Þjóðviljinn - 11.03.1979, Blaðsíða 14

14 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 11. mars 1979.
Konur og ofbeldi
veriB likt viö isjakann, þar sem
aöeins 1/10 hluti kemur upp á
yfirboröiö, en 9/10 eru ósýnilegir.
Skýringarnar eru margar. Oft
fyllist konan sektarkennd og
skömm; — hún þorir ekki aö
viöurkenna fyrir öörum i hverju
hún hefur lent, eöa þá aö hún finn-
ur til meö manninum og finnst
ekki taka þvi aö kæra brotiö sem
þung refsing liggur viö.
Kona sem veröur fyrir nauögun
eöa nauögunartilraun veröur I
raun fyrir tvöföldu áfalii. Hiö
fyrra er atburöurinn sjálfur sem
veldur ósjaldan lagnvarandi sál-
rænum erfiöleikum og oft likam-
legum skaöa, en hiö siöara er
eftirieikurinn: — sjálfsásökun,
tortryggni kerfisins, skömmin og
veggir fordóma sem hún mætir
ails Staöar og mótast raunar sjálf
af.
„Það er ekki hægi ao
nauðga konu nema...."
Almennt viöhorf til nauögana
einkennist af goösögnunum
tveimur: „Þaö er ekki hægt aö
nauöga konu, nema hún vilji þaö”
og „Allar konur dreymir um aö
láta nauöga sér”. Þetta viðhorf
og ótal aörir hleypidómar ein-
kenna einnig meðferö slikra mála
hjá lögreglu, læknum og dómstól-
um.
Ef kona tekur þá ákvörðun aö
kæra nauögun og heldur aö hún
fái skilning og skjót viöbrögö, þá
er þaö mikill misskilningur. Oft
eru yfirheyrslurnar sjálfar þungt
áfall þar sem konan er neydd til
aö endurlifa atburöinn og segja
frá honum margoft. Þetta vill
enda með aö konan brestur i grát
og hleypur á dyr. Kæran hefur
verið dregin til baka.
Hiö fyrsta sem mætir henni er
tortryggnin — henni er ekki trú-
aö. Nauðgun er eina brotiö þar
sem fortið þolandans og aödrag-
andiskiptir höfuömáli. Þaö er al-
gengt aö konan sé spurð hvaö sé
langt siöan hún hafi sofiö hjá sið-
ast, hjá hve mörgum hún hafi
sofiö um ævina o.s.frv. Slikum
spurningum þarf hinn ákæröi
ekki aö svara. Bak viö þessar
spurningar liggja leifar liöinnar
tiöar, þegar lögin skildu á milli
hreinna meyja og virðulegra hús-
mæðra annars vegar og svo „all-
ra hinna” hins vegar.
Annaö atriöi sem skiptir miklu
máli fyrir meöferö og niöurstööu
málsins er hvort konan hefur
þekkt manninn fyrir og þá
hvernig. Hafi hún þekkt hann,
vériö meö honum eöa sé hún gift
honum, eru litlar likur til þess aö
mark veröi tekiö á kærunni.
Hegöun hennar (ekki hans) og
aödragandinn skiptir einnig
miklu máli. Hafi hún t.d. rætt viö
manninn, drukkiö meö honum
glas af víni eöa kaffi, aö ekki sé
talaö um ef hún hefur boöiö hon-
um heim eöa þegiö heimboö
hans, er álitiö aö hún hafi veriö aö
„leika sér aö eldinum”, „bjóöa
hættunni heim” „freista” manns-
ins og því géti hún bara sjálfri sér
um kennt. Þannig hegöi góöar
stúlkur sér nefnilega ekki.
„Engin mótspyrna veitt"
Oft er þess einnig krafist viö
frumrannsókn nauögunarmála aö
kona beri áverka eftir atburöinn,
— þe. aö hún hafi sýnt svo harka-
lega mótspyrnu aö á henni sjái.
Þessa kröfu er ekki auövelt aö
uppfylla, þvi konum er frá barns-
aldri innrætt hræðsla viö lfkam-
legt ofbeidi og þeim kennt aö
foröast átök I stað þess aö bera
hönd fyrir höfuö sér. Rannsóknir
sanna að konur þora í fæstum til-
vikum aö sýna mótspyrnu vegna
ótta við viöbrögö mannsins.
Þær hafa, þegar svo langt er
komið, ekki neitt val um þaö
hvort þeim veröur nauögaö,
heldur aöeins um þaö hversu
miklu lfkamlegu ofbeldi þær
veröa beittar um leiö. En þó lik-
amlegt ástand konunnar sé
grannskoðað við rannsókn
nauðgunarmála er andlegt
ástand hennar látið lönd og leið og
sjálfar yfirhreyrslurnar geta haft
alvarleg eftirköst.
„Hún vildi þetta sjálf"
Helstu viðbárur þeirra sem
kæröir eru fyrir nauðgun og nást,
eru aö konan hafi sjálf viljaö vera
meö i leiknum. Mótbárur hafi
veriö látalæti og allt hafi farið
fram með hennar vilja. Konan er
margSpUrö a5 þessu auk þess sem
henni er bent á hversu aiv'Srleg á-
kæra þetta er og hve þung reísing
liggi við henni. Lögreglan trúir
þvi einfaldlega ekki aö konunni
hafi verið nauögaö, heldur sé á-
stæöan fyrir kærunni sú aö hún
sjái nú eftir öllu saman, sé hrædd
um aö eiginmaöurinn komist aö
smávegis hliðarspori eöa sé
hrædd um að vera ófffsk (til
skamms tima eöa áöur en fóstur-
eyöingar voru lögleiddar á
Noröurlöndum, gat kona fengiö
fóstri eytt ef henni haföi veriö
nauögaö.annars ekki).
„Þú skalt ekki........"
Þær kröfur sem almenningsá-
litiö og lögregla gera til kvenna
eru þessar: Konur eiga ekki aö
haga sér eins og þeim sýnist. Þær
eiga ekki aö tala viö ókunnuga.
Þær eiga aö kikja i aftursætiö á
bilnum sinum áður en þær setjast
upp i hann. Þær eiga ekki aö
labba einar heim til sin, þær eiga
ekki aö þiggja heimboö eöa vin af
neinum, þær eiga ekki.... o.s.frv..
Þessar kennisetningar eru leifar
frá þeim tima þegar þjóöfélags-
geröin var öll önnur og konan var
e.k. fjölskyldueign: — ósjálfstæö-
ur einstaklingur og likamlega og
fjárhagslega undir verndarvæng
feöra, eiginmanna eöa bræöra.
Sjálfstæð kona I nútima þjóö-
félagi passar ekki inn i þessa
mynd og hagi hún sér á þennan
hátt þá er það ekki vegna dyggöa
heidur vegna hræöslu.
Nútima kona velur sér sjálf
sina vini og kunningja. Hún fer
allra sinna feröa, hún heimsækir
þann sem hún vill og hún býöur
heim þeim sem hún vill, hvort
sem um konu eöa karl er aö ræöa.
Þetta þýðir hins vegar ekki að
hún hafi meö þvi gefiö sig á vald
karlmanninumogviljiólm komast
i rúmiö meö honum, en þannig
eru málin túlkuö, þegar i hart fer.
— Rikja sömu viöhorf og for-
dómar hér á Islandi i meöförum
þessara mála?
Já, áreiöanlega. Þessi viöhorf
hafa rikt alls staöar þar sem ein-
hverjar kannanir hafa veriö gerö-
ar. Þó er almennt minna ofbeldi
hér en t.d. á Noröurlöndum og
beinar likamsárásir á konur úti á
götum eru fátiöari. Þaö gæti aftur
leitt til þess aö konur væru ekki
eins varar um sig gagnvart ó-
kunnugum, en sú sifellda hræösla,
semkonai stórborg erlendis verö-
ur að búa viö ef hún hættir sér út á
götu eftir myrkur, er sem betur
fer ekki algeng hér.
—AI

KAFFIBOÐ
fyrir Iðjufélaga 65 ára og eldri verður
haldið í Víkingasal Hótels Loftleiða
sunnudaginn 18. mars kl. 3 e.h.
Miðar verða afhentir
á skrifstofu félagsins Stjórn Iðju
Tækniófreskjan
Ef menn ganga ekki troðnar
slóðir, þá eiga þeir yfirleitt
erfitt uppdráttar.
Þó er ekki alveg sama á
hvaöa sviöi er. Hvaö eru Hka
troðnar slóöir? Troðnar slóðir
eru oftast skilgreindar sem rikj-
andi álit meirihlutans.
I ýmsum tilvikum skapast álit
meirihlutans ekki vegna þess að
einhver sérstök hugmyndafræöi
liggi þar aö baki, allavega ekki
vitræn. Skoðanir meirihlutans
eru oft byggöar á eölislægri
ihaldssemi fólks sem ráöandi
valdakerfi hefur haft afar gott
lag á að notfæra sér til aö viö-
halda efnahagslegum tökum
sinum á þjóöfélaginu.
Þetta hefur oftast gengiö
hljóðalitiö fyrir sig og ekki
breyst mikiö frá einum tima tii
annars.
En er ihaldssemi alltaf af þvi
vonda? Eru troðnar sióöir endi-
lega þröngsýnt afturhald? Aö
efast um þaö getur veriö þaö
sama og að leggjast á högg-
stokkinn.
Aö halda þvi fram að allar
nýjungar séu ekki góöar, getur
oröið til þess aö menn veröi
stimplaðir afturhaldsseggir.
Fornar dyggðir eru úreltar. 011
ný sjónarmið eru rétt. Svona
geta hlutirnir veriö einfaldir i
uppsetningu.
íhaldsemi er hinsvegar hug-
tak sem ekki er hægt að af-
greiða á einfaldan hátt. Ihald-
semi sem viöheldur misrétti og
óréttlæti er vond út frá sjónar-
hóli frjálslyndra manna.
Ihaldsemi sem viðheldur þvi
sem best hefur reynst er jákvæö
og byggist á heilbrigðri skyn-
semi. En þarna er vandrataö
meðalhófiö.
1 Reykjavik hefur verið byggt
frystihús sem er eins fulikomiö
og tæknikunnátta og hugvit nær
lengst. Það er tölvuvætt og af-
rakstur þess og nýting hráefnis
verður betri en annarsstaðar.
Þaö samrýmist ekki heilbrigðri
skynsemi að vera á móti sliku
fyrirtæki.
Hinsvegar þýöir þaö ekki aö
ómennsk tölvuvæöing sé rétt á
hvaða sviði sem er.
1 læknisfræði hafa verið tekiní
notkun tæki sem byggö eru á há-
þróuöustu rafeindatækni. Eng-
inn skyni borinn maöur leggst
gegn sliku.
Þaö segir hins vegar ekki til
um það aö samskonar tækni-
kunnáttu eigi aöyfirfæra á allan
rekstur þjóöfélags.
Þarna er komin I hnotskurn sá
vandi sem nútimamaöurinn
stendur frammi fyrir. Hann á
um tvo kosti aö velja. Annars-
vegar aö ráöa sjálfur örlögum
sinum og hafa stjórn á þvi hvaö
notað er til jákvæöra hluta.
Hinsvegar aö hljóta þaö hlut-
skipti aö verða bráð þeirri
tækni-ófreskju sem allt bendir
til að muni meö sama áfram-
haldi gleypa einstaklingana
sem sjálfstæðar og hugsandi
verur.
mmmmmmmmmm m wmmmmmmmmmm
Það er heldur ósennilegt að
þessar hugleiöingar veki upp
einhverja sérstaka hrifningu.
Straumurinn liggur í aðra átt.
Menn ættu samt að hugleiöa þaö
i hvaöa átt straumurinn liggur
og hver stjórnar honum.
Tækniófreskjunni var ekki
ungað út hér á Islandi. Hún er
innflutt. Hún þrammar heldur
ekki áfram eins og gömul risa-
eðla.Hún læöist og hún smýgur
eftir hávisindalegum út-
reikningum. En viö hvert fót-
mál bitur hún smábita af
einstaklingnum. Einstaklingur-
inn veröur stöðugt minni og
stöðugt meira ósjálfbjarga
gagnvart þessari ófreskju.
Hann missir ekki aöeins hluta af
andlegufrelsi slnu, heldur einn-
ig fjárhagslegu. Þetta tvennt
glatast þó oft á samtvinnaðan
hátt.
En nú verður að sýna vissa
sanngirni. Tækniófreskjan
veröur einnig aö lifa. En hún ét-
ur upp og eyöir beitilöndunum.
Þessvegna leggur hún stööugt
undir sig ný svæði.
Islendingar hafa undanfarin
ár kynnst matarvenjum þessar-
ar ófreskju á ýmsum svibum,
en eitt þeirra er sérstaklega
skýrt og einfalt vegna þess aö
þar á i hlut stærsti hluti þjóöar-
innar.
Fyrir rúmum áratug var
stofnsett sjónvarp á Islandi.
Það voru ýmsir á móti sjón-
varpi og af margvislegum
ástæðum. Liklega var það
hermannasjónvarpið sem flýtti
Hrafn
Sœmundsson
skrifar
fyrir þessari þróun. Þrátt fyrir
ýmsa galla er sjónvarp gott
fyrirtæki. Það stækkar heims-
mynd almennings ef rétt er á
haldið og við höfum borið gæfu
til þess að misnota ekki sjón-
varpið eins ógurlega og gert er
sumstaðar erlendis.
En sjónvarpið er afkvæmi
tækniófreskjunnar, og meöan
svart-hvita sjónvarpið var að
breiðst út þá var ófreskjan södd
og ánægð. En markaðurinn varö
aö lokum mettaðurog þá byrj-
uðu sultarhljóöin aftur I ófreskj-
unni. Litasjónvarpið varð næsta
beitiland. Litasjónvarpiö sigr-
aði Island ekki í þróun, heldur
meö leiftursókn, sem stjórnvöld
stóöu óbeint að baki með linnu-
lausum gengisfellingum og óöa-
veröbólgu. Og enn varö ófreskj-
an svöng.
Nú er þriðja stig á þessum
sama meiði hafið. Orustan um
mytidsegulbandið er byrjuö og
sú orusta mun standa næstu
mánuði. Þegar henni lýkur
verður örugglega búið að finna
upp nýtt leikfang.
Sjónvarpsdæmiö er sett hérna
upp vegna þess aö þaö er mjög
einfalt og það sameinar þá tvo
þætti sem vikið var aö I upphafi.
Það hefst á nokkuö vitrænum
grundvelli en þróast I þaö aö
veröa að skynlausu kapphlaupi,
sem hneppir fólk i fjárhagslega
fjötra og kallar á stööugt meiri
spennu og meiri hagvöxt.
Þó er neysluæðið ef til vill
ekki hættulegast fyrir einstak-
linginn. Þaö sem veröur hættu-
legast fyrir einstaklinginn er
þaö ef honum verður bolaö
burt úr atvinnullfi þjóðanna og
hann stendur eins og skynlaus
skepna frammi fyrir sjálfvirkni
tækniófreskjunnar.
Þarna er ekki aðeins á ferð-
inni sú hætta að meginþorri al-
mennings verði atvinnulaus i
framtiöinni. Sjálfvirkni getur
aukiö hagvöxt og ef vel er á
haldið er hægt aö útdeila brauö-
inu þannig að allir hafi nóg.
Hættan er sú aö ein-
staklingurinn minnki og minnki
og persónuleg þátttaka hans
verði stööugt minni. Þessi hætta
er þegar komin i sjónmál og hún
getur leitt til þess að æösta
skepna jarðarinnar veröi að
skynlausum múg og skapi
ástand sem hefur ófyrirsjáan-
legar afleiðingar.
Þetta er ekki svartagaldurs-
raus sem fundið er upp hérna
viö ritvélina.óttanumviötölvuna
skýtur æ víöar upp kollinum
meöal hugsandi manna víöa um
heim.
En bak við tækniófreskjuna
stendur auðmagniö og þaö hefur
aldrei látiö mannlegar til-
finningar og farsæld ein-
staklinganna sitja i fyrirrúmi.
Stjórnendur þess hafa veriö og
eru ómennskir.