Þjóðviljinn - 07.01.1979, Blaðsíða 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. janúar 1979.
þegar eitt kvikmyndahúsanna 1
borginni sýndi mynd meö Bill
Haley og Comets á háskeifti
rokk og rollsins.
Blómaskeið
1954-1959
Rokkift var svo áhrifarikt aft
upprennandi tónlistarmenn
hvarvetna i heiminum snerust á
hæli og tóku aft dýrka þessa nýju
gyöju.
Suftur i borginni Memphis i
Tennessee fylki var úngur efni-
legur country söngvari sem
jafnan var nefndur Hillbilly-
drengurinn.
Arift 1954 hljóftritafti hann
gamla „rythm & blues” lagift
„Tha& allright” fyrir litift
hljómplötufyrirtæki. Þetta var
upphafiö aft miklum frægftar-
ferli rokkkóngsins Elvis
Presley.
A eftir honum komu margar
stjörnur á borft vift Carl
Perkins, Jerry Lee Lewis,
Buddy Holiy, Eddie Cochran,
Gene Vincent, Bo Dlddley, Fats
Domino, Chuck Berry, Chubby
Checker, Little Richard,
Platters o.fl..
Þaft er ákaflega merkilegt
þegar þetta timabil er skoftaft,
aft flestir þessara listamanna
störfuftu hjá mjög litlum fyrir-
tækjum, sérlega þó i byrjun. Og
annaft er þaö, aft flestar tækni-
nýjungarnar i upptökutækninni
á þessum árum komu einmitt
fram hjá þessum smáfyrirtækj-
um.
Hnignun
Upp úr 1959 tók rokkinu aft
hnigna verulega. Don McLean
segir i söng sinum „American
Pie” aft tónlistin hafi dáift um
leift og Buddy Holly dó, 3. febrú-
ar 1959. Um sama leyti gerftust
margir örlagarikir atburftir 1
sögu rokksins. Eddie Cochran
dó ári eftir daufta Buddys, Elvis
Presley gekk I herinn 1959 og
var óbeint dauftur i tvö ár. Úr
hernum kom hann svo ger-
breyttur maftur. Jerry Lee
Lewis varö aö hverfa úr svifts-
ljósinu þegar hann hneykslafti
allan heiminn meft þvi aft giftast
13 ára frænku sinni. Little
Richard týndi sér I trúariftkun-
um sinum og Chuck Berry lengi
i málaferlum fyrir aft smygla
konu óviljandi yfir fylkismörk.
Var honum siftan stungift inn
fyrir þennan fáránlega glæp.
Rokkift dó eiginlega árift 1959
og poppift tók vift. En poppift er
ekkert annaft en engi frá rokk-
inu. Upp úr 1967 spratt svo rokk-
ift fram á nýjan leik I nokkuft
breyttri mynd. Þaft veröur rakift
nánar seinna.
Bylting án blóðs
Rock & roll breytti öllum lifs-
venjum unglinga á sjötta ára-
tugnum. Þaft breytti útliti ung-
linganna, talsmáta þeirra,
klæftaburfti og göngulagi. Rokk-
ift bylti og breytti fyrri dansstil.
Þaft gerbreytti meira aft segja
vifthorfum unglinganna til um-
hverfisins, áliti þeirra á heims-
málunum, foreldrum sinum, og
ekki sist eigin áliti.
Unglingarnir hættu aö vera
afteins óþroskaftir krakkar. Þeir
hættu aö vera hreinar og beinar
eftirmyndir sem sátu og stóftu
eins og þægir rakkar.
Rokkiö svipti þessari þægftar-
hulu af unglingum heimsins.
Unglingarnir snarsnerust á
punktinum og uröu óstýrilátir t-
áningar meö eigin sifti og venj-
ur, og umfram allt eigin skoöan-
ir.
„Rock & roll” er ef til vill
fyrsta tónlistarformift sem höfft-
ar beint til unga fólksins og er
leikift svo til eingöngu af ungu
fólki, þó margir rokkarar geti
farift aft skofta gráu hárin.
Rokkift er kraftur bundinn i
tónum. Kraftur sem varft þess
valdandi aö lifsmynstur miljóna
gerbreyttist. „Rock & roll” var
bylting án blófts.
Rokkift er þvi meira en aöeins
tónlist.
-jg
FINGRARÍM
Umsjón: Jónatan Garðarsson
ROKK
aft forftast kynþáttafordóma,
ákvaft Alan aft kalla tónlistina
ekki „Rythm & blues”. I staft
þess notafti hann orftin
„rock’n’roll” sem oft var haft
yfir hljómplö'cur meft svartri
danstónlist. Þar meft var „Rock
’n roll” komift á hreyfingu.
Um svipaft leyti voru nokkrar
hvitar danshljómsveitir farnar
aö bæta „rythm & blues” lögum
inni danslagaprógrömm sin.
Þetta var greinilega sú tónlist
sem vakti mesta lukku meftal
ungs fólks. Endurbættu (eöa
einfölduftu þeir tónlistina til aft
hún hæffti þeim betur. Asláttur-
inn varft ruddalegri og jafn-
framt áleitnari og textana
þynntu þeir út.
Rokkstjarnan
Bill Haley
Bill Haley varft fyrsta hvita
rokkstjarnan. Frá 1953-1954
uröu lögin „Crazy Man Crazy:
Shake, Rattle and Roll, og
„Rock around the Clock”
óhemju vinsæl. Þaft síftast talda
sló hreinlega i gegn og hóf eigin-
lega sigurgöngu rokksins.
Kvikmyndirnar stuöiuftu ræki
lega aö framgangi rokksins.
Töffararnir James Dean og
Marlon Brando lögftu linuna I
klæftaburöi og háttalagi rokk-
kynslóftarinnar. Kvikmyndir
þeirra settu allt á annan end-
ana,
«11 Haley og hljómsveitin
Comets komu fram I kvikmynd-
inni „Blackboard Jungle”. Þar
fluttu þeir lagiö „Rock around
the Clock. Fleiri myndir meft
þeim og ýmsum öftrum rokk-
stjörnum fóru sigurför um
heiminn. Myndirnar fengu
óhemju aftsókn og oft urftu
óspektir og skrilslæti I kvik-
myndahúsum þar sem myndir
voru sýndar. Reykjavik fór ekki
varhluta af þessum djöfulgangi
Rokkið er mjög stór
þáttur í tilveru unga
fólksins í dag. En það eru
fæstirsem geta sagt hvað
það er. Enda er varla
hægt að skilgreina fyrir-
bærið rokk í stuttu máli.
Til að grafast aðeins
fyrir um hvað rokk er,
þarf að leita langt aftur.
Svo langt að það er auð-
veldlega hægt að týna sér
í þeirri leit. En samt
verður gerð tilraun til að
varpa daufu Ijósi á þenn-
an þátt í tilveru okkar.
Verður þvi hlaupið nokk-
ur ár aftur í tímann og
hugleiddir nokkrir punkt-
ar sem varða miklu um
tilurð rokksins. Vonandi
stendur einhver upp frá
þessum lestri örlítið fróð-
ari en áður um rokkið.
Kom frá
Bandaríkjunum
„Rock & roll” kom frá Banda-
rikjunum ásamt Coca Cola,
hamborgurum, hasarblöftum,
kvikmyndum, tyggjói, lakk-
skóm og gallabuxum, svo aft
eitthvaft sé nefnt. Þaft hófst sem
svört tónlist fyrir þá hvitu, en
varft aft rödd heillar kynslóöar
og afkomenda hennar. Rokkiö
varft á svipstundu sú dægurtón-
list sem máli skipti i vestrænu
þjóftfélagi 20. aldarinnar.
I upphafi var „Rock & roll”
oft kailaft villimannatónlist efta
frumskógar. Jafnvel var sagt aö
rokkiö væri alls engin tónlist,
heldur hreinn og klár hávafti.
En nú er rokkift stór hluti af
daglegu Hfi okkar. (Jtvarp og
sjónvarp byggja mikinn hluta af
sinni dagskrá á þessari tónlist.
Kvikmyndir nota rokk til
áhersluauka I ýmsum mikil-
vægum atriftum. Skemmtanir
fara flestar fram undir rokktón-
list. Blööin flytja fréttir úr
heimi dægurtónlistarinnar.
Mikill hluti viftskipta I heimin-
um er tengdur rokkinu og heim-
ilin i landinu búa flest öll yfir
fullkomnum tækjum til aft mót-
taka efta framleifta rokktónlist.
Svört tónlist
fyrir þá hvítu
Segja má meft nokkru sanni
aft „Rock & roll” sé svört tónlist
fyrir þá hvitu. Þessi tónlist er
runnin úr tónlistarvöggu
svartra Bandarikjamanna eins
hvað er það?
og flest helstu, skapandi tónlist-
arform 20. aldarinnar. Tónlistin
er frelsisóp svarta mannsins, sú
gjöf skaparans sem hvita
manninum tókst aldrei aft
murka úr honum.
En er þá ekki rangt aö telja
rokkiö svarta tónlist fyrir þá
hvitu? Þaö má vera aft svo sé,
en ef vift skoftum dæmift betur
kemur i ljós aft „Rock & roll”
þróast aftallega út úr hinni
angurværu blús-tónlist. Meft
djasshljómsveitunum fékk blús-
inn breiöara túlkunarform en
áftur haffti verift. En fátækir
svertingjar i iftnaftarborgum
hvita mannsins vildu margir
hverjir meiri hávafta og
ákveftnari hrynjandi til aö
dansa eftir. Tónlist til aft
gleyma eymdinni I heimi þeirra
hvitu. I hrafta og hörku borgar-
Hfsins fékk blúsinn þá meftferft
sem skapafti honum nýjan
hljóm. Rafmagnsgitarinn og
tromman tóku viö af kassa-
gitarnum og stappi gamla blús-
söngvarans. Formift hertist og
varö ákveftnara og villtara en
áftur. „Rythm & blues” komst i
hámæli I svertingjahverfum
stórborganna. Ýmsir djass- og
blúsleikarar komu mjög viö
þróunarsögu „Rythm & blues”
og seinni þróun rokksins eins og
gefur aft skilja.
Flest er falt ef
áttu aur
En hvita manninum er fátt
heilagt. Og ekki lá fyrir „Rythm
& blues” aö veröa séreign þræl-
anna.
Sagan segir aft Alan Freed,
útvarpsmaftur I borginni Cleve-
land I Ohio, hafi rekist inn i
hljómplötuverslun eina þar i
borg áriö 1952. Þetta búöarráp
hans skipti sköpum fyrir
„Rythm & blues”, ef sagan er
eins sönn og af er látift. Alan
Freed þessi komst aft þvi aft
hvitir unglingar versluftu mikift
hljómplötur meft „rythm &
blues” tónlist sem eingöngu var
ætluft fyrir svartan markaft.
Hann hóf þá aft leika þessa tón-
list i útvarpsþáttum sinum. Til