Þjóðviljinn - 02.08.1980, Blaðsíða 5

Helgin 2.-3. ágúst 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIPA 5 •
I húsum tómthúsmanna og tónskálda
Heimsókn í
r —
Arbœjarsafn
Hér fyrrum lögöu bændur i ná-
grannasveitum Reykjavikur. land
undir fót á haustin, hlóöu afurö-
um sinum á hesta og héldu til
kaupstaöarins til aö skipta á ull,
tói og skinnum fyrir rúg, kaffi,
rúsinur og annaö þarfaþing sem
hægt var aö fá i bænum. Áöur en
haldið var niöur i kvosina var áö
viö Árbæinn, en undir lok siöustu
aldar var starfrækt þar greiöa-
sala þeirra hjónanna Eyieifs og
Margrétar sem þar reistu bú um
1880. Nú er bærinn þeirra orðinn
að safni og þar getur aö líta hús,
innanstokksmuni og verkfæri
sem gefa hugmynd um lif og starf
fólks á siðustu öld. 1 grenndinni er
þyrping gamalla húsa — viö erum
stödd í Arbæjarsafni.
Frá bænum er viösýnt til allra
átta. A fögrum degi eins og I dag
blasir borgin viö, sundin eru blá
og tær og Esjan er á sinum staö i
norðri. 1 suðri blasir Breiðholtið
við eins og varnarmúr á háeöun-
um. Þaö eru miklar andstæöur aö
horfa á háhýsin annars vegar og
svo lágreist bæjarhúsin i Arbæ
hins vegar, en erindið er ekki aö
andvarpa yfir steypunni, heldur
aö skyggnast inn i fortiöina og.
skoöa gömlu húsin.
Það er eins og hér sé litiö þorp, en enginn gengur lengur um dyr á leiö heim úr vinnu, eöa út til aö höndla. Fremst á myndinni er Hábær,
lengst til vinstri er húsiö sem áöur stóö viö Þingholtsstræti 9, þá kemur Dillonshús, en Smiöshús er aö baki Hábæjar.
Mynd úr mannshári
Þegar viö göngum i hlaö tekur
Kristin Hafsteinsdóttir á móti
okkur. Hún hefur þann starfa að
leiöbeina gestum um gamla bæ-
inn, sýna kirkjuna og gæta þess
aö allir gangi um meö sóma. Þaö
er verið aö heyja á túninu, krakk-
ar úr skólagöröunum eru i heim-
sókn og þaö er lif og fjör i Arbæ.
Skömmu áöur en okkur bar aö
var veriö aö slá bæjarþökin meö
orfi og ljá; þarna eru gömul
vinnubrögð i heiöri höfö.
Inni i bæjarhúsunum er svalt,
gamla hlóöaeldhúsiö er nökkuö
drungalegt og mér veröur hugs-
aö, hvernig þaö hafi verið aö búa i
svona húsum, meö hitann frá
hlóöunum, kúnum eöa einni kola-
vél þegar vindar gnauðuðu og
bylur baröi glugga.
A veggnum i stofunni er mynd
af Margréti húsfreyju sem lengst
af rak greiöasöluna, en dóttir
Glitsaumuð áklæði
Þá er aöeins eftir aö lita i
skemmuna þar sem nú stendur
yfir sýning á söölum og sööul-
áklæöum frá 19. öld. Þar getur aö
íita glitsaumuö áklæöi meö is-
íenskum munstrum, saumuö i
ofiö efni meö ullarþræði, lituöum
meö islenskum jurtalitum.
Svona áklæöi áttu allar heldri
konur og vel stæöar bændakonur
og hefur sennilega verið stööu-
tákn aö sitja f fagurlega smlöuö-
um sööli meö skrautlegu áklæöi.
Undir lok 19. aldar fóru enskir
söölar aö berast til landsins, nú
sátu konurnar ekki lengur meö
fæturna beina, heldur á ská, eiris
og enskar heföarmeyjar. Sööul-
áklæðin hurfu og þau þeirra sem
eftir eru hanga á veggjum eöa eru
komin á söfn, sem fögur dæmi um
handavinnu kvenna, sköpunár-
gleöi og imyndunarafl.
Nú er timi kominn til aö kveöja.
t Smiöshúsi var eldstó likt og geröist i húsum i Danmörku. Á veggnum
hangir panna og vöflujárn, en til hliðar sést inn I boröstofuna. Hér bjó
Jón Árnason þjóösagnasafnari um tima og á loftinu leigöi Siguröur
málari.
hennar tók siðan viö og hélt uppi
gestamóttöku til 1948. Þarna er
lika mynd sem gerö er úr manns-
hári af Guðrúnu Hallberg en ekki
vitum viö meira um þá konu.
Viö göngum út og höldum til
kirkjunnar. Hún var upphaflega
byggð aö Silfrastööum i Skaga-
firöi áriö 1842 af Jóni Samsonar-
syni. Hún er dæmigerð sveita-
kirkja, litil og falleg, með timbur-
gafl aö framan, en hlaðna veggi
og torfþak. Inni getur að lita
altaristöflu frá 17. öld sem Kristin
segir aö erlendir handverksmenn
hafi gert. I loftinu hangir likan af
skútu, gefiö af Slysavarnafélag-
inu, en þaö var gömul trú að skip I
kirkju verndaði sjómenn frá
háska.
Kirkjan er enn i notkun og þar-
fara fram giftingar og skirnir.
Skammt frá Arbænum er þyrp-
ing gamalla húsa sem hafa verið
flutt neðan úr bæ i safnið til varö-
veislu.
Steinbæir og bindingshús
Fyrst er komið aö Hábæ, sem
áöur stóö nálægt horni Klappar-
stigs og Grettisgötu. Hann er
gamall steinbær byggöur af Jóni
'Vigfússyni árið 1867. 1 eina tiö
voru slikir steinbæir algengir I
borginni, en þeir hafa verið rifnir
hver af öörum og er skemmst aö
minnast deilna vegna Oddgeirs-
bæjar sem stóö viö Framnesveg.
Næst i röðinni er Nýlenda, reist
1872 af Gisla Jónssyni tómthús-
manni, og ef okkur misminnir
ekki, þá er Nýlendugatan einmitt
kennd viö þetta hús.
Smiðshús heitir næsti bær. Þaö
er elsta húsiö i safninu, reist 1820.
Þaö er bindingshús og stóö áður
Stofa I Smiöshúsi. Hér er stásslegt
um aö litast, en munirnir eru
fengnir úr ýmsum áttum.
við Pósthússtræti númer 15. í
þessu húsi bjó Jón Arnason þjóö-
sagnasafnari um tima og þar á
loftinu leigöi Siguröur Guö-
mundsson málari um skeiö.
Miklar sögur fóru af fátækt Sig-
uröar og dauöa, enn ein sagan um
þaö hvar íslendingar fóru illa
með sina bestu syni.
Þorgeir Þorgeirsson rithöf-
undur hefur sýnt fram á aö Sig-
uröur var langt frá þvi eignalaus
og óþarfi aö vera alltaf aö ýta
undir þjóösöguna um listamann-
inn sem enginn kann aö meta. 1
þessu snotra húsi var búiö til 1950.
Þar inni er mikiö af innanstokks-
munum héöan og þaöan, sem
gera þetta heimili fremur rik-
mannlegt; þaö vantar bara konur
á siðum pilsum með útsaum I
höndum og karla meö pipu aö lesa
Þjóöólf til að fylla upp i þessa 19.
aldar mynd.
Dillon lávarður og dans-
menningin
Næst verður fyrir svart hús.
Þaöan berst tjöruangan, það er
veriö aö dytta aö og tjarga, en i
þessu húsi er sýning á ull og ullar-
vinnu. Hvern laugardag og
sunnudag situr Hulda Þorsteins-
dóttir þar og sýnir tóvinnu. Húsið
stóð áður viö Þingholtsstræti
númer 9 og var byggt 1848 af
Helga snikkara, en þarna ólust
þeir upp Helgi Helgason tónskáld
og Jónas bróðir hans, en báöir
Inni I Arbæjarkirkju. Einnig hér þarf aö sópa út mold og grasi sem
berst inn meö gestum.
teljast til frumkvööla i íslensku
tónlistarlifi.
Dillonshús veröur næst á vegi
okkar. Þaöan berst lika ljúfur
ilmur, I þetta sinn af lummum.
Hver var þessi Dillon spyrjum viö
Salvöru Jónsdóttur sem nú hefur
tekið viö sem fylgdarmaöur okk-
ar Ellu ljósmyndara. Dillon var
irskur lávarður sem hingaö kom
og reisti þetta hús 1835. Það stóð á
horni Túngötu og Suðurgötu og er
bindingshús eins og þau geröust i
Danmörku i þá tiö. Eftir aö Dillon
hvarf á braut rak Siri Ottesen
veitingahús þarna og oft var
danssporið tekiö i stofunni. Þarna
leigði Jónas Hallgrimsson einn
vetur. Jónas lenti í nokkru þjarki
viö konu eina sem honum fannst
full aðgangshörð, en hvort þaö
var hér sem þau viðskipti fóru
fram skal ósagt látið. Eitt er vist
að oft hefur veriö glatt á hjalla i
þessum stofum sem nú eru
frægar fyrir kaffi og pönnukökur.
A leiðinni yfir túniö blasir viö
okkur reisulega húsiö sem hún
Nanna safnvörður býr i. Þaö stóð
áöur að Laufásvegi 31 og nokkru
fjær er verið aö gera viö
prófessorsbústaöinn sem áður
stóö viö Kleppsspítalann. Hann á
að veröa sýningarhúsnæöi i fram-
tiöinni. Viö mætum hóp af fólki
sem er komið til að skoða safnið,
þennan friösæla reit sem minnir á
horfinn tima. I Arbæ er unnið
merkilegt starf, þar tengjast for-
tiö og nútiö i varöveislu gamalla
húsa og muna sem vitna um starf
fvrri kynslóða, daglegt lif og
gamla menningu.
Texti ká
Myndir Ella