Þjóðviljinn - 20.05.1979, Síða 13

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. mal 1979.
Sunnudagur 20. mal 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13(
Viötal
Alfheiður
Ingadóftir
í Flatey á Breiðafirði er mikið og fjölskrúðugt
fuglalif, sem auk annarra kosta lokkar hundruð
ferðamanna til eyjarinnar ;ír hvert. Meðal þeirra
eru margir fuglaskoðarar og fuglafræðingar, inn-
lendir sem erlendir, og una þeir hag sinum vel í
þessari náttúruparadis, sem Flatey og raunar allar
eyjarnar á Breiðafirði eru.
Einn hefur þó verið öðrum þaulsetnari undan-
farin ár, en það er Ævar P idersen, deildarstjóri i
dýrafræðideild Náttúrufræðistofnunar íslands. Á
hverju sumri i 5 ár hefur Ævar dvalið i Flatey og
stundað þar viðtækar „persónunjósnir” um hagi
teistunnar sem verpur i holum og gjótum viða um
eyna. Þjóðviljinn fór á fund Ævars i fyrri viku og
forvitnaðist um hvað honum gengur til með rann-
sóknum sinum og hverjar niðurstöðurnar eru. En
fyrst var þó auðvitað spurt af hverju Flatey hefði
orðið fyrir valinu sem rannsóknarmiðstöð.
Teistan er au&greinanleg á eldrauöum fótum slnum, og þegar hún tistir kemur I ljós eldrautt kok og tunga.
Rætt við ÆVAR PEDERSEN um
fuglaskoðun í Flatey á Breiðafirði
— Ég valdi Flatey af þremur
ástæðum, sagði Ævar. 1 fyrsta
lagi þurfti ég sæmilegt teistu-
varp, í öðru lagi stað þar sem
friðurerá varpinu og i þriöja lagi
gott húsaskjól. t Flatey var öllum
þessum skilyrðum fullnægt og
þar er raunar frábær aðstaöa til
rannsókna á sjófuglum.
Tilgangur þessara rannsókna
er fyrst og fremst aö fylgjast með
breytingum, sem oröið hafa á
varpinu á undanförnum árum og
reyna að finna skýringar á þeim.
Eitt markmiðið er aö reyna aö
finna aöferð til að áætla fjölda
para á svæðinu út frá talningu
fuglanna, en þaö er ýmsum
erfiðleikum bundið, þar sem tals-
vert af ókynþroska fugli heldur
sig við varpiö. 1 þriðja lagi miðast
rannsóknirnar viö varpið sjálft,
þ.e. hvenær fuglinn fer að verpa,
hversu mögum eggjum verpur
hann, hvernig reiðir eggjunum af
o.s.frv. 1 fjóröa lagi hef ég
athugaö fæöuval fullorönu fugl-
anna og hvaða fæðu foreldrar
bera I ungana.
— Geturöu sagt mér deili á
islensku teistunni?
upplýsingar frá Jóni Bogasyni og
Hafsteini Guðmundssyni um
teistuvarp fyrr á timum, en á
árunum 1940-1965 voru ekki nema
örfá teistupör I Flatey og árið 1966
er nokkuö vlst að aöeins 1 par var
þar. Árið 1967 voru þau aftur
orðin 6, en fram til ársins 1974,
þegar ég byrja aö fylgjast meö
þessu er ekkert vitað með vissu.
Það ár voru pörin hins vegar
orðin 225. Siöan hefur pörum enn
fjölgað, þannig aö árið 1977 finn
ég 416 pör og nokkurn veginn
sama f jölda áriö 1978, þannig aö
nú virðist komið jafnvægi á i
varpinu.
— Hverjar teluröu ástæðurnar
fyrir þessari sveiflu?
— Á árunum fram til 1971 var
allt morandi i rottu I Flatey og
vitað er að rottur herja á sjófugla
og éta unga þeirra og egg. Árið
1971 tókst að útrýma rottunum, og
siöan hafa þær ekki sést I Flatey.
Svo virðist sem stærsta stökkið i
teistuvarpinu hafi einmitt orðið
árið 1971 en siöan i febrúar það ár
hafa engar rottur sést I eynni.
Rotturnar eiga greiðan aðgang að
eggjum og ungum teistunnar, og
þar sem unginn hreyfir sig ekki
úr hreiörinu fyrr en hann hetur
náð svipaðri þyngd og fulloröni
fuglinn, getur rottan gengiö aö
honum i holunni I 34 daga.
Þessi fáu pör sem voru i Flatey
1970 gátu ekki staðið undir þeirri
miklu f jölgun sem varö upp úr þvi
heldur uröu að koma til teistur úr
nærliggjandi eyjum eða ofan af
landi. 1 nálægum eyjum, Skál-
eyjum, Sviðnum og viöar hefur
alls staðar oröið fjölgun i teistu-
varpiþannig aö liklega hafa teist-
urnar komið annars staðar frá og
þá helst ofan af landi.
A árunum 1960 — 1970 tekur
mink að fjölga á Baröaströndinni,
en fram til þess tima var enginn
minkur á þessu svæði. Ég held þvi
fram að minkurinn hafi hrakið
ungfuglana á braut og komið I veg
fyrir aö þeir yrpu á þeim stöðum
sem þeir eru aldir upp á og þeir
hafi þá leitað út i eyjarnar, þar
sem enginn minkur er.
— Koma ungarnir annars ailtaf
til sama staöar og þeir eru aldir
upp á?
— Það er almennt talið að svo
sé meöal sjófugia, en llklega
dreifist teistan heldur minna en
Ævar Pedersen
— Islenska teistan er sérstök
deilitegund, sem greina má frá
Grænlandstegundinni m.a. á
vængjunum. Þetta er ekki mjög
stór stofn, sérstaklega ekki ef
miöaöer viö lundann. Teistupörin
eru ekki nema nokkrar tug-
þúsundir, en lundapörin skipta
nokkrum miljónum.
Þó teistan sé af svartfuglaætt,
er hún frábrugðin öörum svart-
fuglum i lifnaðarháttum og lifs-
mynstri. Hún verpir td tveimur
en ekki einu eggi. Ungarnir fara
ekki af hreiðrinu fyrr en þeir eru
orönir jafnstórir og þungir og
fullorönu fuglarnir. Teistan verð-
ur kynþroska á 2-3 árum og ung-
inn fær mun oftar fæöu á hreiðrið
eöa 15 sinnum á dag til jafnaðar
miðað við 5 sinnum á dag hjá
lundanum. Fæðan er einnig ööru
vlsi. Teistan er grunnsævisfugl,
sem sækir fæðu sfna á litlu dýpi
og étur aöallega fæöu sem er
bundin við botninn.
Rottur og minkur
— Þú sagöir aö miklar breyt-
ingar heföu orölö á teistuvarpinu I
Flatey.
— Já, þær eru talsverðar. Sem
betur fer hef ég gifurlega góðar
Teista ásamt æöarblika á sundi. Ljósm. Æ.P.
t.d. lundi, stuttnefja og langvia.
Allir þeir ungar sem ég hef merkt
og fundiö aftur i varpi hafa komið
til baka, — ekki aðeins til Flateyj-
ar, heldur á nákvæmlega þann
hluta eyjarinnar sem þeir ólust
upp á.
Pörin halda siðan saman frá ári
til árs og verpa i sömu holunni,
svo framarlega sem varp hefur
tekist hjá þeim árinu áður. Ef
varpið hins vegar misferst er lik-
legra að þeir leiti uppi aðra holu,
en þeir halda sér samt við sama
svæðið á eynni.
Hver hreyfing
undir smásjá
— Hefuröu merkt mikiö af
fugli?
— Athuganirnar byggjast
mikið á merkingum. Ég hef reynt
að merkja alla unga, sem komast
á sjó, en það eru um 80% af ung-
unum. Samtals hef ég merkt milh
4 og 500 unga með stálhring og lit-
merki, sem segir til um árgang-
inn. Fullorðnu fuglarnir eru lika
merktir með stálmerki og lit-
merki og litmerkin segja mér
nákvæmlega um hvaða fugl er aö
ræða, úr hvaða hreiðri hann er,
hver makinn er, hvaða unga hann
á, o.s.frv. Þessi litmerki eru til
mikfls hægðarauka, þvl ég þarf
ekki að ná fuglinum heldur aðeins
greina litbandið á fætinum úr
fjarlægö. Þetta kemur mér einnig
til góða þegar foreldrarnir eru að
bera i ungana, þvi þá sé ég hvort
foreldrið þaö er sem kemur i
hvert sinn, hvað það kemur með
og hversu oft það ber i ungann.
Það merkilega við þessar
athuganir er aö það er eins og
hver fugla hafi visst auga fyrir
fæöutegundum, þ.e. sinn ákveðna
smekk. Annar fuglinn fer kannski
alltaf i suöur og kemur þaðan
með sömu fæöutegundina. en hinn
flýgur I gagnstæða átt og ber aðra
fæðutegund i ungann. Þeir viröast
þvi hafa mjög fastmótaðan
smekk á fæðu og fæðusvæði.
— Hvernig fara svo þessai
rannsóknir þinar fram?
— í Flatey hef ég verið frá
april fram i ágústlok. Fyrst á
vorin fylgist ég með fjölda fugl-
anna og reyni að heimfæra hann
upp á fjölda varppara. Þegar
liöur að varptimanum hef ég
hverja hreyfingu á svæðinu undir
smásjá. Varpið hefst um 20. mai
og flestar verpa um mánaða-
mótin mai — júni. Einstaka
dregur það þó fram 1 júllmánuö.
Ég fylgist meö fjölda hreiðra og
fjölda eggja á hverjum degi og
skrái hvenær ungarnir koma úr
eggi, en þaö er venjulega eftir 30
daga. (Jr tveimur kofum, sem ég
hef sett upp á eynni fylgist ég með
hverri hreyfingu viö hreiðrin og
athuga hvaöa fæðu ungarnir fá, á
hvaða tima sólarhringsins boriö
er i þá og hvernig fæöan breytist
eftir þvi sem ungarnir þroskast
og stækka.
— Hvaö fá svo ungarnir i
svanginn?
— Mérhefur tekist að greina 15
mismunandi fæðutegundir, þar af
13 fiskategundir, krabba og
rækju. Langalgengasta fæðan er
sprettfiskur, öðru nafni skerja-
steinbitur, en marhnútur, sandsili
og trönusili er einnig algengt.
Stærð fæðunnar fer eftir aldri
unganna, þannig fá litlir ungar
fyrst og fremst sandsili, sem er
mjótt og mjúkt, en þegar þeir
eldast fá þeir meira af sprettfiski
og marhnút.
Fullorðnu fuglarnir éta sömu
fiskitegundir, og um helmingur af
fæðu þeirra er fiskar, en hinn
helmingurinn rækjur og skeldýr.
Fæðu sina og unganna veröa fugl-
arnir aö sækja 3-5 sjómilur út frá
eyjunni. Það er auöskilið að þeir
skuli aöallega koma með fiska á
hreiðrin en éta sjálfir smábitana,
þar sem þeir leggja ekki á sig að
fljúga 5 kilómetra meö eina litla
rækju.
Þegar ungarnir fara að stækka
fylgist ég með þvi hvenær þeir
fara úr hreiörinu, en það er eftir
34daga. Þann tima held ég alveg
til i kofunum. Ungarnir fara fyrst
og fremst i dimmu og þeir fara
einir, þ.e. foreldrarnir lokka þá
ekki á neinn hátt. Þeir skrlða til
sjávar og eftir þaö eru þeir alger-
lega á eigin spýtum og fara ein-
förum.
Teisturnar eiga venjulega 2
egg. Mestur er meöalfjöldi eggja i
byrjun varptimans, en fjöldinn
minnkar stöðugt þar til siðast á
varptimanum, þá eru eggin ekki
fleiri en 1 i hverju hreiðri.
Eggjafjöldinn virðist fyrst og
fremst fara eftir aldri fuglanna.
Gömlu fuglarnir verpa fyrst og
eiga venjulega 2 egg, en ung-
fuglinn verpur siöar og á oftar 1
egg en 2. Varpið misferst einnig
frekar eftir þvi sem liður á varp-
timann, að þvi er viröist vegna
hegðunar fuglanna, sem einfald-
lega eru óreyndir I þessu.
— Hafa merkingar þinar skilaö
sér annars staöar en I Flatey?
— Já. Ungar merktir i Flatey
hafa fundist frá Kjalarnesi að
sunnan og norður á Vatnsnes og á
öllu svæðinu þar á milli. Þeir
koma fyrst og fremst i grásleppu-
netum sem virðast fara töluvert
illa með teistustofninn.
Þvert ofan i það sem haldið
hefur verið með islensku teistuna
hingað til hafa 4 fuglar fundist
utan íslands, 2 á S-A Grænlandi
og 2 á S-V Grænlandi, allir áður
en þeir hafa náð kynþroska. Þvi
hefur verið haldiö fram að teistan
væri alger staöfugl og héldi sig
fyrst og fremst á þvi svæði sem
hún er alin uppá. Sú kenning
virðist eiga heima við fullorönu
fuglana, þar sem ég hef ekki
fengið neinn merktan fugl nema i
Flatey,en ungarnir flakka greini-
lega meira um.
— Hvert er svo gildi þessara
rannsókna?
— Þetta er fyrst og fremst aka-
demisk rannsókn, sem beinist
m.a. að þvi að finna mun á teist-
unni og öðrum sjófuglum, en sjó-
fuglar almennt eiga mjög margt
sameiginlegt. Einnig að finna út
Hreiöur nr. 289. Ævar merkir hvert hreiöur I Flatey á þennan hátt og
heldur nákvæma skrá yfir eigendur hreiöursins og Ibúa. Ljósm. Æ.P.
Ævar Pedersen viö svartfuglaskápinn á Náttúrufræöistofnun tslands. Efri röö: Lundi, teista, haftyröill,
álka. Neöriröö: Stuttnefja, hringvia (langvluafbrigöi) og langvia. Ljósm. Leifur.
16daga gamallungi úr hreiörinr. 110. (Ljósm. Æ.P.)
Glettilegur og fallegur fugl, teistan.
hegðunarmynstur fuglsins, af
hverju fúglarnir gera þaö sem
þeir gera, en ekki eitthvað annaö.
Stór hluti rannsóknanna miöar
að þvi aö safna tölum yfir vissa
þætti sem skipta máli i sambandi
við stofnsveiflur. Tvær megin-
kenningar hafa verið uppi um
hvernig stofnstærð sjófugla
stjórnist, og ég hef reynt aö
komast að þvi hvaða þættir þaö
eru, sem eru afdrifarikastir fyrir
teistuna. Niðurstaða min er sú aö
það sem mestu máli skipti sé
fjöldi eggja, þ.e. fuglinn tak-
markar fjölda eggja i samræmi
viðþörfina.en fjöldi eggja og unga
takmarkast aftur af þvi hvaö
fullorðnu fuglarnir geta borið i
marga unga.
— Er rannsóknum þinum aö
ljúka?
— Það er hægt að halda áfram
endalaust. Ég ætla I Flatey I
sumar, en ég veit ekki um fram-
haldiö. Nákvæmar rannsóknir af
þessu tagi hafa fariö fram viða i
heiminum og staöið allt að 30 ár.
Þaö er ekki auðvelt að slíta sig frá
þessu. —AI