Þjóðviljinn - 29.10.1980, Blaðsíða 7

Miövikudagur 29. október 1980 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
OLAFUR JONSSON framkvæmdastjóri:
Fimmtíu hellsugæslu-
stöðvar á sjö árum
Grunnurinn aö því skipu-
lagi heilsugæslunnar, sem
nú er veriö að byggja upp,
var lagður með setningu
laga um heilbrigðisþjón-
ustu nr. 56 árið 1973. Þau
lög voru síðan endurskoðuð
og gefin út að nýju og eru
nr. 57 1978.
Áður voru starfandi
heilsuverndarstöðvar i
flestum þéttbýlisstöðum
landsins og starfa sumar
þeirra enn i dag sam-
kvæmt eldri lögum.
Lögin um heilbrigöisþjón-
ustuna voru sett áriö 1973 viö þær
aöstæöur aö mikill skortur var á,
læknisþjónustu viösvegar um
landiö m.a. vegna skorts á
viöunandi starfsaöstööu fyrir
lækna. Þaö var þvi yfirlýst stefna
stjórnvalda við setningu laganna
aö þeir landshlutar skyldu hafa
forgang við uppbyggingu heilsu-
gæslustööva fyrstu árin.
Hröð
uppbygging
Nú i dag, aöeins 7 árum eftir aö
lögin voru sett eru teknar til
starfa heilsugæslustöövar á 50
stööum af þeim 72 sem um er
getiö i lögunum frá 1978 og á flest-
um hinna 22ja eru starfandi
heilsuverndarstöövar og skortur
á læknisþjónustu ekki lengur
verulegt vandamál. Uppbygging
heilsugæslustöðva er nú einnig
hafin i stærri kaupstööum lands-
ins og veröur ekki annaö sagt en
aö þessi uppbygging hafi gengið
hratt yfir, enda fast eftir aö henni
sótt af sveitarstjórnum.
Skipting byggingarkostnaöar
heilsugæslustööva er sveitar-
félögunum mjög hagstæö, en þau
greiöa aöeins 15% af byggingar-
kostnaöi og tækjabúnaöi stööv-
anna. Hefur erfiöur fjárhagur
sveitarfélaganna þvi ekki tafið
þessar framkvæmdir þó að viöast
hvar sé byggt af nokkurri reisn.
Rekstur heilsugæslustöövanna
hefur hinsvegar oröiö sveitar-
félögunum mjög erfiöur.
Samkvæmt fyrrnefndum lögum
er skipting rekstrarkostnaöar
þannig á milli rikisins og sveitar-
félaganna aö rikiö greiöir laun
lækna, hjúkrunarfræöinga og
ljósmæöra en sveitarfélögin allan
annan rekstrarkostnaö svo sem
húsnæöiskostnaö, launakostnaö
annarra en fyrrnefndra starfs-
stétta, skrifstofukostnaö, sima-
kostnaö og hjúkrunargögn.
Sveitarfélögin kjósa 2 menn i
stjórn heilsugæslustöðvanna og
starfsfólk stöövanna 1 mann. Þau
bera þvi alfarið ábyrgö á rekstr-
inum. Engin stofnun á vegum
rikisins hefur eftirlit meö rekstr-
inum og liggja þvi hvergi fyrir á
einum staö upplýsingar um þenn-
an mikilvæga þátt i rekstri heil-
brigöisþjónustunnar. Einstakir
kostnaöarliöir heilsugæslustööv-
anna finnast sem undirliöir i árs-
reikningum sveitarfélaga og i
minnispunktum einstakra
stjórnarmanna heilsugæslustööv-
anna.
3-8% af
útgjöldum
Eftir nánari skoöun á rekstri
nokkurra heilsugæslustööva og
með viötölum við stjórnendur
þeirra, kemur i ljós aö starfsemi
þeirra og rekstur er mjög misjafn
eftir aöstæöum á hverjum stað og
þeim kröfum sem geröar eru til
þjónustu á þessu sviði. Kostnaður
sveitarfélaganna viö rekstur
stöövanna er einnig mjög mis-
jafn. Viö þær aöstæöur sem ég
hefi hér lýst, þá er erfitt aö nefna
tölur um kostnaö sveitarfélaga
viö rekstur heilsugæslustööva, en
eftir þvi sem næst veröur komist
þá var hann á árinu 1979 frá 6 til
18 þúsund krónur á hvern ibúa i
viðkomandi umdæmi. Nemur þaö
3 til 8% af útgjöldum sveitar-
félaganna.
Ég á von á þeim viöbrögðum
áheyranda aö ekki sé þetta nú
hátt hlutfall af útgjöldum sveitar-
félaganna, fyrir svo mikilvæga
þjónustu. Þá ber aö hafa það i
huga aö þegar lögin voru sett þá
var þessi útgjaldaliöur ekki til á
reikningum flestra sveitarfélag-
anna.
Lög um tekjustofna sveitar-
félaga hafa ekki verið endur-
skoöuö siðan árið 1972 og er
sveitarfélögum ekki heimilt aö
hækka útsvörin þó aö stofnaö sé
til nýrra útgjalda og veröa þau
þvi aö draga úr annarri þjónustu
eöa fella niöur framkvæmdir.
Þessi lauslegu dæmi um
reksturkostnaö heilsugæslu-
stöðva, eiga viö um fámennari
umdæmin, en ekki er komin
reynsla á rekstur þeirra stööva
sem teknar eru til starfa I stærri
kaupstööum.
Sameiginlegt
verkefni
Margt mælir meö þvi aö
rekstur heilsugæslunnar sé
sameiginlegt verkefni rikisins og
sveitarfélaganna. _ Rikisvaldinu
ber aö try&gja þaö aö heilbrigðis-
þjónustan sé virk um allt land og
sveitarfélögin eiga ekki aö
afhenda rikisvaldinu öll yfirráö á
svo mikilvægri þjónustu. Skipting
verkefna og kostnaöur við þá
þjónustu þarf aö vera í stööugri
endurskoöun.
Úti á landsbyggöinni er rekstur
heilsugæslustööva ný og mjög
mikilvæg þjónusta en jafnframt
nýr kostnaöarliöur fyrir sveitar-
félögin.
1 kaupstööum er stofnun heilsu-
gæslustööva tilfærsla á
kostnaöarliöum frá rikinu yfir á
bæjarfélögin, miöaö viö núver-
andi skiptingu verkefna og kostn-
aðar. Ef sveitarfélögin eiga aö
bera þennan kostnaö þurfa þau aö
fá heimild til þess aö leggja hann
á ibúana I einu eöa ööru formi.
Þeear rætt er um kostnaö viö
rekstur heilsugæslustöðva og
hverjir skuli bera hann, er rétt að
hafa þaö i huga aö þessi þáttur
heilbrjgöisþjónustunnar er enn i
mótun og fullvist má telja aö
kostnaöurinn hækkar aö verðgildi
á næstu árum. Þó aö æskilegt sé
og nauðsynlegt aö fara varlega i
aö stofna til kostnaðar i rekstri,
umfram nauösyn, þá tel ég aö
heilsugæslan sé sá þáttur sam-
neyslunnaar, sem allir gera kröfu
til aö sé i góöu lagi og togstreita
um skiptingu kostnaöar má ekki
koma niöur á þjónustunni.
Ég tel aö sterk rök mæli meö
þvi að skipting rekstrarkostnaðar
heilsugæslustööva veröi endur-
skoöuö, vegna erfiöleika fá-
mennra umdæma og ég tel rétt aö
sú kostnaöarskipting veröi i
endurskoöun á meöan rekstur
heilsugæslustööva i landinu er aö
komast i fast form.
Sú ákvöröun rikisvaldsins aö
greiöa laun hjúkrunarfræöinga og
ljósmæöra en ekki laun sjúkraliöa
og meinatækna, skapar erfiöleika
á þvi aö koma á eðlilegri verka-
skiptingu heilbrigöisstéttanna á
heilsugæslustöövum I kaup-
stööum.
Merkur áfangi
Þegar rætt er um heilbrigöis-
þjónustuna og kostnaö viö hana,
er rétt að minna á þaö að sveitar-
félögin kosta aö öllu leyti heil-
brigðiseftirlitiö, sem i öllum
stærri bæjarfélögum er umfangs-
mikil starfsemi.
Lög um heilbrigðiseftirlit er
lagabálkur sem leggur margvis-
legar skyldur á sveitarfélögin.
Einnig væri gagnlegt aö þessi
ráöstefna tæki til umræöu nýju
lögin um aöbúnaö, hollustuhætti
og öryggi á vinnustööum, sem
koma til framkvæmda um næstu
áramót.
Þau lög eru merkur fangi i
baráttunni fyrir heilsugæslu og
menningarlegu umhverfi á
vinnustööum, en verksviö þeirra
laga skarast viö, eða gengur inn á
verksviö heilsugæslustöövanna
og heilbrigöiseftirlitsins.
Við framkvæmd allra þessara
laga þarf aö gæta þess vandlega
aö ekki fari tveir eöa fleiri aöilar
aösinna sömu verkefnunum. Það
væri vissulega ómetanlegur liös-
auki fyrir heilbrigöisþjónustuna i
landinu, ef þaö tækist aö virkja
starfsfólkiö á öllum vinnustööum
til árvekni og starfs að heilsu-
gæslu i þvi umhverfi, sem menn
dvelja oft hálfan sólarhringinn.
Aö slfku starfi stefna nýju lögin
um aðbúnað, hollustuhætti og
öryggi á vinnustööum.
Gott samstarf
Eins og áöur er fram tekið, þá
er rekstur heilsugæslustöövanna
alfariö verkefni sveitarfélag-
anna. Kostnaöarþátttaka rikis-
valdsins takmarkast við bygg-
ingarkostnaö, tækjabúnaö og íaun
heilbrigöisstéttanna.
Um þennan rekstur hefur viöa
um landiö myndast gott samstarf
margra sveitarfélaga um stofnun
og rekstur heilsugæslustööva,
samstarf sem vel gæti leitt til
samvinnu um aöra málaflokka.
Hef ég þar sérstaklega i huga
samstarf um byggingu og rekstur
á hjúkrunarheimilum og ibúöum
fyrir aldraö fólk i sveitarfé-
lögunum, en rekstur slikra stofn-
ana fer vel saman viö starfsemi
heilsugæslustöövanna.
Vegna ábyrgöar sveitarfélag-
anna á rekstrinum, er æskilegt aö
skrifstofa þess sveitarfélags þar
sem stööin starfar annist fjár-
greiðslu og bókhald fyrir heilsu-
gæslustöövarnar, en mikilvægt er
aö stjórn hverrar heilsugæslu-
stöðvar sé virk i starfi og fylgist
vel með öllum þáttum starf-
seminnar.
Aö starfsemi heilsugæslustööva
standa raunverulega þrir aöilar,
þ.e. sveitarfélögin og rikiö sem
annast reksturinn, starfsfólkiö
sem vinnur þjónustustörfin og
fólkið sem nýtur þjónustunnar.
Jákvætt viðhorf
Hér hefur einhliða verið rætt
sjónarmiö rekstraraöilanna,
sveitarfélaganna og rikisvalds-
ins, en ég vil aðeins víkja að
viöhorfum hinna aðilanna þó aö
aörir geri þvi betri skil.
Mér viröist aö heilbrigöisstétt-
irnar hafi m jög jákvætt viðhorf til
uppbyggingar heilsugæslustööva,
enda er verið aö bæta mjög veru-
lega alla starfsaðstöðu þeirra.
Læknar, sem áöur voru einir
við störf viö erfiöar aöstæöur,
hafa nú fengið aöstoöarfólk,
starfsaðstöðu og nokkurn tækja-
búnaö. Breyttar þjóöfélags-
aðstæöur hafa þó skapað ný verk-
efni og eru sum þeirra ekki auö-
leyst.
Ólafur Jónsson: A næstu fimm
árum þarf aö Ijúka viö heilsu-
gæslustöövar á þeim stööum sem
getiö er um i lögunum frá 1978,
eða á 22 til viöbótar.
Vil ég þar aöeins nefna sem
dæmi aö þar fer mjög i vöxt að
aldrað fólk búi eitt i ibúð, jafnvel
ein háöldruö manneskja á
sveitabýli. Slikar aðstæður kalla
á aöstoö samfélagsins og veröur
þaö þá oftast hlutverk hjúkrunar-
fræðings aö veita þá aöstoö.
Hjúkrun og félagsleg aöstoö á
heimilum er mjög vaxandi þáttur
i starfi heilsugæslustöðva og er
mjög erfiöur vegna skorts á
hjúkrunarheimilum. A þvi sviði
er mikilla úrbóta þörf. Hjá fólk-
inu, sem á aö njóta heilbrigöis-
þjónustu á heilsugæslustöövunum
er einnig mjög jákvætt viöhorf til
þeirra. Þaö skapar öryggiskennd
hjá fólki aö vita af slikri stofnun,
sem hægt er aö leita til ef eitthvaö
ber útaf með heilsufariö.
Meö bættri þjónustu og
upplýsingastarfsemi koma fram
nýjar þarfir og kröfur um aukna
og fjölbreyttari þjónustu á sviði
heilsugæslunnar og endur-
hæfingastarfi.
Lögin um heilbrigöisþjónustu,
sem sett voru áriö 1973 voru mjög
merkur áfangi i heilbrigöis-
málum þjóöarinnar.
Meö framkvæmd þeirra laga
hefur aðstaða landsmanna til
heilbrigðisþjónustu þegar veriö
jöfnuö verulega og bætt. Þegar
uppbyggingunni samkvæmt þeim
lögum, eins og þau eru nú eftir
endurskoðun þeirra 1978 lýkur,
vona ég að aðstaða heilsugæsl-
unnar hér á landi verði sambæri-
leg við þaö sem best gerist með
öðrum þjóðum.
Starfsemin sjálf og reksturinn
verða svo væntanlega i stööugri
endurskoöun og framþróun i
samræmi viö kröfur samtimans.
Þar sem ég er leikmaður á sviði
heilbrigöismálanna, vil ég ekki
setja fram mótaðar tillögur um
stefnumörkun á sviöi heilsugæsl-
unnar, sem ég tel þó að sé verk-
efni þessarar ráðstefnu að undir-
búa.
Verkefni
næstu ára
Ég vil þó, sem þátttakandi i
þessu starfi,varpa fram nokkrum
ábendingum um verkefni til
umræöu i starfshópum, sem hér
eiga að starfa.
1. A næstu 5 árum þarf aö ljúka
uppbyggingu heilsugæslu-
stööva á öllum þeim stööum,
sem um er getiö i lögum nr. 57
frá 1978. Samræma þarf starf-
semi stöövanna meö setningu
reglugeröar og endurskoöa
skiptingu kostnaöar viö rekst-
urinn. Jafna þarf aöstööu
landsmanna meö þvi aö auka
þátttöku rikisins i rekstri
heilsugæslustööva i fámennum
umdæmum.
2. Breyta þarf hiö fyrsta
skiptingu landsins i læknis-
héruö á þann veg aö yfirlæknir
á hverri heilsugæslustöö veröi
jafnframt héraðslæknir i
umdæmi stöövarinnar. Ef heil-
brigðismálaráö eiga að starfa,
gætu þau veriö skipuð full-
trúum frá sveitarfélögum og
heilbrigöisstofnunum i hverju
umdæmi.
3. Gera þarf áætlun um mark-
vissa uppbyggingu hjúkrunar-
heimila og sérhannaðra ibúöa
fyrir aldraöa i næsta nágrenni
Framhald á bls. 13
Nýja heilsugæslustööin f Kópavogier meöal þeirra 50 sem tekiö hafa til starfa á sl. sjö árum, enda hafa
sveitarfélögin gengiö fast eftir framkvæmd laganna og byggt af stórhug. Hinsvegar er rekstur stööv-
anna erfiður.
Frá heilbrigdisþingi