Þjóðviljinn - 25.11.1979, Side 18

18 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 25. nóvember 1979
Tryggvi ólafsson
U tangarðsmenn
myndlistarinnar
i
Nú er síðsumarið liðið í
Danmörku, búið að vera.
fagurt og langt. Komið
litríkt haust. Louisiana-
safnið norður við Eyrar-
sund hefur byrjað vetrar-
starfið með einstakri
sýningu. Er hún sú f yrsta
sins eðlis á Norðurlönd-
um. Til sýnis eru verk
ýmissa utangarðsmanna
myndlistar: sérvitringa,
sálsjúkra og annarra
þeirra sem endað hafa í
hornkrókum samfélags-
ins.
Skarpgul haustbirtan er sá
hverfulleiki náttúrunnar sem
komiö er úr inni þungan og
djúpan heim, lokaö kerfi innri
drauma. Liklega hefur enginn
af listamönnunum hugmynd um
hve merkilegt framlag þeirra er
til annars fólks.
Knýjandi þörf
A sýningunni eru upp undir
400 verk eftir 20 listamenn frá
nokkrum löndum Ameriku og
Evrópu. Langflestir hafa veriö
á ýmsum stofnunum fra unga
aldri. Bernskuminningar þeirra
eru oft bundnar hroöalegri
reynslu, samfara djúpri niöur-
lægingu vegna fátæktar eöa lit-
ils skilnings á meöfæddum
agnúum. Annars er nánari
flokkun á þessu listafólki ekki
aöalmáliö hér, heldur ótrauöur
vilji þeirra og listræn snilli. Hér
eru myndir eftir fólk sem senni-
lega er ekki teljandi sálsjúkt,
einnig eftir sálarhreina sér-
vitringa. Erfitt er aö.dæma um
þessa hliö málsins og á hinn
bóginn eru ævir margra þeirra
ein löng röö af tilfinningaleg-
um áföllum, meö margþættum
afleiöingum þeirra.
Afleiöingarnar koma yfirleitt
fram i þvi hve snemma ný og
skýr heimstúlkun (eöa heims-
mynd) mótast. Yfirleitt veröa
allir listamennirnir aö innhverf-
um einstaklingum, skapa sér
sinn nýja kerfisbundna heim,
ortan úr eigin hugrenningum.
Þaö sem I fyrstu vekur athygli
áhorfandans, er hve ágengar
myndirnar eru, hversu fram-
setning þeirra og innihald renn-
ur meistaralega saman. Tján-
ingin er óflókin, — skýr.
Ahorfandinn meötekur snuröu-
laust áhrif myndanna. Þegar
nánar er aö gáö, er þetta raunar
augljóst. Langflestir, ef ekki all-
ir, listarnennirnir hafa haft sér-
staklega knýjandi þörf fyrir aö
gera þessar myndir án tillits
eöa smekks annarra. Innblásiö
smekkleysi og fjarverandi
mórall styttir áhorfandanum
leiö aö efninu. Allt þaö fargan
vana og siöa sem hver og einn
dregur meö sér i óæskilega
miklum mæli á sýningar og i
feröalög þessi farangur týnist
aö miklu leyti fyrir framan
svona verk. Þeir sem eru hæfi-
lega snobbaöir og þurfa aö bera
allt saman viö eigiö vit, þeir eru
hér staddir á Isjaka I heitri laug.
Þessi sýning er svo sérkenni-
leg, aö manni finnst þetta jafn
magnaö og ef fundist heföu
myndir eftir heila hreppa af
Sölvum Helgasonum noröur I
landi, sem sóknarnefndum og
hreppsstjórnum heföi sést yfir I
áratugi. Hver veit nema eins
hafi fariö fyrir miklu af verkum
hans og annarra hér: velsæmis-
postular af ýmsum geröum hafa
tortimt þeim.
Eitt af þvi sem ekki er til um-
ræöu i sýningarskrá, er hvillku
óskiljanlegu lifsstarfi þessir
listamenn hafa skilaö, greini-
lega aö miklu leyti vegna
einangrunarinnar einnar. All-
ir vita aö einangrun er ein sterk
asta og auöveldasta aöferö
rikjandi kerfis til þess aö undir-
Aloise
Aloise (1886—1964) fæddist i Sviss. Geöveiki i ættinni.
Fékk geöveilu sem kom fram I trúarofsa um tvitugt.
Varö ástfangin af Vilhjálmi II. Þýskalandskeisara, sem
hún sá I skrúögöngu áriö 1913. Sett á hæli 32 ára og var
þar til dauöadags. Teiknaöi mergö erótískra teikninga
af frægustu ástmeyjum sögunnar og elskendum þeirra.
Hefur sérstaklega ffnt litaskyn.
oka frelsi þeirra sem á einn eöa
annan hátt eru of frábrugönir
þeim er teljast normal. Ein hliö-
myndanna á sýningunni sýnir
vel hversu óbióöfélagslegtmeöal
einangrun er, hvort sem um er
aö ræöa stofnun eöa andlega
einangrun. Listamennirnir hér
eru ekki aö búa til myndir fyrir
aörar verur, utan viö múrana,
alis engan áhorfanda utan eigin
vitundar, en reyndar má ekki
alltaf kenna rikjandi kerfi eöa
einangruninni slikt. Hitt er samt
augljóst: megniö af listamönn-
Tryggvi
Ólafsson,
listmálari,
skrifar frá
Kaupmanna-
höfn
unum eru eins skýrir i sköpum
sinni og raun ber vitni, vegna
einhvers konar geöveilu, sam-
fara einangrun. Auövitaö eru
ekki allir geösjúklingar lista-
menn. Þeir sem viö sjáum hér
eru einungis þeir sem megnuöu
aö byggja upp nýjan veruleika,
til þess aö lenda ekki i myrkri
vonleysisins. Afstætt og
hispurslaust raunsæi andans er
listamönnum allsherjarlausn,
hugmyndaafliö er þeim einasta
vonin,enda er þaö eina vonin???
Myndirnar útheimta til-
finningar og einlægni
áhorfandans. Þetta á aö vera
auövelt aö láta i té fyrir hvern
og einn, hafi mannskapurinn
ekki látiö draumaiönaöinn firra
sig til fulls. Beisklega áunnin
auömýkt listamannanna er til-
finning sem allir þekkja, þó
fæstir viöurkenni slikt I daglegri
umgengni, en hver man ekki
barnæsku sina? Hér er þetta
komiö á myndflötinn sem svart-
nættisvitranir eöa stýföar
draumsýnir sjúkra ein-
staklinga. Vissulega er fjöldi
listamannanna mikil skáld, þeir
endurskoöa heiminn á alveg
grundvallarlega nýjan hátt. En
slikt hefur ávallt veriö nauösyn-
legt, ef einhver skyldi enn hafa
áhuga á aö breyta þessum eina
og sama heimi. Verkin eru
fádæma sterkt framlag til þess
aö skynja tilveruna á ný.
I vissum skilningi er sýningin
martröö. Er maöur vakandi eöa
sofandi? Þeir sem ekki vilja
horfast i augu viö myndirnar
geta hlaupiö á bak viö skerma
fordómanna eöa undir klafa
vanans, — og sagst verasembet-
urfer normal. Hjá Holberg klip-
ur Jeppi á Fjalli sig i handlegg-
inn til þess aö sannfæra sjálfan
sig um þaö, hvort hann vaki eöa
sofi, þegar hann vaknar I rúmi
barónsins. Áf kúguöum leigu-
liöa aö vera, veit hann hvaö þaö
getur kostaö hann, ef tekinn hef-
ur veriö skakkur póll á hæöina i
einu fyllerlinu. En viö erum
ekki i hættu, viö stöndum undir
öllum kringumstæöum utan við
gleriö og teljum okkur trú um aö
enginn geti hróflaö við
drauminum okkar. En sann-
leikurinn er sá, aö þessar mynd-
ir eru ævintýri fyrir fulloröna.
Þaö stendur hvergi aö amma
komi aftur lifandi út úr magan-
um á úlfinum.
Sljóir draumar
Frá öllum timum má finnna
frásagnir af þvi, hvernig vald-
hafar kaupa sér undirlægjur,
sem siöan standa meö þeim
sterku I samfélaginu. Yfirleitt
er þetta gert meö þvi aö upp-
fylla aö einhverju leyti þær ósk-
ir sem hver og einn á I brjósti
sér, sem er draumurinn um llfiö
og tilveruna. Út úr þessari
hringekju kemur hinn svo-
kallaöi normal borgari, sem
ekki telur sig þurfa að vera aö
endurskoöa lifiö si og æ.
Draumur hans rætist oft á dag
eftir fjaröstýröu kerfi, fyrir þvi
sér draumaiönaöurinn. Lista-
mennirnir okkar eru ekki komn-
ir I sinn lukta heim af frjálsum
vilja, en þaö eru hinsvegar þeir
normölu. Trúlega eru þeir
normölu huglausari en hinir
geösjúku og sérvitru. Þeir
siöastnefndu byggja ekki
Potemkin-tjöld I kring um sig,
af frjálsum vilja. Þaö er náttúr-
lega alveg normalt aö fá venju
legt taugaafall og alþýölegan
delarium tremens. N., ef eitt-
hvaö klikkar alvarlega, þá biöa
upphitaöir spitalar, Freeport og
haglél af pillum. Listamennirn-
ir hér eiga engan kost. Þess
vegna veröur verkiö aö standa
eöa falla. Eina leiöin liggur und-
ir yfirboröiö hlutanna, þeir eiga
ekki kost á þvi aö veröa yfir-
boröslegir
Orð skáldsins
Skáldiö Rainer Maria Rilke
segir I bréfi frá árinu 1921, er
hann haföi lesiö bók sál-
fræðingsins W. Morgenthalers:
„Tilfelliö Wölfli mun einu sinni
fyrir allt skjóta stoöum undir
þann miöur rétttrúaöa, en aug-
ljóslega vaxandi skilning, aö
ástæöa sé til aö örva viss ein-
kenni sálrænna sjúkdóma, úr
þvi aö þeir eru þau meööl sem
náttúran notar til þess aö endur-
heimta þær verur sem oröiö
hafa firringunni aö bráö.”
Khöfn, okt. ’79
Tryggvi ólafsson
Martin Ramirez
Martin Ramierez (1885-1960) fæddist I
Mexlko. Dvaldist á geöveikissjúkrahúsi
frá fimmtugu vegna geöklofa. Baröist
framan af ævinni viö misskynjanir, sam-
fara heyrnar- og málleysi. Hefur teiknaö
stórar, einfaidar og áhrifamiklar myndir
á úrgangspappir, sem hann setti saman á
ýmsan hátt.
Emst Josepsson
Ernst Josepsson (1851—1906) fæddist I Sviþjóö.
Frægasti málari Svla á sföari jiluta 19. aldar.
Læröi i Listaháskólanum I Stokkhólmi, starfaöi
siöan I Róm og Parls. Fékk ólæknandi geösjúk-
dóm 37 ára gamall, liföi til æviloka í Lundi. Málaöi
og teiknaöi brautryöjendaverk f nýrómantfskum
stil á Noröurlöndum. Einnig frægur sem ljóö-
skáld.
I—
y