Þjóðviljinn - 17.01.1980, Síða 9

8 SÍÐA — ÞJÓÐVÍLJINN Fimmtudagur 17. janúar 1980.
Fimmtudagur 17. janúar 1980. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 9
,,Við borgum ekki,við borgum ekki” hættir fyrir fullu húsi.
A Iþýöuleikhúsið:
Missir aðstöðu
í Austurbœjarbíói
Kemur sér mjög
illa fyrir fjárhag
leikhússins
Alþýðuleikhúsið hefur
frá þvi s.l. haust sýnt
Við borgum ekki fyrir
fullu húsi á miðnætur-
sýningum i Austur-
bæjarbiói og er ekkert
lát á aðsókninni. Hafa
þessar sýningar verið
hornstánn undir fjárhag
Alþýðuleikhússins,en nú
eru samningar við bióið
runnir út og neyðist leik-
húsið til að hætta sýn-
ingum. Ekki virðist i
augsýn að fá annað hús
til sýninga.
Jón Júliusson leikhússtjóri
sagði i samtali við Þjóðviljann I
gær að ljóst hefði veriö frá þvi i
haust að Alþýöuleikhúsið yrði að
vikja fyrir sýningum Leikfélags
Reykjavikur úr Austurbæjarblói
og væri ekki viö neinn að sakast
um þaík en engu að siður væri
þetta ákaflega slæmt. Sagði hann
ekkert kvikmyndahús nema Há-
skólabió kæmi til greina i staðinn
en þar er hljómburður ákaflega
slæmur og húsið þvi ekki gott til
sýninga. Kópavogsbió er undir-
lagt Leikfélagi Kópavogs og ekki
falt.
Jón sagði að mikiö hefði verið
reynt til að fá gamla Sigtún við
Austurvöll til afnot^en það er nú
notaö af Pósti og sima undir
Jón Júliusson: Höfum reynt að fá
gainla Sigtún,en án árangurs.
mötuneyti 2 tima á dag. Þær
málaleitanir hafa engan árangur
borið.
Nú um mánaöamótin verður
leikritið Heimilisdraugar eftir
Böövar Guömundsson frumsýnt I
Lindarbæ á vegum Alþýðuleik-
hússins undirleikstjórn Þórhildar
Þorleifsdóttur. Jón Júliusson
sagði að leikritið fjallaöi um ungt
fólk sem stæði i glimunni við að
koma fyrir sig húsnæði.
— GFr.
Stofnað fyrir lausafólk:
,,Félag góðra manna”
1 kvöld, fimmtudag, kl. 8.30
veröur kynningarkvöld og jafn-
framt stofnfundur „Félags góðra
manna” i Breiðfirðingabúö. Að
sögn eins stofandans, Kristjáns
Jósefssonar, verður þetta eins-
konar klúbbur lausafólks, einsog
hann orðaði þaö, þe. ógifts fólks
og fá þeir sem eru i hjónabandi
ekki aðgang, né heldur unglingar
undir lögaldri.
Ætlunin er að þarna fari fram
ýmis félagsstarfsemi og
skemmtun og verður bseði tekið i
spil, teflt og fleira. Stjórn klúbbs-
ins verður kosin i kvöld. Þeir sem
vilja láta skrá sig geta hringt i
Kristján I sim 26628.
Skjöl bandarísku utanríkisþjónustunnar segja frá
baráttu sendiráðs USA gegn fslenskum sósfalistum
I fyrri grein minni rakti
ég nokkur einstök atriði úr
baráttu bandariska sendi-
ráðsins gegn íslenskum
kommúnistum sem svo ejyj
nefndir og gat ég þar með-
al annars hinnar ólöglegu
skráningar sendiráðsins á
fólki sem grunað var að
væri kommúnistar. I þess-
ari grein ætla ég að fara
nokkrum orðum um
skýrslu um kommúnisma á
Islandi og tillögur þær til
aðgerða gegn honum sem
William Trimble sendi-
herra Bandaríkjanna á
islandi gerði í lok dvalar
sinnar á Islandi 1948.
Þegar áður en striðinu lauk
voru kommúnistar orðnir
aðalóvinirnir á Islandi I augum
bandariska sendiráðsins. A þeim
tima hefði kanski mátt ætia að
Bandarikin hefðu lagt áherslu á
að vinna gegn nasistum og áhrif-
um þeirra á Islandi en svo var
ekki. t almennri skýrslu frá
sendiráöinu um stjórnmála-
ástandiö á íslandi 1947 var þess
getið að nasistar hefðu verið fáir
á tslandi og flestir þeirra væru
búnir að snúa baki við þessari
kenningu og væru þetta yfirleitt
dugnaðarmenn, aðalhættan gegn
bandariskum hagsmunum á
tslandi stafaði af kommúnistum.
Tillögurnar
I ágúst 1948 skilaöi William
Trimble, fyrrverandi sendiherra
á tslandi, frá sér skýrslu um
kommúnisma á tslandi og tillög-
um um hvernig gegn honum
skyldi barist. Tillögurnar voru i
mörgum liðum og voru þessar
helstar:
1. Erlendur efnahagslegur stuðn-
ingur við Alþýðuflokkinn.
2. Kommúnistum bolað burt úr
opinberum stöðum.
3. Að ritstjórum andkommúnisku
blaðanna yrði veittur aðgangur
að heimildum i sendiráðinu
sem leynd væri yfir til að auö-
velda þeim baráttuna gegn
kommúnistum.
4. Að útvega efni sem bendlaði
Einar Olgeirsson viö njósna-
starfsemi fyrir Rússa og sem
hægt væri að láta andkommún.
isku flokkana nota til dæmis i
kosningabaráttu.
5. Aukin kaup bandariska hersins
á Islenskum fiskafurðum tii
nota i Þýskalandi.
6. Útbreiðsla bandariskra tima-
rita og kvikmynda.
7. Að sendiráðið beitti sér fyrir
þvi að andkommúnisku flokk-
arnir kæmu upp sveitum hvit-
liöa til aö vera við þvi búnir
að berja niður hugsanlegar
uppreisnartilraunir kommún-
ista.
Ekki er unnt að finna i skjölum
þeim sem ég hef haft aögang aö
hvaða ákvarðanir Bandariska
utanrikisráðuneytið tók út frá
þessari skýrslu, en Sendiráöinu á
islandi var gefinn kostur á að
gera athugasemdir við hana.
Richard Buttrick, sem þá var
orðinn sendiherra Bandarikjanna
á lslandi,sendi frá sér álitsgerö
um skýrsluna i nóvember 1948 og
voru helstu athugasemdir hans
sem á eftir greinir:
thaldssemi krata
áhyggjuefni
Trimble byggði hugmyndir sin-
ar um efnahagslegan stuöning við
Alþýðuflokkinn á þvl að flokkur-
inn gæti grafið undan Sósialista-
flokknum ef hann efldist og yrði
róttækari. Þessar hugmyndir
komu fram i skýrslu sem Trimble
sendi frá sér sumariö 1947:
,,Þó það sé vissulega ánægju-
legt fyrir mann sem Amerikana
aö veröa var viö öll þau hrósyrði
sem sósfaldemókratar fara um
ELMAR LOFTSSON:
BURTMEÐ
KOMMANA!
Bandarikin og gerðir þeirra getur
þessi afstaða þeirra auðveldað
kommúnistum að fá aukin áhrif I
landinu. thaldssemi sósialdemó-
krata varð þess ekki aðeins vald-
andi að kommúnistar fengu aukið
fylgi i siöustu kosningum, hún
hafði lika i för með sér klofning i
flokknum svo seint sem 1937 þeg-
af þessari hugmynd. Hann benti á
að traustasti hornsteinn banda-
riskra hagsmuna á tslandi væri
Sjálfstæðisflokkurinn en að i
Alþýðuflokknum væri að finna
nokkurn hluta manna sem væru
Bandarikjunum óvinveittir. Það
er vel skiljanlegt að Butterick
andmælti hugmyndinni um stuðn-
mundi þó halda þessari viöleitni
áfram og reyna þá, i samræmi við
tillögur Trimbles, að fá breska og
norska sendiráðiö til að taka þátt
i slikum þrýstingi á islensk
stjórnvöld.
Ekki taldi Buttrick það æskilegt
að andkommúnisku blöðunum á
tslandi yröi gefinn aðgangur að
Stefán Jóhann Stefánsson for-
maður Alþýðuflokksins:
Sósiaidemókratar hrósa okkur of
mikið — kommarnir græða á þvi
þetta kæmi út efnahagslega.
Tillaga Trimbles um að reynt
yrði að bendla Einar Olgeirsson
við njósnastarfsemi fyrir Rússa
fannst Buttrick snjallræöi þar
sem það mundi kippa fótunum
undan öllu „þjóðernisskrumi
kommúnista”. Ekki hélt hann þó
að auðvelt yrði að fá fram gögn
Það komu greinar I Morgunblaöinu um, aö hagsmunum Islands væri
sem best borgið I sem nánustu samstarfi viö Bandaríkin.
Viö göngum eins langt og við getum.
ar stór hluti duglegra vinstrisinn-
aöra sósialdemókrata gekk til liös
við kommúnista. Þa.ð má lika
fullyröa að sú takmarkalausa
velvild i garð hinna borgaralegu
samstarfsflokka sinna sem
sósialdemókratar sýna og sem
einnig nær til þeirra hagsmuna-
aðila sem á bakvið þessa flokka
standa hafi ekki orðið flokknum
til framdráttar meðal verka-
fólks.”
Til að ráða bót á þessu vildi nú
Trimble að Alþýðuflokknum yröi
veitt erlend fjárhagsaðstoð.
Heppilegast taldi hann að slik að-
stoð kæmi gegnum einhvern
bræöraflokka Alþýöuflokksins á
Noröurlöndum.
Ekkert var nú Butterick hrifinn
ing til Alþýðuflokksins. Bjarni
Benediktsson var oröinn heima-
gangur hjá sendiherranum og
hann hefur varla mælt með slik-
um aðgeröum.
Gröndal
viðræðugóður
Varðandi hreinsanir á
kommúnistum úr opinberum
stöðum benti sendiherrann á að
sendiráöið heföi þegar lagt mikið
að sér i þeim málum. Gat hann
þess aö Hendrik Ottóssyni hefði
veriö vikið úr starfi hjá útvarp
inu og Erling Ellingsen úr stanfin
hjá flugmálastjórn eftir itrekanin:
frá Sendiráöinu. Sendiráðiðf
neinum leyndarheimildum sendi-
ráðsins. Taldi hann ýmsa
praktiska annmarka á sliku. Þar
á móti hefði Sendiráðið reynt að
koma þvi til leiðar að vinveitt
blöð islensk tækju upp áskrift á
efni frá fréttastofunni Ascociated
Press (AP), Sagðist sendiherr-
ann margoft hafa rætt þetta viö
þá Herstein Pálsson ritstjóra
Visis og Benedikt Gröndal hjá
Alþýðublaðinu en þessir menn
hefðu vegna afstöðu sinnar til
blaöamennsku og vegna persónu-
legra skoðana sinna verið sér-
staklega góðir til viöræðu um
þessi mál. Nú myndi lfklega tak-
ast að fá bæði þessi blöð til að
taka upp áskrift á AP og hætta viö
aörar fréttastofur en árangurinn
væri þó undir þvi kominn hvernig
sem væru sannfærandi og trúan
leg yrðu tekin en án þess gætu
slikar aðgerðir haft alveg gagn
stæð áhrif.
Bjarnivildi dollara
Hugmyndir Trimbles um aukin
kaup bandariska hersins á is-
lenskum fiski var i samræmi við
það álit hans og 'siðar einnig
Buttricks, að áróðri á Islandi yrði
aö fylgja á eftir með efnahagsleg-
um aðgerðum. Þessar hugmyndir
koma meðal annars fram i bréfi
frá Trimble til utanrikisráöu-
neytisins i Washington sumarið
1947. 1 bréfinu gat sendiherrann
þessað Bjarni Benediktsson hefði
nýlega birt nokkrar greinar i
Morgunblaðinu þar sem hann
Mr. Benediktsson sagði, að það
hefði verið betra ef við hefðum
boðist til að greiða vissa fjárhæð
árlega.
hefði gert upp við kommúnista og
bent á að hagsmunum tslands
væri best borgið i sem nánustu
samstarfi við Bandarikin bæði á
hinu efnahagslega og hinu stjórn-
málalega sviði.
„Hvað Bandarikjunum viðvik-
ur er hugsunarháttur Bjarna
Benediktssonar náttúrulega okk-
ur alveg i hag, bæði frá hernaðar-
legu og pólitisku sjónarmiði. Sá
möguleiki er þó fyrir hendi að ef
við látum undir höfuð leggjast að
gefa áþreifanlegar sannanir fyrir
þvi að stefna hans sé tslandi hag-
stæö þá gæti viðleitni hans orðið
árangurslaus...Við leggjum þvi til
aö tslandiveröi veitt öll sú aðstoð
sem hægt er til að leysa efnahags-
vandamál landsins, sérstaklega
þá hvað varðar sölu á fiskafurð-
um landsins erlendis.” Þótt is-
lenskir herstöðvasinnar hafi forð-
ast að tengja efnahagsmál samn-
ingum I öryggismálum hafa efna-
hagslegt atriði vitaskuld oft gert
sitt til að forma afstööu þeirra.
Dæmi um þetta má finna i bréfi
frá Trimble I mars 1948:
„Ég sagði að ég harmaði það að
samtölin 1945 um aö koma upp
herstöðvum á Islandi til langs
tima skyldu ekki bera árangur
þvi ég teldi að vera amerisks hers
á tslandi væri ekki bara hags-
munamál fyrir okkur heldur lika
til varnar sjálfstæöi tslands. Mr.
Benediktsson sagði að honum
fyndist að málinu hefði verið
„klúðraö” og aö þaö hefði verið
betra aö við heföum boöist til að
greiða vissa fjárupphæð árlega
þar sem þetta hefði gefið tslend-
ingum fasta uppsprettu gjaldeyr-
is i dollurum.”
Þarfað fara
gœtilega að þeim
Buttrick sendiherra sagðist
vera mjög hlynntur þvi að Banda-
rikin keyptu aukið magn af is-
lenskum afurðum. Þar á móti
hafði hann ekki mikla trú á þvi að
hægt yrði um vik að fá and-
kommúnisku flokkana til að
koma upp hvitliðasveitum og
taldi reyndar vafasamt hvort það
væri æskilegt. Slikar aðgerðir
mundu fljótt berast til eyrna al-
mennings og tslendingar væru
ennþá mjög andsnúnir allri her-
væðingu. Þar að auki gæti slikt
varnarliö gefið fólki grundvallar-
lausa öryggiskennd og þannig
oröið til að torvelda áform um
raunverulegar hervarnir á ts-
landi.
Að lokum bætti sendiherrann
við:
„Það veröur að fara gætilega i
sakirnar við Islendinga. Það
veröur alltaf að leggja málin
þannig fram að þau virðist fyrst
og fremst þeim i hag. Þegar að-
stæöur eru heppilegar göngum
viö eins langt og viö getum til aö
ná markmiöum okkar. Svo reyn-
um við að halda stöðunni þangað
til aö næst gefst tækifæri til fram-
rásar.”
Elmar Loftsson
Nokkrir möguleikar
á ad túlka innrásina
í Afganistan
Sovéska innrásin i Afganistan hefur eins og vænta mátti veriö út-
skýrð á margvislegan hátt. t Socialistiskt Dagblad hefur teiknarinn
Albrechtsen fyrir sitt leyti lagt á það áherslu að myndin er margræð
og teiknar út frá þeim þrjá túlkunarmöguleika. Þessi fer fyrst og
heitir: Múhameðskir uppreisnarmenn virða fyrir sér innrás Sovét-
manna i Afganistan, væntanlega kannast menn við Carter og Kin-
verja á teikningunni.
Valdataka Khomeinis I tran og ráö hans yfir iranskri oliu, gíslarnir
i sendiráðinu, bandariski flotinn i Persaflóa, uppreisn Múhameös-
trúarmanna i Afganistan og ótti Sovétmanna viö ókyrrð meðal 50
miljóna múhameöstrúarmanna I sinu landi, innrás Sovétrikjanna i
Afganistan, fyrirheit USA um hernaðaraðstoð við Pakistan og svo
vangaveltur Kinverja um samstarf við Bandarikin gegn Sovétrikj-
unum—alltgerirþettaástandiðá svæðinu næsta ótryggt.
Fréttaskýrendur eiga erfitt meö að koma auga á slökunarstefnu
Brésnjéfs og telja nú að hinn aldraði og veikburða forseti Sovét-
rikjanna hafi verið andvigur innrásinni en lent I minnihluta og muni
draga sig I hlé innan skamms....