Þjóðviljinn - 03.01.1980, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 3. janúar 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
FRÉTTASKÝRING
Valdarán
Babrak Karmal hinn nýi
forseti Afganistan lýsti meö
mörgum orðum öllum stéttum
og þjóðarbrotum landsins, i
inngangi ræðu sinnar eftir
valdaránið i siðustu viku.
Upphafsorðum langrar ræðu
lauk með þvi að Karmal
harmaði þær þjáningar sem
afganska þjóðin hafði orðið
fyrir frá hendi „blóðugrar
maskinu Hafizullah Amin og
legáta hans, þessara agenta
bandariskrar heimsvalda-
stefnu”.
Afganska rikiö er samsett af
mörgum þjóðarbrotum og
ættbálkum, enda tók það
Kasmal töluverðan tima að
telja allt upp. Þó er ljóst að
orðum hans var fyrst og
fremst beint til múhameðs-
trúarmanna sem staðið hafa
fyrir uppþotum og skæruhern-
aði, og til prestastéttarinnar.
Nú skal þurrka út hina
„blóðugu maskinu” Amins,
undir merkjum „heilags striðs
þjóðarinnar”, — i þvi augna-
miði að endurreisa „viröingu
fyrir hinni heilögu islömsku
trú”.
Sáttaumleitan
En Karmal tók jafnframt
fram i ræðu sinni, að nú skuli
„markmið april-byltingarinn-
ar komast i framkvæmd”.
Afganskir kommúnistar
komust til valda i aprll 1978,
við valdarán, og gegndi
Mohammed Taraki fyrstur
forsetaembætti.
Nýja rikisstjórnin vill að
bræðralag takist með hug-
myndafræði sinni og trúar-
brögðum i landinu. Þessi
lausn viröist óhjákvæmileg i
ljósi vaxandi styrks
múhameöskra uppreisnarafla
i landinu. Annaðhvort verður
bundinn endir á valdhöfn
kommúnista, eöa þeir deila
völdum með múhameðstrúar-
mönnum.
Svo virðist sem Hafizullah
Amin hafi ekki viljað ganga að
þessari lausn mála. Hann
komst til valda við valdarán i
september s.l. gegn leiðtoga
rikisstjórnar sem hann var
sjálfur varnarmálaráðherra i.
Fram að þvi valdaráni var
Amin álitinn hinn „sterki
maöur” Taraki-rikisstjórnar-
innar, sá sem haföi stjórnað
umfangsmiklum hreinsunum i
rikisstjórnarflokknum, og sá
sem átti upptök að þeirri
hörku sem múhameðskir
andófsmenn voru beittir.
Valdarán Amins töldu menn
að væri útkoman af deilum
innan Lýðræðisflokks alþýðu
sem farið hefur meö völd, um
það hvernig skyldi bregðast
við andófi múhameðstrúar-
manna. Átökin milli andófs-
mannanna og stjórnarherja
færðustsamt sem áður sifellt i
aukana á skammri valdatiö
Amins.
Afskipti Sovét
A valdatima Tarakis var
Karmal, hinn nýi forseti
Afganistan, varaforseti og
aðstoðarforsætisráðherra.
Völdin innan Lýðræðisflokks
alþýðu viröast þvi aftur hafa
færst yfir á þann væng sem
hafði tögl og hagldir á
stjórnartima Tarakis. Sagt er
■ na
|_stj
að Karmal hafi dvalið i
Austur-Evrópu frá þvi að
Amin tók við völdum, en hann
hafi snúið aftur i fylgd þess
fjölda sovéskra hermanna
sem upp á siðkastið hafa verið
fluttir til Afganistan.
Endurkoma Karmals hefur
valdiö þvi að margir vestrænir
fréttaskýrendur álita að hann
hafi verið settur til valda af
Moskvu-herrum. En það sama
var uppi á teningunum hjá
fréttaskýrendum viö valdarán
Amins, af þeim sökum að
hann þótti lengstum strang-
túraðri marx-leninisti en Tar-
aki. Og til að reka endahnút-
inn á allt saman, töldu margir
fréttaskýrendur aö valdaránið
i april 1978, sem kom Taraki
til valda, hefði verið orsakað
af Sovétrikjunum.
Vissulega hafa Sovétrikin
hagsmuna að gæta i Afgan-
istan, landið liggur milli
Sovétrikjanna og Indlands-
hafs, og ástandiö i Iran og
Pakistan veldur þvi að
Sovétrikin reyna allt hvað tek-
ur að halda áhrifum sinum á
svæðinu.
Innanlandsdeilur?
Hin skjótu mannaskipti i
valdastólum eiga aö verulegu
leyti ástæður að rekja til inn-
anlandsástandsins og valda-
baráttu innan rikisstjórnar-
flokksins. Lýðræöisflokkur
alþýðuhefur aldrei náð þvi aö
veröa samstæður flokkur.
Atökin i Afganistan má einnig
rekja til viðleitni til aö mynda
heildstætt hagkerfi og
þjóðfélagslegar stofnanir á
grundvelli ólikra og afskiptra
þjóðarbrota.
Ekki er hægt að kenna
Sovétrikjunum alfarið um ör
valdaskipti i Afganistan.Hins
vegar er ekki hægt að taka
mark á Sovétmönnum þegar
þeir lýsa yfir að hernaðarleg
afskipti sin séu aðeins i
samræmi við þær skyldur sem
þeim séu lagðar á herðar i
samstarfs- og vináttusamn-
ingi frá þvi desember 1978.
Það þarf afburða rökfimi til
að telja það skyldu sina að
senda hermenn gegn rikis-
stjórn, sem gerður hefur verið
vináttusamningur við, til aö
velta þeirri sömu rikisstjórn!
Hernaöarihlutun
Talið er aö fjölmargir
Afganir, sem ekki hafa átt
aðild að andófi múhameðs-
trúarmanna, hafi veriö
hlynntir þvi aö Amin væri velt
úr stóli. Hins vegar er vart
hægt að nefna þetta annað en
hernaöarlega ihlutun
Sovétrikjanna, vegna þess að
þau hafa mikilla hagsmuna að
gæta af friðsamlegri sambúð
við múhameðstrúarmenn, og
Amin stóö þar í vegi.
Annars staöar á áhrifasvæði
Sovétrikjanna hefur þótt
nauösynlegt aö eiga friðsam-
iega sambúð við páfann, og
friður við Allah verður sifellt
brýnni. Astæðurnar eru ekki
einungis stjórnmálalegir og
efnahagslegir hagsmunir utan
Sovétrikjanna, heldur ekki
siður óttinn við að
múhameðska trúarvakningin
fari að gripa um sig meöal
múhameöskra ibúa
Sovétrikjanna sjálfra.
.J
STJÓRN AFGANISTAN:
Vill friömælast viö
múhameðstrúarmenn
Moskvu (Reuter
Sovétrikin og nýju valdhafarnir i Afganistan,
hertu i gær á viðleitni sinni til að sannfæra riki mú-
hameðstrúarmanna um að sovéskar hersveitir hafi
bjargað múhameðstrúarmönnum i landinu frá of-
sóknum og dauða.
Valdhafar i Moskvu og Kabúl
gerðu Hafizullah Amin fyrrum
forseta, sem liflátinn var eftir
valdaránib, að fullu ábyrgan fyrir
yfirgangi gagnvart múhameðs-
trúarmönnum og klerkum þeirra.
Fjölmiðlar i báöum rikjum gáfu
til kynna að Amin heföi farið að
fyrirmælum Bandarikjanna.
Telja vestrænir diplómatar i
Moskvu að skýringum þessum á
valdaráninu, sé einkum beint til
valdhafa i Iran. Valdhafar og trú-
arleiðtogar i byltingarráðinu i Ir-
Gulliö
hœkkar
London (Reuter)
A fyrsta degi nýja ársins náði
gullverðið enn nýju hámarki.
Cnsan fór i 567 dollara.
A verðbréfamarkaðnum i Paris
var tekið fyrir gullviðskipti, þar
eð ljóst þótti aö eftirspurnin væri
margfalt meiri en framboðið og
þvi ekki hægt að ákveða verb.
Þegar verðbréfamarkaðir lok-
uðu á gamlársdag, var gullverðið
530 dollarar fyrir únsuna. Verö-
bréfabraskarar töldu að hin
mikla hækkun i gær ætti rætur að
rekja til ástandsins i tran og Af-
han hafa ráðist harkalega gegn
afskiptum Sovétrikjanna af
valdaráninu i Afganistan.
Sovétmenn hafa fram til þessa
ekki svarað athugasemdum ir-
anskra stjórnvalda. I gær hældi
sovéska fréttastofan TASS ir-
önskum byltingarvörðum fyrir að
reka á brott Afgani sem hugðust
ráðast til inngöngu i sovéska
sendiráðið i Teheran i fyrradag.
Babrak Karmal hinn nýi forseti
ganistan, og ótta við enn frekari
oliuverðhækkanir eftir að Nigerla
hækkaði oliuverö I fyrradag.
Afganistan hefur lagt áherslu á
að friðmælast við Iran, frá þvi að
hann komst til valda. 1 einni af
fyrstu ræðum sinum, sendi hann
irönskum byltingarmönnum árn-
aðaróskir, og sagði að ef ekki
hefði notið hernaðaraðstoðar So-
vétrikjanna, heföu „hermdar-
verkin gegn hinni heilögu mú-
hameðstrú og þjóðlegri arfleifð
okkar” haldið áfram.
Neitar
að hætta
Stuttgart (Reuter)
Hans Kung, svissneski
guöfræðingurinn sem Vati-
kanið hefur fyrirmunað aö
útbreiða kenningu sina um
skeikulleika páfans, var i
gær beöinn aö yfirgefa ka-
þólsku guðfræðideildina við
Tiibingenháskóla i Vestur-
Þýskalandi.
Menntamálaráðuneytiö I
vestur-þýska fylkinu Bad-
en-Wurtenberg flutti Kung i
gær orðsendingu frá Georg
Moser biskup i fylkinu, með
þessari beiðni. Prófessor
Kung, sem kveöur Jóhann
Pál páfa hafa dæmt sig án
þess að hlusta á málsbætur
Kiings sjálfs, ætlar ekki að
fara aö óskum biskupsins.
Kúng heldur þvi fram að
biskupinn hafi ekkert með
kennaraembættið að gera.
Kaþólsk guöfræðideild sé
rikisstofnun, en ekki á veg-
um kirkjunnar. Segist Kúng
reiðubúinn að reka málið
fyrir dómstólum.
'j.'uaui
2.TCAA
25600
BUNAÐARBANKI
ÍSLANDS
Austurstræti 5