Þjóðviljinn - 02.09.1979, Síða 7

Sunnudagur 2. september 1979. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
# mér
datt þad
i hug
— Veistu, hvert er helsta
framlag Islendinga til barna-
ársins? spuröi mig pólitikus i
sturtunum i Vesturbæjarlaug-
inni um daginn.
— Nei, það vissi ég ekki.
— Hvað heldurðu?
Ég hélt ekki neitt, af þvi ég
hélt hún ætti við eitthvert opin-
bert framlag, sem ég ætti að
vita um, ef ég fylgdist almenni-
lega með. (Þar að auki hef ég
aldrei verið góð að geta gátur,
ég er alltaf svo hrædd um að
geta vitlaust.)
— Börn! sagði hún.
— Börn! át ég eftir henni og
var að velta þvi fyrir mér, hvort
hún væri að vera skáldleg.
— Já, barnsfæðingum hefur
fjölgað um ... á árinu. Hún hefur
áreiðanlega haft töluna á
reiðum höndum, þvi þetta er
mjög klár kona.
Já, það hafði ég náttúrlega
heyrt.
— Af hverju heldurðu aö það
sé? spurði hún þá.
— Ja, ætli konur séu ekki
svona bjartsýnar á, að nú verði
þeim hjálpað meira við uppeldið
eftir allar þessar umræður. Ætli
þær treysti ekki á fleiri barna-
heimili og meiri félagslega aö-
stoð.
Ég skolaði sápuna úr augun-
um til að sjá, hvort þetta væri
rétt svar, en fann um leið, hvað
það var vitlaust. Var ekki
einmitt félagsmálaráðherra
nýbúinn að taka friar tannlækn-
ingar af ófrlskum konum. Enda
sagði hún:
— Nei, ég held þetta sé merki
um efnahagskreppu, og sneri
sér i hring undir sturtunni.
— Nú, hvernig þá? spuröi ég
og snéri mér i hring undir minni
sturtu og var i heimskara lagi
þennan dag. En svo rann upp
fyrir mér ljós, þegar iskalt vatn
gusaðist yfir hausinn á mér.
Steinunn Jóhannesdóttir skrifar
SUMARBÖRN
— Off! Já, þúáttvið að þaö sé
samdráttur á vinnumarkaðin-
um og þá eru konurnar auðvitaö
sendar fyrst heim. Þá þarf aö
fara aö passa börn.
— Já, einmitt, sagði hún, og
svo hélt hún stutta og gagnorða
ræðu um það, hvernig vont
efnahagsástand og áróður og
tiska, sem legði áherslu á
kvenlegheit og móðurlegheit
færi ávallt saman. Og þannig
væri ástandið einmitt nú.
Ég þóttist sjá, að þetta væri
alveg rétt og hálfskammaðist
min fyrir að hafa ekki svarað
spurningunni svona sjálf. Og
samt var ég fegin að hafa ekki
misst út úr mér enn vitlausara
svar, nefnilega að nú væru allar
konur búnar að lesa Vetrarbörn
og væri farið að klæja i brjóstin
og móðurlífið af löngun eftir
þeirri lifshættulegu lifsreynslu
að fæða barn og fá það á brjóst.
Við þurrkuðum okkur og
klæddum og svo hélt hún til
sinna pólitísku skyldustarfa, en
ég fór upp á fæðingardeild til að
heimsækja eitt fórnarlamb
kreppunnar. Áður en viö skild-
um sagði ég, aö mér fyndist það
sannarlega vont, ef konur væru
að láta plata sig til að fjölga
óvelkomnum börnum i þennan
heim á barnaári, en hins vegar
þýddi svo sem ekkert annað en
berjast þessari jafnréttis-
baráttu með börnin á bakinu.
Breytingar á þjóðfélaginu
verði framvegis að miða við
þarfir barna i vaxandi mæli, og
þess vegna yrðu þær að vera
gerðar af barnafólki, sem
þekkti þessar þarfir.
I anddyri fæðingardeildarinn-
ar tvisté gömul kona I vandræð-
um og vissi ekki, hvert hún ætti
að snúa sér. — Hér er engin
manneskja, hér er ekki nokkur
manneskja, — tautaði hún lágt.
... eöa
jramlag
íslendinga til
barnaársins
— Ertu að leita að einhverj-
um? spurði ég.
— Já, ég ætlaði að fara að
heimsækja hana dótturdóttur
mina og lita á barna-barna-
barnið mitt, en ég veit ekki,
hvar hún liggur.
— Þú átt að ýta á takkann
þarna, og þá kemur mynd af
konu á sjónvarpsskerminn, sem
þú getur beðið um upplýsingar,
sagði ég sem var búin að lenda i
þessum vandræðum áður.
— Nú? sagði gamla konan og
ýtti varlega á takkann — svona?
og horföi skelfingu lostin á
þessa tækninýjung i fæðingar-
hjálp. Hún þagði klumsa, þegar
myndin birtist og spurði, um
hvern hún vildi fá upplýsingar.
— Um hvern viljið þér fá
upplýsingar? endurtók myndin
málmgjallandi.
Á leiðinni upp stigann heyrði
ég að hún var að stynja upp
erindi sinu.
Uppi á deildinni var allt fullt
af nýjum andlitum, litlum
greppitrýnum, sem voru nýbúin
að troða sér i heiminn i gegnum
þröng göng, mæðrum sinum til
ómældra þjáninga. Þau voru
orðin 1430 að tölu 27. ág. en 1222
á sama degi i fyrra. Fjölgun,
sem nemur 208 börnum. Samt
hafa aldrei verið framkvæmdar
fleiri löglegar fóstureyðingar en
I ár á þessum sama stað vegna
þess, hve rauðú-hunda faraldur-
inn i vetur var skæöur.
Vinkona min lá útaf með tárin
i augunum, af þvi brjóstin á
henni voru að springa af
stálma. Hún var komin með
hita, og það var hjá henni ljós-
móðir að reyna aö kreista stifl-
una úr öðru brjóstinu. Þaö leit
út fyrir að vera mjög sárt. A
eftir fór hún með mér fram til
að sýna mér vininn sinn I gegn-
um gler. Þetta var fyrsta barnið
hennar og hana hafði ekki grun-
að, aö það væri svona vont.
Hann hafði setið fastur i leg-
göngunum i 3 klukkustundir,
þangað til læknirinn kom og
mundaði skærin, klippti hana
upp aftur I endaþarm og tók
drenginn með töngum. Núna
kjagaði hún um eins og gigtveik
gæs, af þvi hún var öll saumuð
að neðan, og það tók svo I.
Pabbinn hafði veriö hjá henni og
stutt við bakið á henni og haldið
I höndina á henni, en þegar
hjartslátturinn I henni og barn-
inu var kominn niður úr öllu
valdi, þegar hann var oröinn
mjög veikur og óreglulegur I
litla manninum, þá brast hann
kjark til að horfa á þessi ósköp
lengur og lét sérfræðingum eftir
að hjálpa þeim.
Og nú horfði þessi afleiðing
efnahagskreppunnar, óstyrk á
fótum með 60% blóð, hugfangin
á frumburð sinn og haföi vissu-
lega fætt hann með biblíulegri
þjáningu, og ekki hafði hún tek-
ið út á hann svo mikiö sem eina
plúmbu I tönn. Þetta er sterk og
heilbrigð kona, sem leggst ekki
upp á þjóðfélagið að óþörfu.
En skyldi þjóðfélagið ætla að
leggjast upp á hana? Þaö er
eftir aö sjá.
Skyldi hún fá gott pláss á
dagheimili eða leikskóla fyrir
son sinn, þegar hún vill komast
aftur útl atvinnullfið, eða skyldi
hún veröa lokuð inni með
menntun slna og reynslu?
Skyldi maðurinn hennar geta
tekið á sig helminginn af
ábyrgöinni á uppeldi og umönn-
un sonar síns, eða skyldi hann
verða útkeyrður af yfirvinnu og
þjóðfélagsþátttökunni I hinu
„stóra” samhengi? Getur verið
að hún eigi eftir áð lenda I hópi
með þeim konum, sem raula
texta Ölafs Hauks með Olgu
Guðrúnu:
,,Ég er alla jafna ein og sér
með angana úr maga mér.”
Vonandi ekki. Vonandi fer að
fækka I þeim hópi. En það er
ekki nóg að losna úr efnahags-
kreppunni til að svo veröi, það
er líka spurning um afstöðu-
breytingu karla til barna sinna.
Það er spurning um nýtt verð-
mætamat á börnum og
sambandinu við þau.
— Ég ætla aö eignast barn,
þegar ég er orðin stór, sagði
dóttir min eftir heimsóknina, —
það fylgir þvi svo mikil
hamingja.
Ég samsinnti henni, það
fylgdi þvi mikil hamingja, þeg-
ar allt væri um garð gengið, ef
allt heföi farið vel að lokum, ef
börnin væru raunverulega vel-
komin, ef það væru aðstæður til
að veita þeim það, sem þau
þurfa, — en þú veist, að það er
alveg voðalega vont, maður
finnur ofsalega til.
— Mér er alveg sama, sagði
hún og lét ekki hræða sig, —
maður lifir það af!
— Já, maður lifir þaö af,
sagði ég, en hugsaði: Oftast.
Tileinkað vinkonu minni
Reykjavik 29. ágúst
Steinunn Jóhannesdóttir
Hansens patent
Morgunninn veröur æ þéttari.
Þokan, sem I byrjun virtist að-
eins syfjulegur árgrámi, hefur
sifellt færst I aukana og að lok-
um grillir með naumindum I
trjágreinarnar I garöinum. I
sliku veöri er notalegt að sitja
inni og drekka kaffi. En engu að
slöur er það eitthvað sem lokkar
mig útfyrir; er það þráin að sjá
hið gamalkunna I nýju ljósi?
Þorpið veður i þoku. Húsin
hjúfra sig saman á klettunum
eins og þau vilji ekki missa
sjónar hvert af öðru. A slikum
degi raskast hlutföll og fjar-
lægðir. Allt verður einstaklings-
bundnara og skilur sig skarpar
út úr heildinni. Ibúarnir I
Brekkestö eru vanir svona dög-
um. Þeir halda sig mest inni við
og taka llfinu með ró. Venjulega
er ekki um langan tlma að ræða,
þokan hverfur jafn skyndilega
og hún kemur.
Uppi á klettunum veröur
þorpið ósýnilegt. Það hvllir ein-
hversstaöar niðri I lægðinni og
aöeins fótatak stöku sinnum eða
hurðaskellur gefur til kynna að
þarna búi mannfólk. I and-
hverfri stefnu við þorpið liggur
hafið. Kyrrt og hljótt. Þaö er llkt
og þokan beri meö sér tlma-
bundinn dauða: Vindurinn hefur
hljóðnað og mávaskrækirnir eru
þagnaöir.. Jafnvel hafið hefur
lotið I lægra haldi og stöövaö
brimárásirnar á klettana.
Fjarlægur ómur af þokulúðri
berst gegnum þögnina.
— Hansens patent, hugsa ég
með sjálfum mér.
— 0 —
Ole Christian Hansen fæddist
hér i sveitinni fyrir rúmri öld.
Nánara tiltekiö I Eiðshreppi þ.
16. júli 1850. Hann fór snemma
til sjós eins og sveitungar hans,
aöeins 14 ára gamall klifraði
hann um borö I Hliöskjálf frá
Grimsstað og hóf þarmeð sjó-
mannsllf sitt. Sjö árum slöar
lauk hann skipstjóraprófi við
stýrimannaskólann I ofan-
greindum bæ. A þessum tímum
voru ýmis vandkvæði i sam-
bandi viö hljóðmerki frá skip-
um. Vanalega var notast við
fallbyssu ef skipiö var I hafs-
nauð eða þoku eða þurfti að
gera hafnsögumanni viðvart.
Einnig var notast viö lúður,
gjarnan nautshorn, sem borinn
var að munninum og blásið I.
Astandiö I þessum efnum var
þolanlegt meðan seglskipin
voru við lýði og siglingarhraði
litill, en versnaði stöðugt eftir
að eimskipin komu til sögunnar.
Þau slöarnefndu notuðu sterkar
eimflautur sem varð til þess að
minni skip sem seglskip áttu
erfiðar með að gefa frá sér not-
hæf hljóðmerki. Vélarflautur
voru þvl teknar I notkun og árið
1879 voru settar reglur þess efn-
is aö sllkar flautur eða lúðrar
ættu að vera um borð I öllum
skipum.
Skip Ole C. Hansens lá við
bryggju I Hollandi þegar þessar
reglur öðluðust gildi. Hann
pantaði vélarlúður og komst aö
þeirri niöurstöðu aö þessi lúður-
gerö sem aðrar á markaðnum
værii léleg og skammheyrö-
Hann ákvaö að gera betur.
Skömmu eftir að hann kom
heim til Noregs, hófst hann
handa. Brátt heyrðust undar-
legustu hljóð úr húsi hans, og
ööru hverju sigldi lóösinn til
hafs — án þess að finna eim-
skipiö sem hann leitaði að. Það
leið ekki á löngu áður en O.C.
Hansen hafði fullkomnaö til-
raunir sínar. Þann 29. júll 1881
fékk hann einkarétt á uppfinn-
ingu sinni. Rétturinn gilti til
fimm ára og þar gaf m.a. að
lesa:
„Umgetinn lúöur er óvana-
legur I þvl tilliti að blásturs-
verkinu er komið fyrir I tré-
kassa og samanstendur af
tveimur þrlhyrndum belgjum,
sem knúnir eru af samfestum
öxli með vélarhjóli, aflstöngum
og ytri sveif, ásamt þrýstibelg
með fjöðrum, sem jafna út-
streymi lofstsins. Lúöurinn er
venjulegur og er honum komið
fyrir á hlið trékassans.”
A næstu árum sló þokulúöur-
inn I gegn. Bæði herflotinn
norski og verslunarflotinn
keyptu þessa lúðurgerö, sem
bráttgekundirnafninu Hansens
patent. Fiskiskipin notuöust
einnig við þokulúöurinn, sér-
staklega þau sem sigldu á miðin
við Nýfundnaland, þvl þar var
þokan tlður gestur.
Ole Christian Hansen varð
frægur maður. Ekki slst I
heimabyggð sinni, þar sem
hann var einfaldlega kallaður
„Þokulúöurs-Hansen”. En svo
undarlega vildi til að byggðin
eignaðist ekki eintak af sjálfum
þokulúðrinum fyrr en 1950. Þá
fann gamli hafnsögumaðurinn
Brekkestö — III
Nils Terjesen gamlan þokulúöur
— ekta Hansens patent — af til-
viljun I sjónum fyrir utan Eiði.
Minjasafn Eystri-Agða fékk
lúöurinn, og I dag stendur hann
þarna á safninu, eilltið fllsaöur
og sorfinn eftir langa legu I sölt-
um sjó, sveifin beygluð og tærö.
En engu aö slöur dæmi um hug
kvæmni og hagleik sjómanns,
sem hafði áhuga og skilning á
siglingum og geröi sér grein
fyrir hættum hafsins.
— 0 —
Þokulúðurinn hefur hljóðnað.
En ómurinn hvllir ennþá ein-
hvers staðar I þokunni llkt og
hann vilji ekki sleppa takinu á
heimabyggð Hansens. Að neðan
heyrast taktföst högg. Einhver
hefur snúiö trillu I gang. Mávur
skrækir. Dauf hafgola strýkur
andlit mitt.
Brátt hverfur þokan.
—ingó.