Þjóðviljinn - 23.09.1980, Page 5

Þriðjudagur 23. september 1980. ÞJÓÐVILJINN — StDA 5
1 I
I Tyrkland eftir valdarán hersins: I
Verdur unnt ad finna
leið til baka?
I Ýmislegt er skylt með Póllandi og Tyrklandi
Þegar herinn i Tyrklandi tók völdin i landinu fyrir rúmri viku voru viðbrögð
J manna á Vesturlöndum undarlega jákvæð. Hershöfðingjarnir tyrknesku sögðust
ætla að afnema lýðræðið til þess að bjarga því. Fáir urðu til að minna á það, að
þessi formúla hljómar ískyggilega svipaðog hin bandariska formúla fyrir eldi og
■ brennisteini yfir Vietnam: við urðum að eyðileggja bæinn til þess að bjarga hon-
I um.
Nei: þess i stað er sem léttir
fari um Vesturlönd: breska
blaðið Financial Times skrifar
tii dæmis: ,, Vonartilfinning fór
greinilega um fulltrúa alþjóö-
legra banka við þá hugsun, að
valdarán hersins i Tyrklandi
kunni að hafa opnað leiðir til
stöðugra ástands, sem er
þýðingarmikil forsenda þess
að tyrkneskt efnahagslif rétti úr
kútnum.”.
Tvö riki
í leiðara i danska blaðinu
j Information er á dögunum
| minnt á það, aö það sé ekki
• ófróðlegt að bera saman
Iviðbrögð á Vesturlöndum við at-
burðum i Póllandi og Tyrklandi.
Þótt aðstæður séu um margt
■ ólikar, segir blaðið, eru
Ihliöstæður furðu margar bæöi
að þvi er varöar efnahags-
ástand og alvarlegar af-
• leiðingar þess, að ástandið hefði
|,,farið úr böndum” eins og þaö
heitir. Efnahagslifi er illa
stjórnað i báðum löndum, segir
• blaðiö,ibúatala er svipuð — og
I um leiö skuldin við riki á
Vesturlöndum, sem i báðum til-
vikum nemur um 20 miljörðum
dollara. Gjaldþrot þessara rikja
beggja mundi hafa hinar óþægi-
legustu afleiðingar bæði i austri
og vestri. Og nú er það i veru-
legum mæli háð þvi, hvort unnt
er að koma á sjálfstjórn fyrir-
tækja i Póllandi hvort efnahags-
lif þess lands kemst á fæturna
aftur. Launahækkanir og frjáls
verkalýðsfélög ein sér munu
ekki leysa neinn efnahags-
vanda.
Pólland er hernaðarlega afar
mikilvægt Varsjábandalaginu,
og Tyrkland, sem á landamæri
að Sovétrikjunum og er út-
varpsstöð Nató einnig and-
spænis Iran, Irak og Sýrlandi,
er ekki siður mikilvægt fyrir
Nató.
1 Póllandi var ekki beitt
hervaldi til aö leysa hnútinn — i
Tyrklandi hefur herinn hins-
vegar tekið sér völd — og notar
þau meðal annars til aö banna
starfsemi frjálsra verkalýðs-
félaga. Og sem fyrr segir: það
þykir ekki umtalsvert á
Vesturlöndum.
„Viðreisn"
Eins og Economist skjóta
menn sér á bak við vonir um að
herinn muni hressa við efnahgs-
lifið og þá muni annaö á eftir
koma. Það er lika vitnað til
þess, aö tyrkneski herinn sé
ekki likur þeim i Chile eða
Boliviu: hann hafi tvisvar áður
skilað aftur þeim völdum sem
hann tók sér. Og nú þegar hafi
þeir skipað óbreyttan borgara.
Turgut Ozal, til að fara með
stjórnartauma i rlkisstjórn sem
herinn ætlar sér að hafa auga
með.
Efnahagslif Tyrklands var
illa statt, sem fyrr segir.
Greiðsluhalli við útlönd mikill.
Erlendir sérfræðingar og
lánveitingar kröfðust þess að
hreinsað væri til i efnahags-
lifinu i anda „frjálshyggju”
meö þvi að draga úr opinberum
stuðningi við ýmislegan at-
vinnurekstur og með þvi aö
draga úr viðskiptahaftavernd
sem innlendur iðnaö-
ur hefur notið — með það fyrir
augum aö framleiðsla lands-
Kórnarlamb pólitisks skæruhernaðar — lækningin getur lagt of |
mikið á sjúklinginn. •
manna fengi samkeppnis-
sprautu og yrði samkeppnishæf-
ari á mörkuðum siðar meir.
Þetta ætlaði stjórn Demirels að
framkvæma, en hafði ekki til
þess bolmagn vegna pattstöðu á
þingi. Valdarán hersins er i
stórum dráttum til þess, að
fylgja þvi eftir með vopnavaldi
sem ekki var hægt að gera á
þingi — og það er þess vegna
sem erlendir lánadrottnar og
Natóbræður eru tiltölulega
hressir með atburðarásina.
Tvisýna
Og nú er þvi viö að bæta, að
pólitisk ógnaröld hefur rikt i
landinu með mannvigum mikl-
um. Og sú efnahagslega lækning
sem boðið er upp á, hún mun
áreiðanlega hafa þær
afleiðingar fyrst i stað — og
enginn veit hve lengi þaö varir
— að atvinnuleysi mun cnn auk- ■
ast, kjör hinna fátæku enn I
rýrna. Tilraunin til að hressa I
upp á efnahaginn getur gert hið I
pólitiska ástand enn tvisýnna, ■
þvi aukin eymd i þessu fátæka I
landi mun fjölga þeim sem
örvænta og sjá ekki aðra kosti I
en vopnaða uppreisn eða skæru- •
hernaö.
Þaö getur þvi svo farið, að I
herforingjarnir og Turgut Ozal J
geti hvorki rétt við efnahaginn I
né leyst hina pólitisku hnúta
sem landinu eru riðnir. Og þá *
getur þaö reynst erfiðara en .
áður, aö herinn rati leið til baka, I
geti undið ofan af sinum völd- I
um. Þá höfum við Islendingar j
enn á ný fengið herforingja- ■
stjórn að sessunautum hjá I
Nató — i nafni lýöræðis og I
Nýju pólsku verkamannafélögin byggö upp:
Togast á um hvern
lid samkomulagsins
Verkamenn skipasmiðastöðvanna — en hér sjáum við nokkra þeirra —
eru ákveðnari en þeir sem vinna við ýmis smærri fyrirtæki.
( borgum Póllands er nú
unnið af kappi að þvi að
stofna hin nýju verklýðs-
félög, sem voru stærstur
árangur af verkföllunum í
ágústog fram í september.
Nokkur ágreiningur hefur
orðið meðal verkamanna
um skipulag landssam-
taka, en þau mál virðast nú
að mestu le|fst. Lech
Walesa, einn af helstu for-
ingjum verkfallsmanna
hefur kvartað yfir þvi, að
stjórnvöld geri hvað þau
geti tilað hlaupast f rá þeim
skuldbindingum sem þau
tóku á sig í samkomulag-
inu við verkfallsmenn.
I viðtali við frönsku
fréttastof una AFP fyrir
helgi sagði Walesa, að hin
nýju verklýðsfélög mundu
efna á ný til verkfalla ef að
yfirvaldið stæði ekki við
sinn hluta samkomulags-
ins. Walesa sagði á þá leið,
að stjórnvöld reyndu með
hægðinni að grafa undan
samkomulaginu ,,af því
við stöndum ekki nógu vel
saman".
70 af hundraði
verkamanna
i norður-
sýslunum taldir
styðja
nýju samtökin
Gliman um
útvarpsmessuna
Hann nefndi sem dæmi, að
samkomulagið gerði ráð fyrir þvi
að kaþólska kirkjan fengi aðgang
að rikisfjölmiölum. Siðan reyndu
yfirvöldin að snúa sig út úr þessu
máli með þvi aö visa biskupum á
héraðsútvarpsstöðvar en hleypa
kirkjunni ekki i rikisútvarpið.
Biskupar sneru sér svo til verka-
mannasamtakanna nýju — og sú
varð reyndar niðurstaðan að nú á
sunnudaginn var i fyrsta skipti i
36 ár útvarpaö messu frá einni af
höfuðkirkjum Varsjár. En þetta
dæmi gefur visbendingu um að
það mun tekist hart á um hvert
einasta atriöi samkomulagsins.
Annað dæmi: stjórnvöld vildu
helst að hin nýju verkamanna-
samtök yrðu skrásett hjá hinu
opinbera verkalýössambandi,
sem verkfallsmenn hafa lýst
einskis nýtt. En það hafðist svo i
gegn, að hin nýju samtök verða
skráð hjá dómsyfirvöldum i
Varsjá. Þegar þeirri skriffinnsku
er lokið veröa þau formlega lög-
leg, en fyrr ekki.
Félagsmálaskóli
Verkfallsborgirnar við Eystra-
salt eru nú þessa daga einskonar
skóli fyrir aðra: á hverjum degi
koma þangaö sendinefndir verka-
manna frá öðrum hlutum Pól-
lands og reyna að safna reynslu
og upplýsingum um það hvernig
að kjarabaráttu og samningagerð
skuli staöið. 1 Szczecin var til að
mynda haldin mikil ráðstefna um
þessi mál sem 7000 fulltrúar
sóttu. Talsmaður hinna nýju
verkamannasamtaka þar i borg,
Marian Jurczyk, segir að um 98%
verkamanna við skipasmiða-
stöðvarnar séu i hinum nýju sam-
tökum. A smærri vinnustöðum
séu verkamenn oft hikandi og
smeykir um sinn hag, en þó megi
ganga út frá þvi sem visu aö i
vojvodunni (sýslunni) styðji um
70% verkamanna hina nýju
hreyfingu. Blaöamaður frá
sænska blaðinu Dagens Nyheter
spurði Jurczyk, hvort hans menn
litu á opinberu verklýðsfélögin
sem keppinauta sina. Hann hló
við og sagði svo ekki vera: þetta
eru nú oröið pappirsfélög, sagði
hann.
Miðstýring?
Nokkrar deilur hafa oröið um
skipulagningu hinna nýju verka-
mannasamtaka. Fulltrúar
smærri verksmiðja i dreifbýli
hafa viljað að samtökin hefðu
sterka miðstjórn, sem gæti staöið
uppi i hárinu bæði á hinum opin-
beru verklýðsfélögum, yfirvöld-
um á hverjum stað og verk-
smiðjustjórnum. A hinn bóginn
hafa fulltrúar þeirra sýslna þar
sem hin nýja hreyfing hefur þeg-
ar náð sterkum tökum viljað að
landsamtök hinna sjálfstæðu
verklýösfélaga yrðu fyrst og
fremst til ráðgjafar og samræm-
ingar, en heföu ekki yfirvald yfir
einstökum samböndum. Þeir
telja auðveldara að komast hjá
opinberum stjórnarafskiptum af
verkalýösfélögum ef að valdi
þeirra verður dreift.
Eftir nokkrar deilur hefur tek-
ist að finna málamiðlun. Stofnuð
voru ráðgefandi landssamtök, en
um leið var það ákveðið að verk-
lýðsfélög á hverjum stað skyldu
samræma lög sin og reglur og
láta skrá sig sem ein samtök.
Hinu nýja landsambandi pólskra
verkamanna verður skipt i 5—6
landshlutasamtök.
t lok siðustu viku voru enn
verkföll hér og þar um Pólland og
er bæði farið fram á kauphækk-
anir og staöfestingu á rétti til að
stofna sjálfstæð verklýðsfélög. Og
hiö pólska fordæmi hefur valdið
sinu fyrsta „smiti” út fyrir
landamærin: járnbrautarverka-
menn i Berlin sem starfa fyrir
rikisjárnbrautir DDR fóru i verk-
fall. Þvi lauk i gær — en ekki var
vitað meö hvaða skilmálum það
varð þegar þessar linur voru
skrifaðar.
— áb.