrana, heldur einnig
hús þau, sem hinir svörtu verka-
menn hans búa I. Oftast nær
standa þau I þyrpingu kringum
ekruhöll • hans alveg eins og á
timum þrælahaldsins. Ekrueig-
andinn á meira aö segja hartnær
öll önnur fyrirtæki I smáþorp-
unum, m.a. einu verslun staöar-
ins, sem nefnist þarafleiöandi
„the company store”. Vöruveröiö
þar er iöulega um 20% hærra en I
stórborgunum, en þarsem hinir
fátæku sykurverkamenn hafa
hvorki efni á né tækifæri til aö
komast til borganna, neyöast þeir
til aö kaupa vörur á uppsprengdu
veröi herragaröseigandans.
Meöalárskaup þessara verka-
manna er tæplega 1.2 miljónir
islenskar) og á aö sjá 6-10 manna
fjölskyldu farboröa. Verka-
mennirnir taka þvi oft lán hjá
ekrueigandanum svo endar nái
saman, og lenda oft I botnlausu
skuldafeni, og ánetjast honum
æfilangt fjárhagslega. Oftast nær
greiöa þeir ekki vörurnar i
beinum peningum, heldur eru á
reikning I búöum ekrueigandans
og lenda i enn verri efnahags-
legum ógöngum. Fólk, sem fær
ekki laun fyrir vinnu slna, heldur
aöeins matog húsnæöi er aö mlnu
áliti ekkert annaö en þrælar, þvi
þegar þaö kemur inn i þvilikan
vltahring veröur þaö aö eign
ekrueigandans. Þaö fær ekki leyfi
til aö yfirgefa herragarö hans
fyrr en þaö hefur borgaö skuldir
sinar. Aöeins kraftaverk getur
bjargaö þvi úr skuldunum.
Margir hafa reynt aö skipu-
leggja kjarabaráttu þessara
þrælaverkamanna. T.d. skýröi
hvitur kaþólskur prestur nýlega
frá þvl I dagblööum New Orleans,
aö hann heföi þurft aö halda fundi
meö negrum I svlnastium til aö
foröast skothriö ekrueigendanna.
Hann sagöi einnig, aö erfitt væri
aö skipuleggja baráttu svertingj-
anna, þar eö þeir væru hræddir
viö aö missa þaö litla sem þeir
ættu og nýleg uppreisn, sem
kostaöi 30 þeirra lifiö, án þess aö
nokkuö haÓii áunnist, væri þeim
enn 1 fersku minni. Er dagblööin i
New Orleans skýröu frá þessu
lénsskipulagi I hálfvæmnum
greinarflokki, sem m.a. sagöi frá
börnunum á sykurekrunum, er
fengju aöeins eina appelsinu á
ári, nefnilega á jólunum, var tár-
votri jólapakkasöfnun hleypt af
stokkunum. A sama tlma skipu-
lögöu tannlæknanemar viö
háskólann ókeypis tannlækninga-
vagna, þegar I ljós kom, aö
þrælaverkamennirnir höföu
aldrei haft efni á þvl aö fara til
tannlæknis. Og kannski tann-
lækningar séu nærtæk aöstoö,
þegar tekiö er tillit til þess, aö
stór hluti af fæöu verkamannanna
er sykurreyrinn á ökrunum.
Þaö var aö sjálfsögöu ekki
hlaupiö aö þvi aö gista I skúrum
sykurverkamannanna, þareö þeir
voru hræddir viö gagnaögeröir
hinna hvitu. Þannig var þaö einu
sinni, er ég haföi fundiö mér
næturstaö og var lagstur fyrir aö
huröinni var skyndilega hrundiö
upp og negri nokkur stakk byssu-
hlaupi I magann á mér og rak mig
út i kalda nóttina. Orörómurinn
um komu mina haföi fariö sem
eldur I sinu um bæinn. Slöar um
nóttina skaut fátæk ekkja, aö
nafni Virgina Pete, yfir mig
skjólshúsi.og fékk ég aö sofa I
rúmi meö fimm börnum hennar I
litlum skúr I miöju votlendinu.
Þaö veröur alltaf kalt á morgn-
ana, þegar eldurinn deyr I
ofninum, og þarsem börnin drógu
til sin teppiö, var mér kalt fyrstu
nóttina. Næsta morgun geröi hún
þvl viö gamalt bómullarteppi
handa mér. Ég gleymi henni
aldrei. Hún var reiöubúin aö
standa gegn hótunum hinna
hvitu, þótt hún þyröi ekki aö sofa
undir sama þaki og ég, heldur
flutti I kytru systur sinnar á
meöan.
Nú, nú, ég læt lögfróöum
mönnum þaö eftir, aö meta, hvort
þrælahaldiö sé enn viö lýöi á
sykurekrum Louisiana.
Aftur á móti leikur enginn vafi
á, aö þaö viögengst i Flórlda.
Sjálfur dómsmálaráöherrann
hefur sakaö ekrueigendurna um
þrælahald, án þess aö til nokk-
urra breytinga hafi komiö. Hér er
sykurinn enn höggvinn meö
sykurhnffum og eftir erfiöan
vinnudag er verkamönnum ekiö
heim eins og dýrum, ekki heim til
heimila sinna, heldur „heim” til
þrælabúöa, þar sem meira en
hundraö manns er oft á tiðum
komiö fyrir I sama herbergi.
Þessar myndir sem ég tók þar er
varla hægt aö sjá annars staöar,
þar sem stærstu sjónvarpsstöð
Bandarikjanna hefur veriö mein-
aöur aögangur I búöirnar.
Búöirnar eru jafn stórvirkar og
á tlmabili þrælahaldsins viö aö
dreifa og eyöileggja hinar svörtu
fjölskyldur, þarspm kven-
mönnum er ekki heimilaður
aögangur aö búöunum. En það
eru einnig til aðrar tegundir búöa,
sem gera fjölskyldunni kleift aö
búa saman. Þaö er vafasamt
hvort aöstæöur slikra fjölskyldna
séu nokkru betri, þvi fjölskyldu-
meölimir eru háöir hverjum
öörum I sllkum mæli, aö ógjörn-
ingur er aö senda börnin I skóla.
Oft veröa allir f jölskyldumeölim-
irnir aö halda út á ekrurnar, svo
llfsafkoma sé tryggö. Þetta gildir
ekki sist um ávaxta- og land-
búnaöarverkamennina. Börnin I
Louisana fá aöeins eina appelslnu
á ári, en börnin I Flórida drukkna
næstum þvl I appelsinum. USA er
sennilega eina rlka, kapttalska
landiöí heiminum, sem enn leyfir
barnavinnu — þó hún hafi form-
lega verið bönnuö meö lögum
1911, alla vega I verksmiðjum og I
námum. Þaö er engu aö slöur
staðreynd, aö velmegun
Bandararikjanna I dag byggist
ekki einungis á þrælahaldi heldur
einnig barnavinnu. I dag er einn
fjóröi af ávaxtauppskeru USA
tindur af börnum undir 16 ára
aldri.
Bæöi vinnubúöirnar sem
appelsiulundarnir eru auövitaö I
eigu hvltra manna, — og tiltölu-
lega fárra. Þó aö mér sé þaö ekki
geðfellt aö gefa einstökum sér-
stökum aöila auglýsingu, get ég
ekki stillt mig um aö nefna þaö
fyrirtæki, sem á stóran hluta
þessara þrælabúða (eöa
appelslnubúöa, þvi þar er
appelsinusafi framleiddur). Jú,
þaö er Coca-Cola, sem á eitt
stærsta appelslnusafafyrirtækiö,
Minute Maid. Og appelsinusafinn
er fluttur noröureftir I Kókbllum
og slðan skipaö I flutningaskip,
sem sigla meö farminn m.a. til
Noröurlandanna.
Nú, jæja, ástandiö er ef til vill
ekki þaö alversta I Kókbúöunum,
— jafnvel þó aö börnin þar þjáist
af alls kyns sjúkdómum, sem ým-
islegur skortur veldur, m.a. eru
mörg þeirra haldin blóöskorti,
sem gerir þau þreytt og horuö. En
engu að slöur leikur enginn vafi á,
aö Coca-Cola búöirnár eru langt
frá þvl aö vera þær verstu.
Lúkas 7, 36-50
Viö skulum ekki láta okkur
detta þaö til hugar, aö þaö séu aö-
eins atvinnulausir, sem gerast of-
drykkjusjúklingar. Ég fékk æ
ofan I æ staöfestingu á þvl, aö þar
sem sambandiö herra-þræll réði
rikjum, var hvorki herrann né
þrællinn ánægöur meö hlutskipti
sitt, þar sem bæöi hlutverkin
hindra viðkomandi aö vera mann-
legur. 1 hinni rlkjandi stétt
rak ég mig á töflumisnotkun
og alkóhólisma, sem var ekki
minni en I hinum kúguöu stéttum.
Þetta kom ekki sist I ljós,
þegar ég lenti hjá rlkustu
fjölskyldu veraldar, Rockefeller-
fjölskyldunni. Rockefellerarnir
eignuöust auö sinn á oliuheims-
veldinu Esso (Exxon) og tókst aö
troöa óteljandi keppinauta I for-
aöiö. Auk þess eiga Rockefeller-
arnir nokkra stærstu banka 1
heimi, ásamt mörgum öörum
fyrirtækjum, er ekki tekur tali.
Viö þekkjum aö sjálfsögöu til þess
hvernig hin borgaralegu litablöö
hefja þessa kúgara til skýjanna I
tárvotum sögum um hin
hamingjusömu hjónabönd þeirra,
eins og sagan af hinum fjóröa
karlleggi Rockerfelleranna
og afkomanda annarrar rikr-
ar amerlskrar fjölskyldu, dótt-
ur öldungadeildarþingmannsins
Charles Porter. Ég komst aö þvl,
aö tilvera þeirra er allt önnur en
hin rósrauöa mynd, sem Life
Magazine hefur skapaö. t þessu
eldhúsi sat ég og drakk mig fullan
meö John D Rockefeller, fylkis-
stjóra i West Virginia og llklegu
forsetaefni I framtlðinni. Meö til-
liti til hins persónulega öryggis,
er yfirstéttin betur stödd en
undirstéttin, en engu aö slöur fær
hún aö kenna á ofbeldinu.
Eiginkona Johns, sem þiö sjáiö
hér á myndunum, missti t.d. tvi-
burasystur sina fyrir nokkrum
árum I Chicago. Hún var stungin
á hol og drepin meö 116 axarhögg-
um oghnlfsstungum. En þaö rann
fyrst upp fyrir mér næsta morg-
un, þegar viö vorum oröin vinir
og timburmennirnir gufaöir upp,
aö glæpir undirstéttarinnar er aö-
eins endurskin af afbrotum yfir-
stéttarinnar.
Rockefeller kallaöi á mig inn á
skrifstofu slna. Hann haföi lofaö
mér aö llta á stutta lýsingu af
áætlun minni, sem ég bar alltaf á
mér I von um aö fólk gæfi mér
peninga fyrir filmum. Eln I vimu
þess aö vera staddur á heimili
Rockefellers haföi ég alveg
gleymt stuttri lýsingu á einni
áætlun minni um „Miskunnar-
lausa slátrun Rockefeller-
ættarinnar á 41 fanga I Attica-
fangelsinu”. Ég þarf náttúrlega
ekki aö segja frá þvl, að ég fékk
ekki eyri af Rockefeller. Mér
varð skyndilega ljóst aö ég haföi
setið hjá fjölskyldu, sem hafði
drepiö fleiri manneskjur en
nokkur moröingi sem ég haföi
dvalist hjá á öllu ferðalagi mi'nu,
og aö ég þekkti marga ættingja
þeirra, sem þessi fjölskylda haföi
myrt. Þegar ég gekk þennan
morgun á þjóöveginum uppi i
fjöllum, peningalaus og filmu-
laus, hafði ég oröiö fyrir nýrri
reynslu um veröld undirheim-
anna og yfirstéttarinnar:
mynstur fátækrahverfanna sem
einkennist af moröum og alkóhól-
isma er aöeins spegilmynd af
hinni rlkjandi stétt.
(þýöing—im)