Þjóðviljinn - 16.08.1980, Blaðsíða 12

12 S'ÍDA' — ÞJÓÐVILJÍnW Héígin 16.—Í7. ágúst 1980
Þorpiö I Fiatey nm aldamótin slöustu. Fremst á myndinni má sjá Silfurgaröinn, sem Guömundur
Scheving lét byggja fyrir Grýluvoginn svonefnda, sem einnig ber nafniö Munaöarvogur. Þetta er póst-
kort sem Guömundur P. ólafsson, llffræöingur I Flatey,hefur gert eftir gamalli ljósmynd.

fjffímrím
Hluti þorpsins. Til vinstri er Vogur en þar er nú rekin veitingasala yfir sumartimann. Til hægri As-
garöur, hús sem Guömundur Bergsteinsson reisti áriö 1907, fyrir aftan þaö gamia kaupfélagiö sem nú
nefnist Vorsalir og Guömundur P. ólafsson og Ingunn Jakobsdóttir búa falltáriö. Þaö var reist
skömmu fyrir aldamót. 1 baksýn er Vertshús og skemmur. Ljósm -AI
Vesturendi Féiagshúss, hús Jónfnu Hermannsdóttur er einnig friölýst og er veriö aö setja þaö i upp-
runalegt horf. Ef myndin prentast vel má sjá skiltiö meö áletruninni Verslun H. Jónssonar yfir skúrdyr-
unum. Gluggar eru enn ófrágengnir. Ljósm.-AI

■ . — __ 1
Gestir helgarinnar kvaddir siödegis á mánudag. Bryggjan i Flatey er oröin léleg en hún þjónar þó sinu
hlutverkiennþá. Upp af henni er frystihúsiösem byggt var of seint. Ljósm.-AI
Elsta bókasafnsbygging á tslandi reist i kringum 1840 aö frumkvæöi ólafs
SIvertsen,prests og konu hans.Jóhönnu Friöricku,en fyrir fjármuni Brynj-
ólfs Benedictsen. Húsiö var forskaliaö snemma á þessari öld og var taliö
ónýtt. Allar bækur höföu löngu veriö fluttar úr þvf, þær dýrmætustu I
Landsbókasafn, hinar i annaö hús i eynni. Þessa mynd af bókhlööunni tók
-eiksumariö 1977 þegar Vestfiröingar fjölmenntu f sumarferð Alþýöu-
bandalagsins um Breiöafjaröareyjar.
FLATEY
FYRR OG NÚ
Flatey á Breiöafiröi má vissu-
lega muna tfmana tvenna. Þar var
á nitjándu öldinni aösetur höfö-
ingja, auöugra útgeröar- og versl-
unarmanna, mikilvirkra embættis-
manna og siðast en ekkisist mikilla
menningarfrömuöa, sem m.a.
reistu fyrstir hús yfir aimennings-
bókasafn á tslandi, bókhlöðuna
sem enn stendur uppi. Þá bjuggu f
Flatey tvö til þrjúhundruð manns
en nú er Ibúafjöidi eyjarinnar inn-
an viö tuttugu.
Ekki er unnt aö rekja sögu Flat-
eyjar i stuttri blaöagrein enda er
hún löng og af mörgu aö taka. Á
nitjándu öldinni ber hæst nöfn Guö-
mundar Scheving, ólafs Sivertsen
og Brynjólfs Benedictsen og veröur
stikaö á þvf stærsta i æviferli
þeirra hér aö neöan. I byrjun tutt-
ugustu aldar voru þeir umsvifa-
mestir í Flatey Guöundur Berg-
steinsson og Hermann Jónsson en
uppúr 1930 fer fólkinu aö fækka og
fækkar enn.
Ariö 1777 hófst I Flatey verslun
aö nýju eftir meira en hundraö ára
hlé og haföi danskur maöur, Jens
Lassen, hana fyrstur á hendi. Hann
drakk sig þó fljótlega frá henni og
varö ekki vært i eynni sökum ofrik-
is slns og svalls. Lét hann m.a.
reisa gapastokk viö kirkjuna og
skikkaöi menn til vistar I honum.
Næstur tók Pétur Kúld viö verslun-
innien hann haföi haft forgöngu um
aö konungur veitti eynni verslunar-
leyfi. Hann var einnig danskur en
ólikur landa sinum um flest, mikill
hófsemdarmaöur á vin og dugnaö-
arforkur aö þvi er sögur herma.
Sonur hans Eirikur Kúld eldri tók
viö aö honum látnum og áriö 1815
kaupir svo G'uömundur Scheving
helming verslunar i Flatey á móti
Eiriki.
AMTMAÐUR
JÖRUNDAR
Guömundur Scheving átti þá
skrautlegan feril aö baki. Hann var
stórættaöur maöur, fyrrum sýslu-
maöur Baröstrendinga, agent
Danakonungs og sat Haga á Baröa-
strönd. Guömundur gekk Jörundi
hundadagakonungi á hönd 1809 og
geröist amtmaöur hans noröan-
lands i þá átta daga sem veldi Jör-
undar stóö. Missti hann sýslu-
mannsembættiö vegna þessa 1812
og fékk ekki önnur embætti af Dön-
um. Þá flutti hann í Flatey og gerö-
ist umsvifamikill kaypmaöur og
útgeröarmaöur. Var hann meöal
auöugustu manna landsins og lét
m.a. byggja Silfurgaröinn sem svo
er nefndur vegna þess aö Guö-
mundur greiddi körlunum verk-
laun i skíra silfri. Guömundur léstí
Kaupmannahöfn 1837.
FLATEYJAR
FRAMFARA
STIPTUN
Ólafur Sivertsen gekk í þjónustu
Guömundar Scheving og siöar
Eiriks Kúld og var verslunarstjóri
fyrstu ár sin I Flatey. Arlö 1823 er
hann vigöur prestur til eyjarinnar
og varö siöar helsti menningar-
frömuöur vestanlands og auöugur
maöur. Á brúökaupsdegi sinum 6.
október 1820 þegar Ólafur gekk aö
eiga Jóhönnu Friöricku Eyjólfs-
dóttur ákvaö hann aö setja á stofn
sjóö og bókasafn „til eflingar upp-
lýsingu, siögæöi og dugnaöi I Flat-
eyjarhrepp.” 13 árum slöar var
Flateyjar Framfara Stiptun stofn-
sett og tók til starfa meö konungs-
leyfi 1836. Veitti hún dugandi bænd-
um verölaun og útbreiddi bókakost
meöal almennings. A heimili
þeirra ólafs og Jóhönnu Friöricku
voru jafnan unglingar i námi, ljós-
mæörafræöi létu þau dreifa meöal
húsmæöra i Flatey og þegar ekki
fékkst konungsleyfi til stofnunar
læknisembættis i Flatey kynnti
Olafur sér læknisfræöi eftir föng-
um. Var hann lengi eini læknir
eyjaskeggja og þótti „heppinn
hómópati” en aldrei fékk hann
lækningaleyfi. ólafur lést i Flatey
1860.
SKÁLDFÓSTRI
Samtima ólafi Sivertsen var i
Flatey Brynjólfur Benedictsen
Bogason, tengdasonur Guömundar
Scheving og giftist hann dóttur
hans, Herdisi, árinu eftir lát Guö-
mundar. Hann tdk viö verslun
tengdafööur sins og útgerö, var
gegn vilja sinum þrivegis settur
sýslumaöurBaröstrendinga og var
fyrstiþjóöfundarmaöurþeirra. Hjá
honum var innanbúöar Matthias
Jochumsson og styrkti Benedictsen
hann til náms. Brynjólfur Bene-
dictsen stóö aö stofnun Framfara-
stiptunarinnar meö Ólafi, var mik-
ill höföingi og rausnasamur. Þaö
var hann sem gaf mest allt þaö fé
sem fór til aö reisa bókhlööuna, en
hann lét einnig reisa þau hús sem
auk hennar eru nú elst uppistand-
andi I eynni, tvö sambyggö hús,
sem nefnd eru Gunnlaugshús og
hús Jóninu Hermannsdóttur en
einu nafni eru þau nefnd Félags-
hús. Þau eru reist á árunum eftir
1840 um likt leyti eöa litlu siöar en
bókhlaöan. Benedictsen lést áriö
1873.
„SÍÐASTA SKIP
SUÐUR”
I tiö ofangreindra manna var