Þjóðviljinn - 30.03.1980, Blaðsíða 12

Þjóðviljinn - 30.03.1980, Blaðsíða 12
12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 30. mars 1980 Sunnudagur 30. mars 1980 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13 Sunnudagsbladid I Af hverju „Maís-eyjan" hlaut nafn sitt (Corn- Island, — Isla de Maiz) hef ég enga hugmynd um. Ef svo hefði viljað til að eyjan héti Pálmaeyjan, lægi skýringin í augum uppi. Hér eru kókospálmar svo þúsundum skiptir, hvert sem litið er. Auðvitað færa eyjar- skeggjar sér þessa kókos- pálma í nyt. Menn, svín, hænur og múlasnar nærast á kókoshnetum. Hrísgrjón- in og baunirnar eru soðir. í kókoshnetumjólk, fiskur- inn steiktur I kókoshnetu- olíu, maturinn hitaður yfir kókóshnetueldi, o.s.f.. Allt sem í magann fer ber ein- hvern keim af kókóshnet- um. Ekki bara kókospálmar Ég hélt frá Managua örla morguns til aö kynnast fólki, sjó, sól og byltingu á Maiseyju á Atlantshafsströnd Nicaragua. Feröin hófst i þröngri rútu þar sem þéttara var á milli sætanna en svo aö langleggja tslendingur gæti látiö fara vel um sig. Eftir fimm tima ferö gegnum gróöur- sæl nautgriparæktunarhéruö var vegurinn á enda. Ég var kominn til Rama og framundan var breitt og lyngt fljót, Rio Estrondidos. Viö bryggju lá litill bátur, drekk- hlaöinn vörum og fólki. Ég steig um borö og skömmu siöar heyrö- ust háværir vélarskellir. Bátur- inn hélt frá landi og stefnt var til sjávar. 50 milur austur af strönd Nicaragua fann ég Maiseyjuna. Eyjarskeggjar eru ekki marg- ir. Eftir þvi sem ég fæ best vitaö_ u.þ.b. fjögur þúsund. Eyjan er reyndar ekki stór, ekki stærri en svo aö eftir fjögurra tima göngu- túr var ég búinn aö ganga kring- um hana. Þaö fyrsta sem vekur athygli aðkomumanns er mörg og lág- reist hús á stólpum, flest veöur- bitin og illa viö haldiö, svo og öll þau farartæki sem um eyjuna fara. Einn strætó, ótal hávær mótorhjól og skellinöörur, ryögaöir jeppar og beyglaöar drossíur og svo einn og einn múlasni, drekkhlaðinn kókos- hnetum, setja mikinn svip á bæinn. tbúar hér eru flestir af afrisku bergi brotnir og tala ensku. Vin- gjarnlegir mjög I öllu viömóti en veröa oft svarafáir ef spurt er um sögu þeirra og uppruna. Þar til um miöja siðustu öld var eyja þessi ásamt vesturströnd Kókoshnetur, humar og bylting Nicaragua og Honduras og Belice hiö svokallaða Miskitóriki. Riki þetta samanstóö af nokkrum ætt- flokkum indjána og laut bresku krúnunni. Bylting Heimamönnum liöur vel á þessari eyju. Aö sjálfsögöu er fátæktin daglegt brauö margra, en hafiö og kókoshneturnar sjá fyrir þvi að eyjarskeggjar þurfa ekki aö svelta. A sólheitum dög- um ber mest á börnum sem sulla i volgum sjónum og karlmönnum sem dotta i hengirúmi eöa ruggu- stól á veröndinni. Allir viröast hafa nægan tima til að ræöa mál- in og njóta veöurbliöunnar. Bylt- ing og striö er eitthvaö fjarlægt og fjarstæöukennt. En einn dag I september á s.l. ári birtust Sandinistahermenn- irnir og fluttu boöskap byltingar- inar um réttlátara þjóöfélag. Stuöningsmenn Somoza voru þá löngu sigldir úr höfn og komnir til Honduras eöa Miami. Sandinistarnir sem komu þenn- án septemberdag voru flestir spænskumælandi, frá Managua eða fjöllunum i noröur-Nicara- gua. Þeir þekktu ekki eyjuna nema af afspurn og tungumál eyjarskeggja var þeim jafn fjar- lægt og islenska. Þaö má þvi með réttu segja aö byltingin sé inn- flutningsvara á Maiseyju. 6 miljón kókoshnetur Gregory Jackson, heimamaður meö þunnt yfirvararskegg og rúmlega tvitugur aö aldri, hefur veriö skipaöur „Comandante” á Maiseyju. Hann er flugmælskur á enska og spænska tungu og tjáir mér aö hann sé fyrirliði „Junt- unnar” og um leiö yfirmaöur hersins á eyjunni. Gregory slær um sig með slagoröum byltingar- innar og segir mér aö æskan á Maiseyju hafi rekið alla aröræn- ingja á brott. Ég biö Comandante Jackson aö gera grein fyrir helstu áætlunum yfirboðara eyjunnar.Hann svarar og segir, aö I undirbúningi sé stofnun samvinnufélags fiski- manna og kókóshneturæktenda. Samvinnufélagiö á aö auka tekjur og rétt þeirra sem minnst mega sin. Þá sé hafin herferö til aö kenna þeim 10% ibúanna, sem ekki kunna aö lesa, aö draga til stafs og lesa á bók. Gregory segir mér, aö fiskveiö- ar og kókosrækt séu hornsteinar i efnahagslifieyjarskeggja. Arlega séu um 6 miljón kókoshnetur þurrkaöar og úr þeim pressuö olia. Kaup verkamanna i þessum iönaöi sé lágt, ekki meira en u.þ.b. þúsund krónur 'islenskar á dag. Framfærslukostnaöur á eyj- unni sé mjög hár þar sem mikinn hluta nauösynjavara þurfi aö flytja viö erfiöar aöstæöur frá meginlandinu. Fiskimenn eyjar- innar eru betur settir. Humar er helsti nytjafiskurinn og fyrir hvert kiló fá sjómennirnir sem svarar 3200 krónum Islenskum. Meöaldagsafli hjá fiskimönnum er um fimm kiló. Humarinn er seldur til Bandarikjanna. Stóru bátarnir sem tilheyra hinum tveim verksmiöjum eyjarinnar veiöa i kassa. Margir fiskimenn róa á miöin f litlum kænum og stinga sér i sjóinn meö súrefnis- kúta á bakinu og tina siöan humarinn upp I poka á hafsbotni. Risinn sem stjórnvöld vilja vekja Nicaragua er stærsta rikiö af hinum svokölluöu lýöveldum Miöameriku, 148.000 ferkm.. Stærsti hluti ibúanna (alls 2.5 miljónir) býr á sléttunum I vesturhluta landsins. Atlants- hafsströndin er þvi mjög strjálbýl og aö mörgu leyti ólik vesturhluta landsins. Rakt hitabeltisloftslag, auöug fiskimiö og gullnámur á Atlantshafsströndinni hafa vakib áhuga stjórnvalda I Managua. Geröar hafa veriö áætlanir sem hafa þaö markmið aö gera fámenn og strjálbýl héruö á Atlantshafsströndinni aö einum af hornsteinum efnahagslifs Nicaragua. A stóru vegg- spjöldunum sem viöa hefur veriö komiö fyrir um landiö, má lesa boöskap stjórnvalda: ATLANTS- HAFSSTRONDIN, RISINN SEM VAKNAR. („La Costa Atlantica, el gigante que despierta.”). Maiseyja fer ekki varhluta af þessum ráöageröum stjórnvalda. Fiskiönaöurinn skal margfaldast og til að koma þessu I fram- kvæmd hefur Kúba gefið Nicara- gua 23 fiskibáta. Kúbönsku bátarnir eru mjög vandaðir og eiga eflaust eftir aö bæta afla heimamanna og auka gjaldeyris- tekjur Nicaragua. En ibúar Maiseyju eru ekki ánægðir. Hinn fjölmenni her Sandinista raskar heföbundnu og friösælu lifi eyjarskeggja. Her- mennirnir sem ekki valda tungu heimamanna, eru tortryggnir, og eyjarskeggjar sætta sig ekki við allar breytingar sem byltingin hefur valdiö. „Kúbönsku bátarnir hafa þann galla aö þeir koma frá kommúnisku landi og hverjum báti fylgja þrir kúbanskir leiö- beinendur”, sagöi einn fiski- maöur við mig. Minar bestu óskir Eftir vikudvöl á Maiseyju er ég staddur niöri á bryggju meö mitt hafurtask. Fiskibáturinn Captain Morgan er aö leggja frá landi og ég fæ aö sigla meö. , Sjórinn er frekar úfinn þennan dag og brátt tekur hann aö rigna. Ég sest inn I messa og sé út um gluggann hvar Maiseyja hverfur á bak við sjóndeildarhringinn. Framundan er þægileg sjóferö, þröng yfirfull rúta og hjarta bylt- ingarinnar, Managua. Og um leið og þokan umlykur bátinn sendi ég byltingunni á Maiseyju mlnar bestu óskir — en hún þarf víst meira til en þær. Eitt farartækjanna á Malseyju. Billinn er reyröur saman og bflstjórinn hinn stoltasti. NICARAGUA sköpum, þar eö endurreisn lands- ins byggist á aukningu landbún- aöarf ramleiöslunnar. Ný Kúba? Bjartsýnir byltingarmenn i Nicaragua segja viö mig, þegar ég spyr þá, hvort landiö veröi ný Kúba: „Nei, Nicaragua veröur nýtt Nicaragua.”. En yfirlýsing sem þessi hefur hvorki nægt til aö sannfæra bandarisk stjórnvöld né þá Ibúa Nicaragua, sem hræöast eldrauöa marxista I veigamestu ráöuneytum landsins. Þaö fer heldur ekki á milli mála, aö marxistar ráöa miklu innan FSLN. En innan hreyf- ingarinnar eru einnig þeir sem ekki lita björtum augum á sömu þróun landsins og á Kúbu. í áætl- unum FSLN um endurreisn Nicaragua eru margar róttækar hugmyndir, en þó ekki meira en svo aö kratar og frjálslyndir geta komist aö samkomulagi viö rót- tækari arm hreyfingarinnar. Þrátt fyrir tryggingu FSLN á eignarrétti borgarastéttarinnar eru USA og sjálf borgarastéttin full tortryggni. Reyndar er ekki hægt aö búast viö öðrum viöbrögö- um frá Washington, bandarisk stjórnvöld studdu Somoza fram aö falli hans og hafa aldrei treyst FSLN til aö gæta' bandariskra hagsmuna I landinu. Þessi kommahræðsla hefur siöur en svo ýtt undir endurbygg- ingu landsins. Fjárfestingar borgarastéttarinnar hafa dregist saman og marglofuö fjárhags- aðstoö frá USA hefur veriö oröin innantóm. Og hvaö er þá til ráöa hjá þjóö meö 40% atvinnuleysi og stórar vonir um bjartari framtiö? Fái stjórnvöld ekki nægan stuön- ing erlendis frá og vissa velvild borgaralegra afla heima fyrir má búast viö, aö ekki veröi hægt aö standa viö fyrirheitin um sóstal- demókratiska stjórnarhætti og lýöræöislegar kosningar. Bjartsýni - en engar gyllivonir Hjarta byltingarinnar slær I höfuðborginni Managua. Þar búa um 300 þúsund manns og hefur borgin þurft að ganga gegnum miklar eldraunir á þessum áratug. Ariö 1972 var svo til hver einasta bygging I borginni eyöi- lögö I miklum jaröskjálftum og um 10 þúsund manns létu lifiö. I bardögunum ollu sprengjuflug- vélar og skriödrekar Somoza ólýsanlegum hörmungum. En þrátt fyrir mikla eyöilegg- ingu, fátækt og hörmungar bera Managuabúar meö sér bjartsýni byltingarinnar. Fólk sem ég hitti á götu hefur miklar vonir um glæstari framtið, og fagurlega skreyttir boröar og veggspjöld meö slagoröum byltingarinnar setja mikinn svip á bæinn. Engu aö siöur er erfitt aö gera sér gyllivonir um framtiö Nicaragua. Vissulega hefur gjör- spilltum yfirvöldum veriö komiö fyrir kattarnef, en mörg vandamál eru enn óleyst. Nicaragua er ásamt Honduras eitt fátækasta land Miö-Ameriku. U.þ.b. 60% ibúanna eru ólæsir og þjóöarframleiösla mjög lltil. Framundan er þvi ekki beinn og breiður vegur, heldur miskunnar- laus barátta viö fáfræöi og aftur- haldsöfl. Innan FSLN er mikið af hug- sjónafólki. En reynsluleysiö og þekkingarskorturinn er hreyfing- unni fjötur um fót. Þaö er heldur ekki auðvelt aö breyta aldagöml- um hugsunarhætti, þar sem spill- ing og óstjórn teljast sjálfsagt fyrirbæri. En þrátt fyrir vandamálin hefur Sandinistum og alþýöu Nicaragua siöur en svo fallist hendur. Eöa eins og stend- ur svo skáldlega skráö á Torgi Byltingarinnar i miöri Managua: „Nú er dögunin veruleiki.”. „Nú er dögunin veruleiki” Bjartsýnin og vingjarn- leikinn mætir mér> landa- mærunum. Ungur her- maður með alpahúfu, sítt, svart hár og skegghýjung réttir mér höndina og býður mig velkominn til hins frjálsa Nicaragua. Þeir eru ekki aldnir að árum landamæra- og toll- verðirnir, en ákveðnir og vingjarnlegir, með vopn i bak og fyrir. Hér er æskan viö völd I orösins fyllstu merkingu. Meöalaldur hermanna FSLN er um 20 ár og stjórenenda landsins um 30 ár. 45 ára valdaferli Somoza lokið A árunum 1926-33 var Nicara- gua hernumiö af landgönguliöi úr j bandariska flotanum. A sama tima skipulagöi ungur Nicara- guamaöur, Agustino C. Sandino, skæruliðasamtök sem böröust gegn hernámsliöinu. Eftir sex ára hersetu sáu Bandarikjamenn sér hag I aö fara frá Nicaragua en lögöu hliðhollum heimamanni, Anastastio Somoza, til hergögn og aöstööu til aö halda völdum i landinu. Somoza bauö skæru- liöum sættir, bjó Sandino laun- sátur og tókst á nokkrum árum aö tryggja sér öll völd I landinu. 15. júll 1979 lauk 45 ára valda- ferli Somoza-fjölskyldunnar, þegar sonur Somoza, S. Debayle, flúöi land eftir eins og hálfs árs blóöugt striö viö alþýöu Nicara- gua. A þessum 45 árum haföi Somoza-fjölskyldunni tekist aö sölsa undir sig 40-60% af öllu ræktunarhæfu landi og átti um 140 Þjóöarhöllin — nú Höli Byltingarinnar. fyrirtæki. 15 þús. vel vopnaðir hermenn sáu um aö tryggja fjöl- skylduna I sessi. FSLN - Sandinista- hreyfingin Þaö voru hermenn FSNL (Fronte Sandinisto de Liberatión National) sem ráku endahnútinn á valdaferil Somoza. FSLN haföi þá haldið uppi vopnaöri baráttu I 20 ár. Lokaskrefið hófst 22. ágúst 1978 þegar 25 skæruliðar hreyf- ingarinnar réöust á þjóöarhöllina I Managua og tóku 1500 gisla, Somoza lét undan kröfum skæru- ’iöanna, borgaöi þeim 500 þúsund dollara og sleppti 59 skæruliöum úr haldi. I septembermánuöi sama ár tóku Sandinistar sjö bæi og héldu þeim I þrjár vikur en uröu þó aö láta undan flugvélum og hermönnum Somoza. En I mai 1979 voru skæruliöar og alþýöa Nicaragua tilbúin til aö brjóta striösvél Somoza á bak aftur. 1 öllum helstu bæjum landsins kom til átaka og þegar kom fram I júlimánuð sá Somoza sér ekki annaö fært en flýja land. Þá lágu 40-50 þúsund manns i valnum (af 2,5 miljónum ibúa) og i sumum borgum voru yfir 80% allra bygginga eyðilagðar. Estelí - 5 þúsund féllu Esteli liggur i noröurhluta Nicaragua og er einn af þeim bæjum, þar sem harka bardag- anna var hvaö mest, á skrifstofu Juntunnar” („Junta” eru stjórn- völd kölluö). I Esteli hitti ég Ramon Gamez aöalritara. Hann tjáir mér, aö striöið hafi eyöilagt um 80% bygginga i bænum og milli fjögur til fimm þúsund manns hafi fallið (af rúmlega 40 þúsund ibúum i Esteli og nær- liggjandi héruöum). Þrisvar sinnum geröu íbúar bæjarins uppreisn meö dyggilegum stuön- ingi FSLN. Fyrst I september ’78 og i aprfl ’79 og aö lokum I júni sama ár. Her Somoza notaöi sprengjuvélar og skriðdreka til aö gereyöa uppreisn ibúanna. Ramon kvað „Juntuna” I Esteli eiga I fullu fangi meö aö sjá fyrir Texti og myndir: Tryggvi Felixson frumþörfum ibúanna, sem fæöi, klæöum og húsaskjóli. Endur- byggingin veröur aö biöa betri tima og mun eflaust taka 10—15 ár. Fyrsta skrefið er aö mennta fólkiö, en ólæsi i Esteli er 30—40% og i sveitum um 70—80%. Ramon er traustvekjandi I öllu viömóti og ber meö sér atorku og bjartsýni byltingarinnar I Nicaragua. Þegar ég spyr hann viö hverju borgarastéttin megi búast af FSLN, svarar hann: „Borgarastéttin veröur aö aölag- ast nýjum stjórnarháttum. Viö þurfum á borgarastéttinni aö halda viö uppbyggingu efnahags- lifs Nicaragua. Borgarastéttin mun njóta allra sinna fyrri réttinda, nema aö aröræna alþýöu Nicaragua. Viö komum aöeins til aö þjóönýta eignir Somoza og fylgismanna hans.” Byggir afkomu sína á landbúnaði Sandinistahreyfingm (FSLN), sem nú fer meö völd, saman- stendur af ýmsum hópum: Moskvukommum, sósialistum, krötum og frjálslyndum. I baráttunni' gegn Somoza var mögulegt aö leggja til hliöar öll þrætumál og sameinast gegn óvininum. I endurreisnarstarfinu hefur hreyfingunni tekist aö halda saman og hrinda i fram- kvæmd ýmsum róttækum áætl- unum. Allar eigur Somoza og fylgisfiska hans hafa veriö þjóö- nýttar, allir bankar og utanrikis- verslun sömuleiöis og stór hluti af Aöalskrifstofa „Júntunnar” I Estell. Sundurskotin og tætt, en bylting- arfáninn dreginn aö hún. Ein sprengjan sem Somoza sendi Estell. „Gjöf frá Somoza”, sögöu strákarnir, „viö gáfum honum nokkrar minni kúlur I stabinn og þaö nægöi tii aö koma honum úr landi.” öllu ræktanlegu landi hefur falliö i hendur rikisstjórnarinnar. Nicaragua er fyrst og fremst landbúnaöarland. Kaffi, bómull og nautgriparækt er uppistaöan i efnahagslifi landsins. Um 42% ibúanna lifa af landbúnaöi. Smá- bændur og landbúnaöarverka- 1 menn voru verst settir undir Somoza. Atvinna var stopul og réttur bænda fótum troöinn. Þegar rætt er um framvindu bylt- ingarinnar i Nicaragua hlýtur þessi vettvangur’aö teljast mikil- vægastur. Enn er of snemmt aö spá hvernig til tekst aö rétta hlut bænda. Uppskipting á landi er þegar hafin og i sumum héruöum er unniö aö stofnun samyrkjubúa. En bændur þurfa meira en land. Fáfræöin og skortur á nauö- sýniegum verkfærum er þeim þrándur I götu. Allt skiptir þetta

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.