Þjóðviljinn - 17.12.1980, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miövifcudagur 17. desember 1980
bókmcnntir
Sjáandinn sem
alla hluti skilur
William Heineseni
Það á að dansa.
Nýjar sögur frá Þórshöfn.
Þorgeir Þorgeirsson þýddi.
Mál og menning 1980. 217.
bls.
William Heinesen situr i hárri
elli i Þórshöfn og skrifar sögur af
miklu æskufjöri. Hver getur til að
mynda annað en heillast af sögu
eins og Fúskarar sem gerist um
þær mundir þegar „æskunni var
að þyrma yfir mann”? Enn á ný
kynnumst við þessum ljúfsáru og
hlægilegu og stórkostlegu
ævintýrum ungs manns sem fær
yfir sig fyrstu fárviðri ástarinnar
og stendur þau af sér með skáld-
skap. Heimurinn er svo nýr og
ferskur og möguleikar hugar-
flugsins stórbrotnir, eins þótt að
sögumaður sé barasta lærlingur
hjá Römershöndlun og sitji i
skuggalegu pakkhúsi við að
sortéra kartöflur: fyrr en varir er
þessi nýfermdi strákur orðinn
drottinn allsherjar sem skilur
sauðina frá höfrunum undireins
og hann staflar stinnum kartöfl-
um i hvitskúraðar umbúðir en
kastar meyrum og skemmdum út
i ystu myrkur! Og þegar ástin og
skáldskapurinn hvolfast yfir hann
og úr verður ein ódauðleg visa þá
gerist þetta:
„Svo hallaði hann sér uppi
rúmið aftur, dasaður og
himinsæll, og naut þessarar
sjaldgæfu heillastundar. Var
hreint engin nauðahversdagsleg
búðarloka og kartöfluragari
lengur.
Var beinlinis Agaþon
Skáldið Agaþon
Þetta nafn hafði Fabian úr
almanakinu. Þar stóð það við
fæðingardaginn hans. Það var
hans örlaga- og heillanafn. Hann
elskaði þetta nafn.
Svona nafn sem enginn vissi
um, þó blómstraði það vært og
heimulega i felum þarsem enginn
gáði — einsog þessir unaðslegu
marglitu regnbogaflekkir i poll-
unum á gólfinu i kjallaranum þar
sem Römershöndlun stúaði upp
oliutunnunum....
Agaþon, sjáandinn sem alla
hluti skilur.
William Heinesen
En hann fer ekki að hreykja sér
né gorta af þvi, þvertámóti, hann
verður umburöarlyndur og
mildur i garð mannanna barna,
þessara vesalings starblindu
aula, sem maður þó altént er bor-
inn og fóstraður með..”
Sagan sem gefur bókinni nafn,
Það á að dansa geymir einnig
hinn geðþekka hugblæ æskuminn-
inga, en i henni eru fleiri tónar og
dimmri: brúðkaupsgleöskapur i
Utilli eyju með ógleymanlegum
kvæðamönnum er sundur slitinn
af fárviðri, skipsstrandi, mann-
skaða og brúðarráni. Þarna er til
orðin prýðileg saga, sem um leið
og án þess að lesandinn af viti er
orðin skilmerkileg þjóðhátta-
heimild. i Aðventu eru feðgar á
ferð. Pétur bakari og heimsslita-
spámaður og sonur hans Davið,
þeir eru i fleiri en einum skilningi
i lifsháskaleiðangri i leit að ótta-
legum svörum við talnagaldri
Opinberunarbókarinnar. t þess-
ari sögu koma yfirburðir Heine-
sens einkar vel fram i þvi af hve
miklum skilningi og kurteisi hann
lýsir böli trúarlegs einæðis. Teó-
dóra er af kornungri álfamey og
mennskri þó, sem gerir allt
ótryggt i kringum sig, leggur
ofurást á sóknarprestinn unga og
er mikill harmur kveðinn að öll-
um sem við siika sögu koma, eins
og að likum lætur.
Er nú ekki að orðlengja það að
slika bók leggja menn frá sér með
þakklæti og biðja William Heine-
sen að lifa i hundrað og tuttugu
ár. Þorgeir Þorgeirsson fær
ósvikið lof fyrir þýðingu sina sem
hinar fyrri i þessu ritsafni — hún
er á miklu máli og góðu. AB.
Ég á mig sjálf
Áslaug Ragnarsr
Haustvika.
Orn og Örlygur 1980
177 bls.
Sif heitir konan sem segir þessa
sögu. Hún hefst á skelfilegum
ótiðindum af ungri konu, kjör-
dóttur góðra kunningja, sem eru
höfð að tilefni til að rifja upp
fortiðina, og siðan er nokkrum
dögum bætt við nútið sögunnar.
Sagan snýst um viðleitni aðal-
persónunnar til að átta sig á lifi
sinu og sambandi við annað fólk.
Hún á að baki fóstureyðingu á
unglingsárum, sæmilegt
hjónaband en þó leiðigjarnt,
uppskurð á krabbameini i brjósti,
skilnað, nýtt ástarsamband sem
staðið hefur alllengi.
Sif og aðrir þeir sem mest koma
við sögu eru rikt fólk, svo rikt að
það viröist aldrei þurfa að hafa
þessar venjulegu fjárhagsá-
hyggjur af afleiðingum gerða
sinna: eiginmaðurinn er þing-
maður, fyrsti ástmaðurinn
skurðlæknir, annar ástmaður
geðlæknir og þar fram eftir göt-
um. Þetta yfirstéttarfrelsi gerir
það m.a. að verkum að það er
sem broddurinn sé úr lifsháskan-
um: það er ekki miklu meira hætt
til en velliðan eða vanliðan i
ástum.
Sif er einsog svo margar konur
aðrar i nýlegum skáldsögum að
glima við hið hefðbundna
kvenhlutverk. Hún hefur losað sig
við óskhyggju um hamingjuna
sem eitthvert varanlegt ástand.
Hún er komin alliangt frá þeim
viðhorfum, að fórninsé eða hljóti
að vera hlutskipti móður, konu og
meyjar. Og þá daga sem sagan
gerist er hún endanlega að koma
sér niður á það, að sambúð kynj-
anna svari ekki kostnaði: „Sjálf
hefi ég valið mér það hlutskipti áð
vera ein. Það er enginn betri
helmingur” (bls. 177).
Af þessari lýsingu mætti ef til
vill ætla, að i Haustviku sé óspart
pundað á karlrembuna. Það er
samt ekki svo. Það er nokkuö
jafnræði með þeim hjónum, Sif og
þingmanni. Þau leggja nokkuð
jafnt til sins skipbrots. Og þótt
hún telji sig þurfa að lesa
ástmanninum, Boga skurðlækni,
pistilinn fyrir „hömlulausa eigin-
girni og sjálfbirging”, þá gerir
hún sér sjálf grein fyrir þvi i
leiðinni, að hún er ekki miklu
skárri. Einnig hún er að nota
aðra. Og þótt hún viti ekki alltaf
af þvi, þá ætti það aö vera
lesandanum hægur leikur að
fylgjast með þeirri lifsspeki
„skynsamlegrar eigingirni” sem
mótar allt far aðalpersónunnar.
Sif segir við son sinn, hómósexú-
alistann Benedikt, sem kemur i
heimsókn með miklar játningar
og hjónaband i rusli: „Ég veit
ekki hvort þú ^kilur, að meðan ég
er aö hlusta á þig segja frá, þá er
égallan timann aö hugsa um sjálfa
Aslaug Ragnars
mig. Ég heyri allt sem þú segir,
tek eftir hverju orði og tengi
útkomuna við enn annaö”. Þessi
viðbrögð segja margt um Sif og
reyndar það andrúmsloft i mann-
legum samskiptum sem rikir i
sögunni. Þú gefur ekki neitt. Þú
ert læstur inni i sjálfum þér. Þú
reiknar út „i hverju þinir eigin
hagsmunir eru fólngir”, eins og
Sif segir við tengdadóttur sina.
Það verður ekki betur séð en að
höfundurinn sé samþykkur þess-
ari lifsstefr.u Sifjar: þetta er
•þróun til skynsamlegs sjálf-
stæðis, „ég á mig sjálf” kveður
Megas. Það getur hinsvegar vell
verið að lesandinn hafi sitthvaði
við slikar niðurstöður að athuga.
Hann getur fallist á það að gott séi
að vinna bug á blekkingum unii
sig og aðra. En þegar lausnin er ii
raun fólgin i þvi að forða sér
undan þeirri áhættu sem felst ií
nánum tengslum við annað fólk
þá getur eins verið að Sif i Haust-
viku og hennar likar vérði fyrsl;
og fremst aumkunarverðir.
Saga Aslaugar Ragnars ber
fullmikinn keim af almennum
sálfræðilegum vangaveltum og
játningatisku. En höfundur stilar
um margt lipurlega, sýnir at-
hyglisgáfu og minni á viðbrögð og
aðstæður, sem að haldi megi
koma i söguvefinn. Persónurnar
eru misjafnlega skýrar, til dæmii
er eiginmaðurinn miklu þoku
kenndari en viöhaldið Bogi, s£
sem mestu ræður um þá ályktui
sögukonunnar að best sé-
manneskjunni að vera ein. — AB
Þuríður Jóhannsdóttir skrifar
um barnabækur
V eruleiki
Ásrún Matthiasdóttirt
Vera. 86 bls.
Mál og menning 1980
Hér er á ferðinni saga um 5 ára
stelpu. Foreldrar hennareru skil-
in, hún býr hjá pabba sinum og
heimsækir mömmu af og til. Við
fáum að heyra um eina slika
heimsókn, um heimsókn til afa og
ömmi*partý heima og fleira sem
litlir krakkar gera. Höfundi tekst
vel að segja söguna frá sjónarhóli
barnsins, Vera verður lifandi
persóna sem okkur langar gjarn-
an til að kynnast betur — það
sem hún er að gera og hugsa
kemur okkur við. Ég er illa svikin
ef börn geta ekki samsamaö sig
þessári stelpu, fundið sjálf sig, i
ýmsu þvi sem hún er aö velta fyr-
irsér, jafnvel eldri börn en Vera.
vin. Það er svosem ekkert tekið á
þvi sem sliku,en þetta er hluti af
daglegri reynslu margra barna
og i þessari sögu án vandræða.
„Allt i einu opnast dyrnar og
einhvern kemur inn. Nú,er þetta
ekki klósettið, heyri ég mann
segja. Er það nú, hann er örugg-
lega fullur. Þegar fólk er fullt
verður það oft skrýtið. Það talar
hátt, syngur, labbar skringilega
og finnur ekki klósettið. Pabbi
segir að fólk drekki vin til að
skemmta sér betur, en stundum
drekkur það of mikið og þá er
ekkert gaman lengur. Einu sinni
drakk mamma svo mikið að hún
gubbaði i fötu. Það kom ógeðsleg
lykt og pabbi var nærri farinn að
æla lika.” (24)
naður foreldranna hefur að
ií?ðu áhrif á lif Veru eins og
arna seíh verba fyrjr þeirri
Fjögur börn hafa tei
myndirnar i bókinni.
heitir „Konan i rúminu” og er um
það þegar Vera finnur konu uppi
rúmi hjá pabba sinum daginn
eftir partý. „Ég leggst ofan á
pabba og sparka dálitið i Rögnu
til hún viti að mér finnst hún ekki
eiga að vera þarna’’ (63) ,, —
Ragna, þú ert ekki eins falleg og
mamma min, flýti ég mér að
segja og fel siðan höfuðið i
koddanum þvi ég veit það er
dónalegt að segja svona. En mér
er alveg sama núna.” (63) En
börn eru oft fljót að skipta skapi
og ný kona þarf ekki að vera neitt
rosa vandamál. „Ragna veit hvað
öll blómin heita og mér er hætt að
finnast hún leiðinleg... Það er
mjög gaman núna, veisla úti i
hrauni.” (65)
Mættum við fá meira
aðheyra
Ég held að með þvi að tala
svona eðlilega og fordómalaust
um hlutina verði bókin góð. Hún
getur orðið hjálpártæki i
baráttunni við fórdómana. Hún
fellur i góðan jarðveg hjá þeim
börnum sem ég hef lesið hana
fyrir
[ ég hc
farin
sannfrétt;
nvtas5
Fullorðið fólk drekkur brenni-
öðru vlsi en barnið sem bú
hlakka til lengi bjóst við.
þú ertsofnuð, segir mamma og er
ströng á svipinn. Þú ert ekkert
lamma nýjan rnann.
Einn besti kaflinn
bóki
bön