Þjóðviljinn - 04.04.1981, Blaðsíða 10

10 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Helgin 4.-5. april 1981.
HVAÐ FELST I NÝJU BARNALÖGUNUM?
Mörg nýmæli og réttarbót
fyrir börnin og foreldra
Mörg nýmæli felast i barnalög-
unum, sem alþingi samþykkti i
fyrradag og er réttur barnsins til
feörunar, forsjár, framfærslu og
umgengni viö báöa foreldra sett-
ur ofar gömlum ákvæöum um
réttindi og skyldur foreldra viö
barn sitt. Frumvarp aö þessum
lögum var fyrst lagt fyrir alþingi
voriö 1976 og siöan á hverju þingi
allar götur slöan. Sifjalaganefnd,
sem m.a. hefur endurskoöaö lög
um stofnun og slit hjúskapar
(1972) og ættleiöingarlögin (1978)
samdi frumvarpiö en I henni eiga
sæti Armann Snævarr, hæsta-
réttardómari, formaöur, Auöur
Auöuns, fyrrverandi dómsmála-
ráöherra, Baldur Möller ráöu-
neytisstjóri og Guörún Erlends-
dóttir, dósent. Þjóöviljinn ræddi
viö Guörúnu um nýju lögin sem
taka gildi 1. jan. 1982 og helstu
nýmæli þeirra.
Forsjá barns
Með nýju barnalögunum eru
felld úr gildi tvennir lagabálkar,
annars vegar lög um afstöðu for-
eldra til skilgetinna barna, nr.
57/1921 og hins vegar lög um af-
stöðu foreldra til óskilgetinna
barna nr. 87/1947, sagði Guðrún. 1
þessum gömlu lögum var skýr
greinarmunur geröur á óskil-
getnum og skilgetnum börnum,
t.d. hvað varöar forsjána. Skil-
getin börn höfðu forsjá beggja
foreldra en óskilgetin börn höfðu
aðeinsforsjá móður, þó hún byggi
með barnsföðurnum. Þegar upp
úr slikri sambúð slitnaði, kom
Rætt við
Guðrúnu
Erlendsdóttur,
dósent
faðirinn þvi ekki til álita heldur
fékk móðirin sjálfkrafa forsjá
barnsins.
1 nýju lögunum er sambúð I
þessu tilliti jafnaö við hjúskap,
þannig að ef foreldrar barns búa
saman hafa þau forsjá barnsins I
sameiningu. Ef upp úr sambúð-
inni slitnar er þvi álitamál hvoru
foreldrinu eigi að fela forsjá
barnsins* en sú ákvöröun miðast
við það sem barninu er talið fyrir
bestu i öllum tilfellum. í lögunum
er rækilega um það fjallaö hvað
felst i „forsjá barns” og sam-
kvæmt þeim á barnið rétt á forsjá
foreldra.
Faðerni barns
Hvað varðar faðernið gildir
svokölluð „pater est” regla um
skilgetin börn, þ.e. að eiginmaður
konu á þeim tima sem barn er
getið eða fætt er talinn faðir
barnsins. Þar þarf enga sönnun.
Hins vegar getur eiginmaðurinn
vefengt faðernið og það er gert
auðveldara með nýju lögunum.
Frestur til vefengingar er mun
lengri og eins geta bæði móðir og
barnið sjálft vefengt faðernið, en
það er nýmæli. Þannig getur
eiginmaður við gildistöku barna-
laganna vefengt faðernið innan
árs eftir að hann fékk vitneskju
um atvik sem því tengjast, en þó
ekki siðar en 5 árum eftir fæðingu
barns. Dómsmálaráðherra getur
þó veitt lengri frest ef sérstakar
ástæður koma til.
Faðerni óskilgetins barns sem
hvorki er getið né fætt I hjúskap
verður hins vegar að sanna og
gilda þau sömu sjónarmið i nýju
lögunum. Faðerni telst sannað
með viðurkenningu föður, I rikara
mæli en áður með sambúð for-
eldra og með dómi. í eldri
lögunum telst það jafngildi fað-
ernisviöurkenningar ef sambúð
helstóslitið frá 10 mánuöum áður
en barn fæðist þar til tvö ár eru
liðin frá fæðingu þess, en i nýju
lögunum jafngildir það faðernis-
viðurkenningu ef móðir barns og
maöur, sem hún hefur lýst föður
að barni sinu búa saman við
fæðingu barnsins og einnig ef þau
taka sfðar upp sambúð. Þetta er
mikil rýmkun, en sambúðina þarf
að sanna með afriti úr þjóðskrá
eða öörum gögnum.
Ættleiðing
Faðir óskilgetins barns fær með
barnalögunum rikari heimildir-
t.d. ef móðir hyggst gefa barnið,
getur hann farið fram á að fá for-
sjá þess, en það var ekki hægt
skv. gömlu lögunum. Með
lögunum er eiðurinn einnig
afnuminn, þannig að faðerni
barns veltur ekki eftir gildistöku
þeirra á eiði móður eöa þess sem
hún nefnir til. Jafnframt er fellt
úr gildi ákvæði um meðlags-
skyldu manna ef faðerni er ekki
sannað. Faðernissönnun er skv.
nýju lögunum forsenda meðlags-
skyldu.
Umgengisrétturinn
Hvað varðar umgengnisréttinn
segir i lögunum að börn eigi rétt
til umgengni við báöa foreldra
sina, þannig að það foreldri sem
forsjána hefur getur ekki meinað
barninu umgengni við hitt for-
eldrið. Hins vegar getur dóms-
málaráðuneytiö úrskurðaö tak-
markanir eða bann viö umgengni
ef sérstakar ástæður mæla meö
þvi.
Framfærslualdur
í 18 ár
Framfærsluákvæðin breytast
verulega. í fyrsta lagi a- fram-
færslualdurinn hækkaður i 18 ár
og skv. lögunum er heimilt að úr-
skurða framlengingu til tvitugs
vegna menntunar eða starfsþjálf-
unar. Þetta á t.d. við um kostn-
aðarsamt nám eða sérstaka um-
önnun sem fatlað ungmenni þarf.
Eftir að barn hefur náð 18 ára
aldri þarf að fara fram á slika
framlengingu ef ástæða þykir til
við sýslumann, fógeta eða saka-
dóm Reykjavikur og úrskurða
þessir aðilar i slikum málum án
ritstjórnargrein
Frá vinstri?
Það er mikil iðja i borgaraleg-
um blöðum að velta fyrir sér
þeim háska sem lýðræði er talinn
stafa frá vinstri: frá vinstri öfga-
mönnum, frá byltingarsinnum,
frá vinstrimönnum yfirleitt.
Stundum eru vopnaöar uppreisnir
i þriðja heiminum hafðar að rök-
semd — og reynt að láta mönnum
skjótast yfir þá einföldu stað-
reynd, að þegar menn til dæmis I
ýmsum illræmdum rlkjum Róm-
önsku Ameriku gripa til vopna þá
er það ekki gegn lýöræði, heldur
gegn þeim herforingjaklikum
sem banna lýöræði og mannrétt-
indum aö þrifast. 1 annan stað er
mikiö rætt um þá sérkennilegu
hópa sem efnt hafa til pólitiskra
mannrána i sumum löndum
Vestur-Evrópu, og kenna sig að
sönnu við róttækni og byltingu.
Þær hreyfingar hafa þó veriö að
hjaðna og einangrast og þar við
bætist, að atburðir siöasta árs
leiða i ljós, að það er um þessar
mundir fyrst og fremst frá nýfas-
iskum öfíum og hægrisinnuöum
ættingjum þeirra sem haldið er
verið steypt? Svarið er næsta ein
falt: hættan stafar af hægrisinn-
uöum herforingjum, sem eru i
sambandi við nýfaslskar hreyf-
ingar, jafnvel viröulega hægri-
borgara — og kannski bandarisku
leyniþjónustuna i þokkabót. Þess-
ir aðilar sameinuðust allir um að
steypa þingræði i Grikklandi árið
1967, og koma á kúgunarstjórn
sem stóö i sjö löng ár ómældra
hörmunga fyrir griska þjóö. Um
sama leyti komst upp um hliðstæð
áform herforingja og nýfasista
um að steypa lýðræði á ttaliu. 1
fyrra ákváöu tyrkneskir herfor-
ingjar að afnema þingræði á
Tyrklandi i þeim merkilega til-
gangi aö bjarga lýðræöinu, og er
ekki vitað til að bandarisk stjórn-
völd hafi neinn teljandi höfuðverk
af slikri þróun innan NATO, sem
átti vist að vernda lýðræðið, að
minnsta kosti þegar verið var að
tosa Islendinga inn þangað. Og
það kemur á daginn siðustu daga,
að meira aö segja á Bretlandi var
árið 1968 tekiö að spinna samsæri
konungborinna manna, liðsfor-
ingja og fjármálafursta um að
steypa stjórn sósialdemókratans
Hvaðan er
lýðræði háski búinn?
uppi hermdarverkum þeim sem
mannskæöust eru og illkynjuðust.
Hverjir voru að verki?
Og það er ekki úr vegi að skoða
nánar nýja sögu þess lýöræðis
sem byggir ■ þingræði og þar með
margra flokka kerfi. Hvaöan hef-
ur þvi i raun stafað hætta á
undanförnum árum, hverjir hafa
verið að verki þegar þvi hefur
Harolds Wilsons, sem þessu liði
þótti alltof róttæk og likleg til að
steypa Bretlandi út I upplausn og
ringulreiö.
Spánn fyrir
skemmstu
Skyldu landsfeöur I Washington
hafa gert meira en aö gretta sig ef
aö slikt samsæri gegn Verka-
mannsflokksstjórn heföi heppn-
ast?
Þaö er ekki gott að vita. En
ýmislegt það sem hefur leitað upp
á yfirborðið eftir misheppnað
valdarán herforingja og þjóð-
varðliöa á Spáni minnir á það, aö
einmitt Bandarikin eru afar
ótryggur vinur lýðræðis i tvi-
sýnu. Alexander Haig utanrikis-
ráðherra hafði þaö helst um
valdarániö 23. febrúár aö segja aö
það væri innanlandsmái Spán-
verja. Frjálslyntspænskt blað; E1
País, skrifar fyrir skömmu, að
samsærisforingjarnir hafi áöur
en þeir létu til skarar skriöa leit-
að hófanna hjá mönnum I stjórn
Reagans um möguleika á stuðn-
ingi Bandarikjanna við stjórn
sem komiö væri á meö valdaráni.
Blaöiö telur sig vita.að slikum
Guðrún Erlendsdóttir, ddsent.
dóms.
Þá er i lögunum heimildar-
ákvæði um framfærsluskyldu
vegna t.d. skimar og fermingar
barns ásamt eldri ákvæðum um
sérstök framlög vegna greftrunar
og sjúkdóma. Hér er um að ræða
kostnað sem fylgir t.d. fata-
kaupum á barnið sjálft, en ekki
veislukostnað og þess háttar.
— Ef barn einstæörar móður
verður 17 ára I júni 1981 fellur
meðlagsskylda föður niður skv.
núgildandi lögum. Hvað verður
eftir að nýju lögin taka gildi um
áramót?
Þá yrði faðirinn meölags-
skyldur á nýjan leik frá 1. janúar
1982 þar til barnið hefur náð 18
ára aldri i júni það ár.
— Að lokum, Guðrún, ertu ekki
ánægð með að þessi lög skuli loks
hafa náö fram að ganga og hvað
var i veginum allan þennan tima
frá 1976?
Ég er mjög ánægð með að
barnalögin skuli loks hafa verið
samþykkt. Ástæðu þess að þau
hafa ekki verið afgreidd fyrr, tel
ég vera almennt áhugaleysi,
fremur en að einstök efnisatriði
hafi staðið i mönnum. Frum-
varpið var oftast lagt fram að
vorlagi, undir lok þings og þvi
vannst aldrei timi til að afgreiða
það vegna efnahagsmála eða
annars. Nú var frumvarpið hins
vegar lagt fram i upphafi þings og
lögð með þvi áhersla á að af-
greiða það.
—AI
stuöningi hafi hvorki verið lofaö
né honum neitað. En altént hafi
Bandarikjamenn vitað hverju
fram fór, ekki sist sendiherra
þeirra i Madrid, Terence Tod-
man, sem hefur einatt látið i ljós
samúð með herforingjastjórnum
Suður-Ameriku. E1 Pais telur sig
vita, að Bandarikin gætu vel séö
sér hag i forræði hersins á Spáni,
sem væri i ætt viö það sem gerst
hefur I Tyrklandi — slik stjórn
yrði þægileg bæöi bandariskum
fjárfestingum og herstöðvum á
Spáni.
Allt
i stil
Slik afstaða þarf reyndar ekki
að koma neinum á óvart. Hún
væri ekki annað en enn ein itrek-
un á margprófuðu samspili her-
foringja og hægrileiðtoga við
bandariskar leyniþjónustúr og
ráðherra, samspili um skerðingu
lýöræðis, um afnám þingræðis. 1
anda þeirrar stefnu, sem Reagan
og hans liðsoddar gangast nú við
hreinskilnislega — að jafnan beri
að taka „hefðbundna harðstjórn”
fram yfir lýðræði, hvenær sem
lýðræðisleg réttindi hafa fengið
vinstriöflum einhver áhrif á póli-
tiska þróun i samfélagi.
Eða eins og Henry Kissinger
réttlætti bandariska aðstoð viö
valdarán i Chile: viðgetum, sagði
hann, ekki staöiö hjá þegar eitt
. land veröur rautt vegná ábyrgö-
arleysis landsmanna! Með slík-
um rökum var steypt löglega kos-
inni stjórn i Chile, rétt eins og
steypt hafði veriö stjórn Guate-
mala 1954 og Dóminikanska lýð-
veldisins 1965, svo tvö þekkt dæmi
úr vesturheimi séu nefnd.
—AB.