Þjóðviljinn - 14.12.1979, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 14. desember 1979.
Jónsson
Minning
Magnús
£. 18. nóvember 1938
d. 2. desember 1979
Litilli nýlendu islenskra náms-
manna i Moskvu þótti þaö strax
góður liðsauki þegar Magnús
Jónsson kom austur þangað til að
leggja stund á kvikmyndagerð.
Hann var hress og hugmyndarik-
ur, forvitinn og örlátur, hafði með
öðrum orðum til að bera marga
þá kosti sem best máttu prýða
ungan mann á listabraut og um
leið þá kosti sem mikils eru viröi i
nábýli og vináttu.
Magnús var nokkuð yngri, hann
var að byrja göngu sina á nýjum
slóðum, ég var á heimleið innan
tiöar. En einhvernveginn fór það
svo, að við vöndumst snemma á
að bera saman bækur okkar,
gleðiefniog áhyggjur. Einföldust
skýring á þvi er kannski sú, að
mér fór sem öörum sem fundu,
hve blessunarlega laus Magnús
var undan þeirri synd að vera
leiðinlegur. Þar fyrir utan mátti
sá maður vera næsta forpokaður
sem ekki hreifst af hugarflugi
Magnúsar, sem átti stundum
skammt upp i skýjaborgir, af
lifandi áhuga hans á listum, á
fólki, á sósialisma.
Nú er hægur vandi að segja sem
svo, að hjá Magnúsi Jónssyni hafi
ekki ævinlega farið saman kapp
og forsjá. En þetta var ekki sist
tengt þvi, hve mjög þeir menn
sem vilja stunda kvikmyndalist
eru bundnir af aðstæöum, einkum
fjárhagslegum, sem þeir ekki
ráða sjálfir. Þetta kom strax
fram við gerð kvikmynda sem
Magnús vann að i námi sinu hjá
þekktum meistara heimildar-
mynda, Homan Karmen. Ég man
eftir einu bráöskemmtilegu hand-
riti sem hann hafði leyft mér að
fylgjast með meðan það var i
smiðum. Kvikmyndin átti að vera
ljóðræn stúdia um timann, eins og
hann fær sér sýnilega staðfestu i
ýmsum mannanna verkum.
Handritið gerði ráö fyrir allmikl-
um aðdráttum fanga, svo miklum
að skólinn vildi ekki samþykkja
kostnaöinn, og þaö varð að skera
niður og breyta og hugmyndin
góða fölnaði i þessu bókhaldi.
Sem vonlegt var gerði Magnús
ýmist að reiðast heiftarlega eða
skopast að þessu striði, og samdi
svo nýtt handrit um aðra hug-
mynd.
Þetta óbrúaða bil milli
skemmtilegra hugmynda og fjár-
hagslegra möguleika sat lika
fyrir Magnúsi þegar hann kom
heim, sem og öðrum af hans
kynslóð — og enn eru þau mál öll i
skötuliki. Engu að sfður gerði
Magnús ýmsa hluti skemmtilega
og hugvitsamlega i kvikmyndum
sem gefa margt til kynna um þá
gáfu sem hann átti. Hann skrifaöi
lika leikrit sem gerðu meira en að
lofa góöu, og hann vann mikið við
leikstjórn. Það var mest fyrir
norðan og annarsstaðar úti á
landi, en feginn er ég að hafa
verið svo heppinn að sjá vandaða
sýningu hans á Túskildingsóperu
Brechts hjá Leikfélagi
Akureyrar, en Brecht átti um
margt vel við listræna skapsmuni
Magnúsar. Magnús kom reyndar
viða við sögu á skammri ævi.
Einn vetur sat hann með illa
brotinn fót i litilli kompu hjá okk-
ur hjónatetrum og ritstýrði skop-
blaði, sem var mikil þörf fyrir þá
ekki siður en nú. Hann reyndist
lika drjúgur liðsmaöur og úr-
ræöagóður i blaöámennsku hér á
Þjóðviljanum.
En hvort sem við dveljum leng-
ur eða skemur við áhugamál
Magnúsar Jónssonar og verk
hans, þá skiptir það mestu að
hann var einn þeirra sem gera til-
veruna litrikari og hlýlegri. Hann
kom i heimsókn siðasta afmælis-
daginn sinn, átjánda nóvember.
Það var ánægjuleg stund,
Magnús virtist hafa náð sér allvel
eftir hjartaáfallið i fyrra, hann
var að ljúka sálfræðinámi sem
hann hafði mikinn áhuga á, var
að svipast um eftir starfi. Hann
virtist hafa fundið sér vettvang
sem ætti vel við skapferli hans og
þann þroska sem hann hafði
eignast og mörgu til hætt. Við
rifjuðum upp gömul gamanmál
okkar; eitt var það að við skyld-
um skrifa hvor um annan minn-
ingargrein og leiðrétta hvor hjá
öðrum og koma svo i veg fyrir
misskilning og vitleysur. Alvara ~
dauðans setti strik yfir þennan
gamla barnaskap okkar fyrr en
okkur varði.
Ef ég þyrfti að selja Ukklæði
þá myndi enginn deyja á meðan
sagði Abraham ben Ezra,
samtiðarmaður Ara fróða.
Einhverra hluta vegna hafa þessi
orð leitaö á hugann eftir aö ég
spurði andlát Magnúsar Jónsson-
ar. Viö öll kveðjum góðan vin með
þakklæti og sendum innilegar
samúðarkveöjur börnum hans og
aðstandendum öllum.
Arni Bergmann.
Magniis Jónsson var nýlega
orðinn 41 árs, er hann lést hinn 2.
desember s.l. i Carbondale, Illi-
nois, Bandarikjunum, þar sem
hann var aö ljilka framhaldsnámi
i sálarfræði. Banamein hans var
kransæðastifla.
Foreldrar hans eru bæði látin,
móðir hans Ragnheiður Möller i
janúar á þessu ári og faðir hans
Jón Magnússon fréttastjóri fyrir
nokkrum árum. MagnUs var
mjög góðum gáfum gæddur og
hannhlakkaði mikið til aðfara að
vinna aö námi loknu. Fyrir einu
ári veiktist hann mjög aivarlega
af völdum þessa sjúkdóms en
virtist vera á batavegi, en slikt
hefur þó aðeins verið tfmabundið.
MagnUs stundaði nám i kvik-
myndagerö i Moskvu, eftir stúd-
entspróf 1958) og lauk prófi i
kvikmyndaleikstjórn 1964. Siðan
kom hann heim og stundaöi leik-
stjórnog leikhússtjóri var hann á
Akureyri i tvö ár. Hann samdi
nokkur leikrit og gerði kvikmynd-
ir.
Elsku frændi minn, i návist
þinni var maður umvafinn
eitthvað svo mikilli hlýju og
glaðlyndi, og aldrei man ég
eftir þvi aö þú hafir nokkru
sinni lagt nokkrum manni
annað en gott eitt til. Langt er
nú siöan Þormóðsslysið varö.en
aldrei hefi ég gleymt þvi þegar
ég kom hingað suður og þú þá ný-
legaorðinn 5 ára. ÞU sást að eitt-
hvað mikið var að, faðmaðir mig
að þér, lagðir litlu handleggina
um háls mér og sagöir: „Þegar
ég verð stór skal ég ná i manninn
þinn niður i sjóinn fyrir þig.” Þaö
einkenndi þig strax bjartsýnin og
hjartagæskan.
Ég samhryggist inniiega börn-
unum þinum fjórum.sem þú áttir
með fyrri konu þinni Kurigei
Alexöndru frá Sovétrikjunum .
Einnig samhryggist ég innilega
seinni konu þinni Renötu Krist-
jánsdóttur frá Akureyri og bræðr-
um þinum tveim Friðrik Páli og
Hrafni Eðvald.
Að verða gamall er ekki erfitt
fyrir þá sem halda heilsu; erfiö-
ara er aö sjá aö baki vinum og
vandamönnum.
Allt i einu er öllu lokiö, ég bið
þérguðs blessunar hinum megin.
Hanna frænka.
Magnús Jónsson, rithöfundur
og leikstjóri, er kvaddur i dag.
Hann var mikill vinur okkar
hjóna frá æskudögum til hinstu
stundar.
Ég minnist þess vel, þegar
nemendur i 10 ára bekk A voru
samankomnir i stofu sinni i
Laugarnesskóla haustið 1948, að
skólastjóri kvaddi dyra og leiddi
inn i stofuna dökkhærðan, tá-
grannan pilt, sem haltraöi til sæt-
is með járnspengdan fót.
Hann var bersýnilega mjög hlé-
drægur og hafði sig litt i frammi,
en varla gat það dulist, aö hann
varkáturihjarta.Hannhafði lika
ástæðu til þess. Þetta vorufyrstu
spor hans á reglulegri skóla-
göngu.
Magnús lá rúmfastur mestöll
bernskuár sin. Þaö voru löng ár
og erfiö. En hann fékk máttinn
aftur,og þótthannværi ekki snar
i snúningum var hann þó loksins
kominn i félagahóp.
Magnús þurfti þó ekki lengi að
vera eftirbátur annarra. Fáum
árum siðar var hann orðinn flest-
um okkur fremri að lifa lifinu
með ánægjubros á vör. Hann var
næmur og örgeðja, heimspeki-
lega sinnaður og viðlesinn i' bók-
menntum þjóðarinnar frá ungum
aldri.
Snemma hófust harðar deilur
um stjórnmál í bekk okkar
Magnúsar. Þær deilur hafastaðið
nokkurn veginn óslitið fram á
þennan dag, og tókust þar ýmsir
á, sem enn eru á kafi i pólitfk.
Við Magnús snerum bökum
saman frá fyrstu tið, báðir ein-
dregnir sósíalistar og andstæð-
ingar erlendrar hersetu. Við
studdum Þjóðvarnarflokkinn i
kosningunum 1953. En þar sem
við vorum aðeins 14 ára gamlir,
fengum við ekki inngöngu i Félag
ungra þjóðvarnarmanna. Hins
vegar vantaði aldursskilyrðin i
sjálf flokkslögin og gat þvi ekkert
hindrað okkur að komast þar á
bekk.
Magnús varð siðar skeleggur
baráttumaður i sósialiskri hreyf-
ingu og öll hans verk voru mörkuð
af lifsskoðun hans.
Að stúdentsprófi ioknu fór
Magnús til náms i kvikmynda-
gerð i Moskvu. Þá hófst nýr
kapituli i ævi hans með mörgum
sögulegum ævintýrum. í Moskvu
kynntist hann fyrri konu sinni,
Alexöndru Kuregei, leikkonu og
söngkonu,ogeignuðust þau fjögur
börn: Sunnu, Jón, Ara og Ragnar.
Við Magnús og Hallveig kona
min höfðum verið I sameiginleg-
um vinahópi frá menntaskólaár-
um. Hallveig var siðan samtima
þeim Magnúsi og Kuregei við
nám i Moskvu. Moskvudvölin
tengdi þau og okkur öll nánum
vinaböndum.
Að námi loknu vann Magnús að
kvikmyndagerð og leikstjórn i
Reykjavík og skrifaði fyrstu
meiri háttar verk sin, „Leikritið
um frjálst framtak Steinars
Ölafssonar i veröldinni”, ,,Ég er
afi minn” og „Skeggjaður eng-
ill”.
Magnús var ágætur blaðamað-
ur og spreytti sig á ýmsum hlið-
um blaðamennskunnar á þessum
árum. Frá unga aldri hafði hann
ritstýrt blöðum, og um skeiö var
hann blaðamaður á Þjóöviljan-
um. Arið 1964 gerði hann meðal
annarra tilraun til að endurreisa
„Spegilinn” oggaf Utog ritstýrði
skopblaðinu „Gosa”sem kom Uti
um það bil eitt ár.
Haustið 1971 fluttu þau hjón til
Akureyrar og Magnús tók að sér
leikhússtjórn en Kuregei kenndi
látbragðslist og sá um búninga.
Þetta var timi skapandi starfs,
þar sem frábærir leikstjórnar-
hæfileikar Magnúsar nutu sin af-
ar vel, en allt of stutt. A þessum
árum gerði Magnús einnig nokkr-
ar kvikmyndir, þar á meðal af-
bragðsgóöa heimildarkvikmynd
um landhelgismálið 1972, sem
hann nefndi „240 fiskar fyrir kú”
Auglýsingasimiim
er 81333
DlOÐVIUINN
og myndina um fjallkonuna, sem
gerð var í tilefni af þjóðhátið 1974,
„Ern eftir aldri”. Þessi mynd
einkenndist af hvassri ádeilu og
þar birtist still Magnúsar i hnot-
skurn: knappur texti, oft töl-
fræöilegarupplýsingar,sem hann
tefldi fram á móti myndefninu.
Með þess háttar andstæðum i
mynd og texta tókst honum að af-
hjúpa margan fáránleikann.
Myndin fékkst ekki sýnd i sjón-
varpinu.
Þau hjónin fluttu aftur til
Reykjavikur 1973, en slitu sam-
vistum sumarið 1974.
Magnúsvar leitandi i þessorðs
fyllstu merkingu. Þrátt fyrir
merkan árangur i'leikritagerð og
leikstjórnleitaði hugurinn til ann-
arra átta, — þó var það ekki
vegna þess að hann væri i ósátt
við það lifestarf, sem hann haföi
valiðsér. Einhver innri þörf hratt
honum hálffertugum til að hefja
nám að nýju, þrátt fyrir þá erfiö-
leika, sem þvi hlutu að fýlgja, og
hann hóf nám i sálfræði viö Há-
skóla Islands haustið 1974. Þar
var liklega á ferðinni gamall
draumur frá æskuárum.
Með þessari djörfu ákvörðun
Magnúsar urðu mikil þáttaskil i
lifi hans. Hann varð nú að sam-
eina brauðstrit og langt og tima-
frdct nám, en leiklistin vék i
skuggann. Þessi óvænta stefnu-
breyting á lifsferli MagnUsar
virtist þó magna starfsorku hans
um alian helming. Honum sóttist
námið með undraverðum hraöa
miðað við allar aðstæður. Hin
nýju viðfangsefni áttu hug hans
allan og höfðu veruleg áhrif á
persónuleika hans og starfsstil.
Listamaðurinn vék sæti fyrir
verðandi visindamanni.
Við sem þekktum veikindi hans
i æsku og takmarkað þrek fyrr á
árum undruðumst stórlega
hvilikur kynngikraftur bjó með
honum á þessum síðustu æviárum
hans ásamt stefnufestu og mikl-
um sjálfsaga sem ekki var alltaf
hans sterka hlið áður fyrr.
A þessum timamótum kvæntist
Magnús siðari konu sinni, Renötu
Kristjánsdóttur. Haustið 1978
heldur Magnús til Bandarikjanna
til framhaldsnáms að loknu prófi
i sálfræði við Háskóla tslands.
Hann ætlaði að afla sér sérmennt-
unar á skömmum tima i ráð-
gjafarsálfræði. Hann stundaði
námið af einstöku kappi, eins og
oft er um menn, sem eru seinir til
að finna lifi sinu farveg. En lik-
lega færðist hann of mikið i fang.
t desemberbyrjun fékk hann
kransæöastiflu, sennilega af
völdum margra mánaða þreytu
og streitu. A skammri stundu
höfðu aðstæður gerbreyst. Hjarta
hans var illa fariö og vann aðeins
með hálfum afköstum.
Við svo búið hefði margur
maðurinn lagt árar ibát. Magnús
vissi lika vel, að undir þessum
kringumstæðum heföi háttur
hygginna manna verið að taka
sér langa hvild og endurskipu-
leggja lif sitt miöað viö breyttar
forsendur.
En hann hafði ekki skap til
þess. Honum var ljóst, að undan-
hald var sama og ósigur. Einn
helsti sérfræðingur tslendinga i
hjartasjiíkdómum, góður vinur
okkar hjóna, kynnti sér aöstæður
Magnúsar eftir þetta fyrsta áfall
ogtaldi einsýnt miðaö við sjúkra-
skýrslur, aö hann hefði ekki þrek
til annars en að safna kröftum á
sjúkraheimili fyrst um sinn. En
Magnús hóf aftur nám af fullum
krafti, eins og fátthefði i skorist.
Að visu fór hann fyllilega að
læknisráðum og hliföi sér eftir
bestu getu, varaðist likamleg
átök, en hélt þó fullum hraða i
námi sínu. Hann sá hætturnar á
báðar hendur, en hræddist þó
meira þá hættu, sem uppgjöfinni
fylgir. Hann tefldi skynsamlega
en djarft.
MagnUs var með afbrigðum
lifsglaður og skemmtilegur
maður, svo að seint gleymist
þeim, sem hann þekktu. MagnUs
vinur okkar ber nú ekki framar
að dyrum á Kleppsvegi 14 og
hrópar: „Hér sé guð”. En sá and-
blær sem fylgdi honum inn Ur
dyrunum verður eftir i okkar
húsi. Það ér gott til þess að vita,
að Renata kona hans var komin
til hans og var hjá honum, þegar
dauðinn kvaddi dyra 2. desember
s.l. i Carbondale i Bandarikjun-
um.
Við hjónin sendum eiginkonu
Magnúsar, börnum og öðrum ást-
vinum hans okkar dýpstu
samúðarkveðjur.
Ragnar Arnalds
Magnús Jónsson var skáldið og
fagurkerinn i hópi okkar mann-
kynsfrelsaranna, sem hvað mest
héldum hópinn á unglings- og
menntaskólaárum. Gáfnafar
hans einkenndist af næmleika
fyrir hugmyndum og karakter^
hann var rómantískur, hug-
kvæmur og frumlegur. Hann var
lika lifsnautna- og gleðimaður, en
ekki að sama skapi þrekmikill
eða úthaldsgóður .
Jóhann Sigurjónsson hefur
löngum verið minn maður meöal
skálda. Skáldskapur hans er ekki
mikill að vöxtum, en ljóðperlur
hans eru fullkomnir dýrgripir að
formi og hugsun. Og persóna
skáldsins og ævi var öll i merki
heillandi skáldskapar. MagnUs
vinur minn Jónsson minnti mig
löngum á þetta eftirlætisskáld
mitt. Hann var svipaðrar gerðar.
Ogeins og skáldiö er hann nú fall-
innfrá á unga aldri — fráhálfkör-
uðum yrkisefnum.
Sú vinátta, sem menn bindast á
unglingsárum, rofnar ekki, þótt
fundum beri sjaldan saman og
viðfangsefnin séu ólik. Þannig
var það meö okkur Magnús. En
þá sjaldan að við hittumst á förn-
um vegi hin siðari ár, voru það
ævinlega fagnaðarfundir. Við
höfðum brallað svo margt saman
i gáskafylli unglingsára og allt
var það eins og það hefði gerzt i
gær.
Aldrei bar fundum okkar svo
saman að við rifjuðum ekki upp
frægðarsögur af lengsta saltfisk-
túr útgerðarsögunnar, sem við
fórum saman á flaggskipi is-
lenzka flotans, Gerpi, sumarið
eftir stúdentspróf. Þetta var
þriggja mánaða úthald og áhöfnin
reyfaraleg i bezta lagi. Þegar viö
komum til hafnar i heilagri Jóns-
borg á Nýfundnalandi eftir 2ja
mánaða sjóvolk, fyrirfannst eng-
inn ræðismaður, engir peningar
og ekki neitt, sem til skemmtunar
mátti vera. Þá sýndi Magnús rétt
einusinni, aðhann dó aldrei ráða-
laus. Þetta var i september 1958
og útfærsla landhelginnar i 12
milur var i heimsfréttunum. Þar
sem við vorum hásetar á útgerð
LUðviks Jósepssonar og höfðum
verið að skarka innan 3ja mflna
landhelgi Kanadamanna, þótti
Magnúsi einsýnt, að sameiginleg
þekkingokkar á sjávarútvegs- og
hafréttarmálum hlyti að vera
einhverra peninga virði. Við sett-
um þvi' saman lærða ritsmið á
ensku um hafréttarmál og hvött-
um Nýfundnalendinga eindregið
til dáða i' landhelgismálum, að
fordæmi íslendinga. Þessa rit-
smið seldum við blöðum og út-
varpi eyjarskeggja, án þess hver
vissi af hinum, og fengum fyrir
skotsilfur, sem entist Gerpis-
mönnum til dýrlegrar veizlu
næturlangti jazzklúbbi Jónsborg-
armanna, Bella Vista. Að visu
þurfti næturkokkurinn, undirrit-
aður, að selja portúgalskri útgerð
eitthvert tros af skipskostinum,
til að eiga fyrir reikningnum,
eftir að ritlaunin þraut. Það er
óhætt að skýra frá þessu nUna,
þvi að Utgeröin er komin á haus-
inn og málið fyrnt.
Aðrir menn munu ugglaust
minnast leiklistarstarfa MagnUs-
ar og kvikmyndagerðar. En það
er lffskúnstnerinn Magnús, sem
ég geymi i minningunni, þótt sjó-
ferðasögu hans sé nú lokið.
13.11.1979,
Jón Baldvin.