Þjóðviljinn - 29.11.1980, Blaðsíða 12

12 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 29. — 30. nóvember 1980.
Helgin 29. — 30. nóvember 1980. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 13

Brynjólfur Bjarnason var formabur
Kommúnistaflokksins alia tift.
Hún
er þá
svona
þessi
saga
í tilefni af því að 50 ár eru
nú liðin frá stofnun Komm-
únistaflokksins hringdi
blaðamaður Þjóðviljans í
Brynjólf Bjarnason og
faiaðist eftir viðtali. Hann
visaði i viðtal frá árinu 1937
sem hér birtist að hluta á
opnunni. Að öðru leyti vildi
Brynjólfur taka þetta fram:
„Þegar ég ies. margt af þvi sem
skrifaö hefur veríb um sögu Komm-
únistaflokksins i nafni visindanna veit
ég aö komandi kynslóöir fá alranga
mynd af flokknum og þessu tlmabili.
Þaö vill nú svo til aö ég veit aö þetta
eru sögufalsanir enda þótt þær séu oft
meira eöa minna óvisvitaöar. Jafnvel
þótt fólk af eftirstriöskynslóðinni geri
sér allt far um að segja satt og rétt frá
eftir bestu vitund finnst mér ég aldrei
hafa lifaö þessa sögu. Veruleikinn var
allur annar og þá hugsa ég oft sem
svo: Hún er þá svona þessi saga sem
okkur er kennd í skólanum.”
—GFr
50 ÁR FRÁ STOFNUN KOMMÚNISTAFLOKKS ÍSLANDS
Úr viötali viö Brynjólf Bjamason
sem var alla tíö formaöur Kommúnistaflokksins
Kommúnistaf lokkur ís-
lands var formlega stofn-
aður 29. nóvember 1930 og
eru þvi 50 ár liðin f rá þeim
atburði í dag, laugardag.
Flokkurinn starfaði í 8 ár
eða þangað til Samein-
ingarflokkur alþýðu —
Sósialistaf lokkurinn, var
stofnaður síðla árs 1938.
Formaður Kommúnista-
flokksins alla tíð var
Brynjólfur Bjarnason.
Sumarið 1973 átti ViI-
mundur Gylfason viðtal
við Brynjólf í útvarpinu og
var það síðan prentað í
Tímariti Máls og menn-
ingar í desember sama ár.
Hér er hluti þessa viðtals
endurprentaður.
Kröfuganga kommúnista á Lækjartorgi 1. mai 1931. Hægra megin viö fánaberann er Haukur Björnsson
en vinstra megín Brynjólfur Bjarnason.
Hin sögulega nauðsyn
Var stofnun Kommúnistaflokks
islands söguleg nauösyn áriö
1930?
Söguleg nauðsyn er stórt orö og
um þaö má vist lengi deila. En ég
held, að rétt sé aö oröa þaö svo, aö
stofnun Kommúnistaflokksins
hafi verið rökrétt afleiðing af
þeirri þróun sem varð i verka-
lýðshreyfingunni á þriöja ára-
tugnum.
Var raunverulega grundvöllur
fyrir slfkan flokk i landi, sem
kannski var bændaþjóöfélag og
bændamenningar fyrst og
fremst?
Islenskt þjóðfélag haföi tekið
geysimiklum breytingum frá þvi
um aldamót. Það var ekki lengur
dæmigert bændaþjóðfélag, og
enda þótt kapitalisminn væri á
frumstigi, var kominn upp nokk-
uð fjölmenn verkalýösstétt. 1927
bjó ekki nema helmingur lands-
manna i sveitum en fast að 90%
áriö 1890. Og þessi þróun hélt
áfram og var mjög hraöfara. Svo
að þaö var vissulega til þjóð-
félagslegur grundvöllur, eins og
lika sýndi sig.
Hefði vinstri armur islenskra
stjórnmála hugsanlega náö
mnw—a—aggauw—im—wtw
betri árangri, ef kommúnistar
heföu haldiö áfram aöstarfainn-
an vébanda sósisldemókrata?
Við sem vorum til vinstri,
reyndum eftir bestu getu að
starfa innan Alþýðuflokksins. í
verkalýðshreyfingunni á Norður-
landi og i Vestmannaeyjum höfðu
kommúnistar og samherjar
þeirra forustu. Á þeim árum var
Alþýöuflokkurinn skipulagður
sem Labour Party, i honum voru
bæði verkalýðsfélög og stjórn-
málafélög. I þessum stjórnmála-
félögum höföu ýmist hægri eða
vinstri menn forustuna, og siðast
var svo komið, að vinstri félögin
fengu ekki að vera i Alþýðusam-
bandinu, var ýmist neitað um
upptöku eða visað úr þvi.
Kommúnistar urðu i meirihluta i
Sambandi ungra jafnaðarmanna
og hægri menn svöruðu óðara
með þvi að kljúfa sambandið. Við
áttum ekki að fá að skrifa i mál-
gögn flokksins frá okkar sjónar-
miöi. Og við fórum að gefa út blöð
og timarit. 1 Verkalýðsblaðinu,
sem út kom 1930 i fyrsta sinn, var
lagt til að skipulaginu yrði breytt,
stofnað yrði óháð verkalýössam-
band og einnig yröi stofnaður
kommúnistaflokkur, sem væri
eðlilegt, vegna þess að hinn póli-
tiski klofningur verkalýðshreyf-
ingarinnar væri staðreyridrEn ein-
íngu verkalýðshreyíingarinnar
yrði að varðveita, þrátt fyrir þaö
sem á milli bæri i stjórnmálum.
Fjórðungssambönd Alþýðusam-
bandsins á Norðurlandi og Vest-
fjörðum og fulltrúaráð verkalýðs-
félaganna i Vestmannaeyjum
studdu þessa stefnu okkar.
Sumarið 1930 birtu þau ávarp i
Verkalýðsblaðinu, þar sem þau
lögðu til, að á verkalýðsráðstefnu
þá um haustið yrði ákveöið aö
stofna verkalýðssamband óháð
pólitiskum flokkum.
Ollum tillögum okkar um
skipulagsbreytingu og pólitiskt
sjálfstæði verkalýðsfélaganna
var hafnað. Þegar Kommúnista-
flokkurinn var stofnaður, óskaði
hann eftir að verða deild i Al-
þýðusambandinu. öllu þessu var
hafnað, en i stað þess vorum við
sviptir kjörgengi til Alþýðusam-
bandsþinga og fulltrúaráða og til
allra trúnaðarstarfa fyrir flokk-
inn. Þeim félögum, sem kusu eigi
að siður kommúnista á sam-
bandsþing og fólu þeim forustu,
var meinuð vera i sambandinu og
önnur félög stofnuð i staðinn.
Þetta leiddi til þess, að verka-
lýöshreyfingin var margklofin á
fjórða áratugnum. Svo að þar var
um enga valkosti að ræða fyrir
okkur. Við fengum ekki að starfa
innan Alþýðuflokksins og berjast
þar fyrir okkar skoðunum. Eigi
að siður héldum við áfram að
vinna í Alþýðuflokknum, þ.e. i
verkalýðsfélögunum, aö svo
miklu leyti sem við áttum þess
kost og meðan við vorum ekki
reknir úr þeim, og viö lágum ekki
á liði okkar. Þessu er nauðsynlegt
aö menn geri sér grein fyrir til
þess að geta skilið þá þróun, sem
átti sér stað á þessum árum.
Kommúnistaflokkurinn vinnur
kosningasigur 1937 og Sósialista-
flokkurinn stórsigur 1942.
Ilverjar voru ástæður fyrir
þessu?
Sigur Kommúnistaflokksins
1937 var árangur af baráttu hans
og starfi i sjö ár. Hann stóö þá i
broddi fylkingar fyrir hörðustu
stéttabaráttu, sem háð hefur
verið hér á landi, oftast nær i
fullri andstöðu við Alþýðuflokk-
inn og forustumenn Alþýðusam-
bandsins, sem oft tóku sér stööu
með andstæðingunum á móti
Rætt við Guðmund Vigfússon fv. borgarstjómarfulltrúa
okkur. Þaö yrði mikil saga, ef ég
færi að rekja alla þessa baráttu,
en henni er best lýst i bókinni Vor
i verum eftir Jón Rafnsson.Það
nægir að minna á nokkra helstu
atburðina. Þúsundir manna
gengu atvinnulausir og heimili
þeirra sultu oft heilu hungri.
Kommúnistaflokkurinn stóö svo
að segja i daglegri baráttu fyrir
rétti þessara manna til að lifa. 1
júli 1932 varð mikill liössafnaöur
og bardagi við lögregluna i
Reykjavik, foringjarnir sem
flestir voru kommúnistar, voru
fangelsaðir og dæmdir upp á vatn
og brauö fyrir að neita aö svara
fyrir rétti, en látnir lausir að lok-
inni mörg þúsund manna kröfu-
göngu til fangahússins. Alkunn-
astur i sögunni er bardaginn við
lögregluna i sambandi við liðs-
safnað á bæjarstjórnarfund 9.
nóv. þá um haustið. Þá átti að
lækka kaup verkamanna i at-
vinnubótavinnunni um þriðjung.
Það tókst að koma i veg fyrir að
fundurinn næöi að afgreiða málið
og að knýja meirihluta bæjar-
stjórnar til þess að hætta við
kauplækkunaráformin. En fjöldi
manna, þar á meðal flestir for-
ustumanna kommúnista, voru
dæmdir i margra mánaöa fang-
elsisvist. Arið eftir varð fjögurra
vikna verkfall i járniðnaöinum
undir forustu kommúnista, sem
vannst að mestu leyti. Sama ár
varð hið fræga Nóvuverkfall á
Akureyri, sem lauk meö sigri
þrátt fyrir herútboð af hálfu yfir-
stéttarinnar með stuðningi Al-
þýðuflokksins. Arið eftir uröu
sambærileg átök á Siglufirði, hin
svokallaða Dettifossdeila. Þá var
boöið út liði gegn verkamönnum,
vopnuðu slökkvidælum, bareflum
og grjóti, og að þvi stóðu bæði
borgarar og Alþýðuflokksmenn.
Þarna varð verkalýðurinn lika
sigursæll. En á þessu timabili
voru kommúnistar lika allsstaðar
forustuaflið i samfylkingarbar-
áttu gegn hinum risandi fasisma.
Kommúnistaflokkurinn reri að
þvi öllum árum að sameina hin
klofnu verkalýðsfélög og að
stofnað yrði óháð verkalýössam-
band, eða með öðrum orðum, að
Alþýðusambandið yrði skilið frá
Alþýðuflokknum. Honum tókst aö
ná samstarfi við stóra hópa innan
Alþýðuflokksins, sem risu önd-
verðir gegn stefnu forustunnar. 1.
maí 1935 varð kröfuganga
kommúnista i fyrst skipti stærri
en Alþýðuflokksins. Veturinn
1936-1937 safnaði Kommúnista-
flokkurinn á sjötta þúsund undir-
skriftum undir kröfur sinar um
endurbætur á alþýðutryggingun-
um og þær voru lika samþykktar i
flestum verkalýðsfélögum. 1
kosningunum 1937 hvatti flokkur-
inn kjósendur sina til þess að
greiða hinum vinstri flokkunum
atkvæöi, þar sem hann hefði ekki
mann i kjöri, en hvatti jafnframt
kjósendur þessara sömu flokka
að kjósa kommúnista, þar sem
þeir væru i kjöri, og tryggja
þannig ósigur versta afturhalds-
ins. Ætli þetta sé ekki nóg skýring
á kosningasigrinum 1937.
Stofnaði deild á Barðaströnd
Guðmundur Vigfússon fyrrv.
borgarfulltrúi i Reykjavik var
félagi i Komm únistaflokki
islands. Blaðamaður Þjóðviljans
gekk á fund hans nú i vikunni þar
sem hann starfar á skrifstofum
Húsnæðismálastjórnar og lagði
fyrir hann nokkrar spurningar.
— Hvenær kom byltingin til
þln, Guðmundur?
— Ég var I skóla i Flatey á ár-
unum 1929—30, þá aðeins 14—15
ára gamall, og komst þá I kynni
viö mann aö nafni Vigfús Stefáns-
son en hann var mjög eindreginn
byltingarsinni og hafði útsölu
bæöi á Alþýðublaðinu og Rétti. Ég
hneigðist snemma aö sósialisma
og þá sérstaklega að vinstri armi
Alþýðuflokksins viö lestur Réttar.
í hann skrifuðu m.a. Einar
Olgeirsson, Brynjólfur Bjarnason
og Sverrir Kristjánsson, sá
siöastnefndi einkum um alþjóöa-
mál.
— Hvenær gekkstu i
Kommúnistaflokkinn?
— Min heimasveit var Baröa-
strönd og gekkst ég fyrir stofnun
deildar úr Kommúnistaflokknum
þar og gengu I hana um 20 manns.
— Hvernig var litið á þetta
uppátæki unglingsins i sveitinni?
— Það var ekki litið hýrum
augum af öllum. Fólkið skiptist
þá flest i tvo hópa, var annaö-
hvort I Sjálfstæöisflokknum eöa
Framsóknarflokknum. Litið var
á okkur sem öfgahóp óreyndra
unglinga.
— Voru þá engir fullorðnir meö
ykkur?
— Viö vorum flest mjög ung að
árum en þó voru fáeinir fullorðn-
ir. Annars var ekki neikvæðara
viöhorf til okkar en Alþýðuflokks-
ins. Litið var á Alþýðuflokksfólk á
þessum árum sem öfgahóp af
borgaralega þenkjandi fólki. Þaö
var ekki gerður mikill greinar-,
munur á þvi og okkur.
— Hvernig starfaöi Barða-
strandardeild Kommúninsta-
flokksins?
— Viö komum saman til funda
og ræddum vandamálin og tókum
gjarnan afstöðu til mála sem voru
á döfinni. Þegar ég fluttist suður
1933 lagðist deildin niður. Sjálfur
gekk ég þá strax i Félag ungra
kommúnista og Reykjavikurdeild
Kom múnistaf lokksins.
— Hvernig kom þér flokkurinn
syðra fyrir sjónir 18 ára gömlum?
— Þá bar langmest á þremur
glæsilegum mönnum i hreyfing-
unni, þeim Einari, Brynjólfi og
Stefáni Péturssyni. Ýmsir fleiri
menn eru mér minnisstæöir, td.
Haukur Björnsson, Áki Jakobs-
son, Jens Figved, Gunnar
Benediktsson, Hendrik Ottósson,
Jón Rafnsson, Guðjón Benedikts-
son, Þorsteinn Pétursson og Loft-
ur Þorsteinsson járnsmiður.
Þessir koma mér i huga svona 1
fyrstu, en auðvitað mætti nefna
marga fleiri.
— Það er greinilegt að lang-
Rætt við Hauk Björnsson en Kommúnista-
flokkurinn var stofnaður heima hjá honum
„Man ekki öðru vísi
eftir mér en sósíalista”
Nafn Hauks Björnssonar var
mjög áberandi I starfi Kommún-
istaflokks tslands og reyndar var
flokkurinn stofnaður á heimili
hans. Hann býr nú I Sólheimunum
og þangaö lagöi Þjóöviljinn leiö
shia til aö inna hann eftir tiöind-
um frá gömlum dögum.
— Hvernig stóð á þvi Haukur að
Kommúnistaflokkurinn var
stofnaður heima hjá þér að
Laufásvegi 72 fyrir 50 árum?
— Við vorum þá tiltölulega
nýgift hjónin og höfðum tekið á
leigu Ibúð Júliönu Sveinsdóttur
listmálara sem dvaldi erlendis
'eftir forystukonu ihaldsins i dag-
blaði þar sem hún sagði að þarna
væri þeim rétt lýst þessum
kommúnistum, þar sem kona min
hefði farið á fæðingarheimili til
að fæða barn alveg eins og gert
væri i Rússlandi i stað þess aö
fæöa það i heimahúsi. Svonavoru
nú viðhorfin þá.
— Hvers vegna varðst þú sósial-
isti?
— Ég man nú eiginlega ekki
eftir mér öðru visi. Faðir minn,
Baldvin Björnsson gullsmiður,
var róttækur og strax þegar ég
settist I menntaskólann 12 ára
GJAI.D.MERKl ARIÐ 19 3 ^
1. «. 0,15 2. H. 0,25
K.F.f. 0,341 O.AO
■& * K.r.í.ter, ~
I V''1 1
4
""X"
| ^T-J. »Sbi :
4*.oJ *>-
K.» J. 0«tr.: j
pv.í'.i. 0.15
i<æjí.í-. ....„...
" ;1 arip 1? »•■ ••
i
ut?
_ * wA€ •*» V Vá .4
U..M45? f 5 K.l-.(.0,.-.«
K.r,h^s» \í. v
VI uVÍ. <u>* “II I
K.r.t.iw V; v \«- .(. ».»
-.K- > SLJ CSjI
, . o , s.
u.r.f. o.ro : K.r,f. (i.ro,
L. . K.l'.í. O.Ta’ V '
•OK... .
Opna úr flokksskirteini eins félaga úr tsafjaröardeild Kommúnista-
flokks tslands. Eins og sjá má eru félagsgjöld greidd mánaöarlega og
kvittað fyrir meö gjaldmiöum i skirteiniö. Halldór ólafsson átti skir-
teini^en þær sem kvitta á miðana eru Karitas Skarphéöinsdóttir og lik-
lega Halldóra Danivalsdóttir.
um þessar mundir. Þarna var
rúmgóður salur sem Júliana
notaði sem vinnustofu. Þannig
stóð á að konan min lá einmitt á
fæðingarheimili og ég gat þvi
lánað húsið fyrir stofnþingið.
— Manstu vel eftir þessu stofn-
þingi?
— Já, mjög vel. Við vorum
þarna samankomnir um 30 full-
trúar og setti Jón Rafnsson
þingið. Flest vorum við ung að ár-
um en þó voru þarna menn á öll-
um aldri. Mér eru t.d. minnis-
stæðir þeir óitó N. Þorláksson og
Rósenkranz ivarsson sem báðir
voru á fundinum.
— Manstu eftir einhverjum sér-
stökum viðbrögðum við stofnun
flokksins?
— Ég get sagt það hér til gam-
ians að eftir þingið birtist grein
BSHBi
gamall var ég farinn að lesa
bækur á þýsku um sósialismann
og naut ég þar þess að kunna
reiprennandi þýsku, þar sem
móðir min var þýsk. Aðdragand-
ann að stofnun Kommúnista-
flokksins má eiginlega rekja til
Drengsmálsins 1921 þegar farið
var að Olafi Friðrikssyni, en þar
var ég heimagangur og þekkti t.d.
Natan Friedman, rússneska
drenginn sem lætin urðu út af,
vel. Við vorum jafngamlir og
löðuðumst hvor að öðrum m.a.
vegna þess að báðir töluðum viö
þýsku.
— Tókst þú kannski þátt i átök-
unum sem urðu?
— 1 fyrra skiptið þegar lög-
reglan var hrakin frá var ég inni i
húsinu og tók þátt i atganginum
eftir bestu getu,en i seinna skiptið
þegar drengurinn var sóttur,
laumaðist ég inn ihúsið en ólafur
Friðriksson rak mig út. Hann
sagðist ekki vilja hafa mig svo
ungan þarna.
— Tók ekki Natan þetta nærri
sér?
— Nei, ekki svo mjög. Hann var
búinn að upplifa eitt og annaö og
m.a. hafði faðir hans verið skot-
inn á heimili hans og bróður hans
drekkt, svo að hann var orðinn
ýmsu vanur.
— Þú varst siðan virkur sóslal-
isti?
— Já, Félag ungra kommúnista
var stofnaö fljótlega upp úr þess-
um átökum og þar starfaði ég. A
þessum árum tók ég m.a. þátt i
Blöndahlsslagnum og háseta-
verkfallinivog I menntaskólanum
voru haldnir kennarafundir út af
mér. Þá var verið að reka
kommúnista úr skólum um allt
land.
— Varstu rekinn?
—- Nei, ekki beint, en ég var
settur út úr menntaskólanum á
mjög laglegan hátt.
— Hvernig var Kommúnista-
flokknum tekið fyrst eftir að hann
var stofnaður?
— Kreppan var þá að byrja og
atvinnuleysi farið að gera vart
við sig. Viö fórum þá i hóp á fund
bæjarstjórnar, og höfðum viö
Guðjón Benediktsson og Þor-
steinn Björnsson orð fyrir hópn-
um og kröfðumst atvinnubóta-
vinnu. Lögreglan var þá kölluð til
og vorum við allir þrir settir i
Steininn fyrir hávaöa og mót-
mæli á fundinum. Sátum við þar
inokkra daga. Ég hafði verið svo
heppinn aö vera nýbúinn að fá
vinnu á skrifstofu sem bréfritari
á þýsku. Forstjðrinn lét senda
mann til min i Steininn til að ná i
lykilinn að skrifstofunni og til-
kynna mér að ég þyrfti ekki að
koma aftur til vinnu. Upp frá
þessu var ég svo að segja at-
vinnulaus i 2 ár.
— Þú hefur tekiö þátt i 7. júli og
9. nóvemberslagnum?
— Já, ég er hræddur um það;
var I bæði skiptin dæmdur i' stein-
inn en sleppt fyrir konungsnáð.
— Nú varst þú rekinn úr
Kommúnistaflokknum. Hvernig
stóö á þvl?
— Já, það komu upp deilur um
afstööuna til sósiaidemókrata og
ég var þar i hópi svokallaðra
tækifærissinna ásamt Stefáni
Péturssyni og Einari Olgeirssyni
og vorum við Stefán reknir. Ég
Haukur Björnsson: Forstjórinn
sendi mann til min i steininn til að
tilkynna mér að ég þyrfti ekki að
mæta meira til vinnu,
var nú fljótlega tekinn inn aftur
enda varð okkar stefna ofan á ári
, siöar.
— Manstu eftir einhverjum
eftirminnilegum atvikum úr
Bröttugötusalnum ?
— Þar var oft ansi fjörugt og
fjölmennt, en aldrei neinar
óspektir svo að ég muni eftir.
— Einhvern tima urðu einhver
læti út af þvi að hakakrossfáni
var skotinn niður af þýsku skipi i
höfninni. Er það ekki rétt?
— Jú, við skárum niður þennan
fána, og I þeim átökum var ég
sleginn I rot á hafnarbakkanum
af islenskum nasista. Þessum
fána var komið fyrir I vörslu
manns úti i bæ^en seinna var hann
sýndur á fundi I Bröttugötunni og
honum sýnd litilsvirðing með þvi
að trampa á honum.
— Nú var Kommúnistaflokkur-
inn i Komintern. Fórst þú ein-
hvern tima til Rússlands?
— Ég fór sem fulltrúi á 6. þing
alþjóðasambandsins árið 1928,
tveimur árum áður en Kommún-
istaflokkurinn var stofnaður, og
var þar eini Islendingurinn. Þar
var ég I 4 vikur og var m.a. við-
staddur hátiðahöld i tilefni af 25
ára afmæli Bolsévikaflokksins.
— Komstu þar i kynni við ein-
hverja af leiðtogum Sovétrikj-
anna?
— Nei, en ég sá þá alla, bæöi
Stalrn og þá sem siðar voru teknir
af lifi t.d. Búkartn o.fl. Ég varð
þarna var við töluverða dýrkun á
Stalln og fór það i taugarnar á
mér. Á þessu ári stóðu einmitt
yfir deilur um hvort stórbændur
ætti að eiga tilverurétt, en þeir
höföu þá gert uppreisn og m.a.
neitað aö selja afurðir sinar.
Stalin vildi slá þá niður og varð sú
stefna ofan á. Ég kom m.a. á
flokksfund i leikhúsi i Moskvu,
þar sem verið var að deila um
þessi mál og var greinilegt að
flestir voru á Stalinslinunni.
— Aö lokum, þegar þú litur til
baka yfir farinn veg. Hvert tel-
urðu að gildi Kommúnistaflokks
tslands hafi verið I islenskum
stjórnmálum?
—- Ég tel að hann hafi haft
griðarlega mikið gildi i islenskri
verkalýöshreyfingu,enda hafa
flestir leiötogar hans verið þar i
forystu allt fram á þennan dag.
— GFr

flestir flokksmanna voru korn-
ungir, enda margir enn á lifi.
Kommúnisminn hefur mjög höfð-
að til ungs fólks á þessum tima.
— Já, enda var auðvaldsskipu-
lagið ekki fýsilegur kostur fyrir
ungt fólk á þessum árum. Það var
kreppa, atvinnuleysi og fátækt og
við sáum fram á bjartari framtið
i þessu.
— Var ekki mikil áhersla lgöð á
aga I flokknum?
— Jú, reglan var sú að allir
stæðu viö þá ákvörðun sem
meirihlutinn tók. Þaö var lika
hart sótt sbr. 7. júli og 9.
nóvember 1932. Baráttan gegn at-
vinnuleysinu og fyrir þvi að halda
uppi lifskjörunum var aðalmál
flokksins. Almennir fundir úti og
inni á vegum flokksins voru tiöir
og einnig voru nefndir á hans veg-
um sendar á fund borgarstjórnar
og rikisstjórnar til þess aö freista
þess að fá kröfum okkar
framgengt.
— Nú var hart deilt innan
Kommúnistaflokksins á vissu
tima’oili. Hvað viltu segja um þær
deilur?
— Á flokksþingunum 1933' og
1934 varð ágreiningur um af-
stööuna til sósialdemókrata og
vildi vinstri armur flokksins
haröari afstöðu gegn þeim. Urðu
lyktir mála þær aö allstór hópur
var rekinn úr flokknum en flestir
komu þó inn i hann á nýjan leik.
Þessar deilur tóku á sig broslegan
blæ og voru á vissan hátt ömur-
legar. Þetta er ósköp litið
ánægjulegt timabil i sögu flokks-
ins. Það rikti eiginlega hálfgerð
trúarbragðastyrjöld innan hans.
Arið 1935 varö svo samfylkingar-
stefna með Alþýðuflokknum ofan
á I flokknum. Frá árunum 1935 og
1936 eru mér stórar kröfugöngur
Guðmundur Vigfússon: Vegna
uppgangs fasismans voru ungir
menn vantrúaðir á að hægt væri
að bjarga borgaralegu lýðræöi.
og útifundir eftirminnilegastir.
— A vegum flokksins var svo-
kallað Varnarlið verkalýðsins.
Hvað var þaö?
— Varnarliðið gekk I farar-
broddi i kröfugöngum til að verja
þær árásum nasista. Þeir voru þá
farnir aö ráðast bæði á kröfu-
göngur okkar og Alþýöuflokksins
og eins að einstaklingum aö
næturþeli. Guðjón B. Baldvinsson
og Höskuldur Dungal, þá ungur
stúdent, urðu t.d. báðir fyrir slik-
um árásum.
— Var varnarliðiö vopnaö?
— Nei, en bar litlar fánaveifur
á trépriki.
— Var ekki aðalsamkomu-
staöur ykkar i Fjalakettinum eöa
Bröttugötusalnum svokallaöa um
árabil?
— Jú, þar voru haldnir fundir i
flokknum og einingum hans._
Siðan voru sellur starfandi i hverf
unum og einnig á vinnustöðum
t.d. viö höfnina. Þaö voru tölu-
verð átök I Dagsbrún á þessum
árum. Héðinn Valdimarsson var
þá formaður Dagsbrúnar, en
málsvarar fyrir vinstri and-
stöðuna I félaginu voru aðallega
þeir Eðvarö Sigurðsson,
Þorsteinn Pétursson og Pálmi
Þóroddsson. Héðinn var ákaflega
eftirminnilegur, umsvifamikill og
stórbrotinn forystumaöur. Auk
þess aö vera aðalverkalýösfor- •
inginn var hann einnig stórat-
vinnurekandi,en hagfræðingur aö
mennt. Hann gekk siöan til liös
viö okkur er Sósialistaflokkurinn
var stofnaöur.
— Að lokum, Guðmundur:
Stefnduð þið að byltingu?
— Kommúnistaflokkurinn var
byltingarsinnaður, á þvi leikur
enginn vafi. Ég held aö óhætt sé
aö segja að vegna uppgangs
fasismans hafi menn vart trúað
þvi að hægt væri aö bjarga
borgaralegu lýðræði og það hlyti
fyrr eða síöar aö leiöa til loka-
átaka milli verkalýðsins og
fulltrúa auöhyggjunnar. Hins
vegar voru allir á þvi að vernda
ætti þau réttindi sem borgaralegt
þjóðfélag hafði áunniö.
— GFr.