Þjóðviljinn - 01.05.1981, Blaðsíða 14

14 StÐA — ÞJÖÐVILJINM Föstudagur 1. maí 1981
> M I ( M U t t M 1 I M M M I
Furðulegt hvað þreki
fólks er misskipt. Sumir
bogna á miðjum aldri/ aðr-
ir standa teinréttir við
háan aldur þótt þeir hafi
orðið að þræla ómælt alla
ævina. Þannig er Sigríður
Hannesdóttir. Hún er 75
ára gömul og hefur unnið
erfiðisvinnu frá barns-
aldri. Samt er hún teinrétt
og létt á fæti/ orkan skín
enn úr augunum, og þegar
hún talar og segir frá
gömlum dögum og allri
þeirri baráttu sem hún og
aðrir verkalýðsfrömuðir
okkar háðu, leiftra augun
og fjarrænt bros færist
yfirandlitiðöðru hvoru/ en
hörkusvipur kemur á það
þess í milli. Hún hefur frá
mörgu að segja og hún
segir ákaflega skemmti-
lega frá.
Skaust út tilað kíkja
— Þegarég kom til Reykjavik-
ur var ég 17 ára. Ég er fædd og
upp alin í Stykkishólmi en var
munaöarlaus frá 14 ára aldri.
Mdðir mín dó þegar ég var korn-
ung en faðir minn fórst af slysför-
um þegar ég var 14 ára.
Og ástæðan fyrir þvi að þú
komst til Reykjavikur?
— Ég veiktist og varð að f ara á
spi’tala og hér hef ég veriö síöan,
þetta var árið 1922.
þeim árum að fá konur til að
gerast félagar. Við gengum
nokkrar í félagiö og svo um leið
og þær fóru sneri Jóhanna sér að
okkur og sagöi: Þið komið svo i 1.
mai kröfugönguna stelpur minar.
Við vorum bara tvær sem fórum,
ég og vinkona min Björg
Guðfinnsdóttir.
Ykkur hefur ekki verið hótað
brottrekstri fyrir vikið?
— Nei, en allt var gert sem
hægt var til að fá okkur ofan af
þvi að fara. Þess voru dæmi að
fólk væri rekið úr vinnu fyrir að
taka þátt i 1. mai göngu, jafnvel
árið 1924. Við fórum sem sagt i
gönguna og bárum rauða fána á
milli okkar við Björg og viö vor-
um stoltar. Siðan hef ég aldrei
unnið l.mai. Og alltaf tekið þátt i
kröfugöngunni ef heilsan hefur
leyft það og mun gera meðan ég
stend uppi.
Fór um á hjóli
og rukkaði
Þegar þú varst komin i verka-
kvennafélagið fórstu þá strax aö
sinna félagsmálum?
— Já , ég gerði það og ég gekk i
Alþýðuflokkinn gamla um svipað
ieyti. Ég hafði strengt þess heit
þegar ég var 12 ára að verða jafn-
aðarmaður. Þannig var að
Guðmundur á Narfeyri var þá að
stofna Alþýðuflokksfélag fyrir
vestan og kom heim til föður mins
að Utskýra fyrir honum jafnaðar-
mannastefnuna. Ég hlustaðiá allt
samtalið og þegar Guðmundur
fór, tók ég í handlegginn á pabba
og sagði: 1 þennan flokk ætla ég
að ganga þegar ég verö stór. Og
ég stóð við það.
Og svo fórstu aö starfa fyrir
félagiö?
— Ég átti sæti i stjórn
Framsóknar i ein 11 ár, ég man
Rabbaö
við
Sigríði
Hannesdóttur
verkakonu
um
sitt hvað
sem á
daga hennar
hefur drifið
þetta hefði ekki verið hægt með
annarri vinnu. Það versta við
þetta var þegar konurnar voru að
fela sig þegar „helvitis kerling-
in”, en það hét maður hjá þeim
þá,varaðkoma.
Erfittað fá fólk til að
skilja
Var erfittað fá fólk til aö skilja
nauðsyn þess að vera i og efla
verkalýðsfélögin?
— Hvort það var; fólk trúir þvi
ekki nú hvernig þetta var allt
saman. Já, það var sko erfitt.
Bæði var fólk hrætt við atvinnu-
rekendur, sem oft hótuðu þvi ef
það gengi i verkalýðsfélögin og
svo var fræðslustarfið svo litið á
þessum árum Og það sem sárast
var við þetta allt saman, að
fátækasta fólkið var oftast verst i
þessum efnum, og er raunar enn i
dag, þvimiður. Þvi ætlar seint að
skiljast að mesta vitleysa sem
það gerir er að kjósa ihaldið, en
það gerir það nú samt. Ég get
sagt þér eina sögu sem kemur
þessu við. Ég var þá farin að
vinna af fullum krafti i Alþýðu-
flokknum og ég vissi af fjölskyldu
sem bjó inni Blesugróf. Þetta fólk
var sárafátækt, konan um fertugt
en eiginmaðurinn nærri áttræður.
Ég fór til þeirra að reyna að tala
um fyrir þeim. Húsnæðið var
torfbærog allthiö ömurlegasta en
þvf var greinilega haldið eins
hreinu og frekast var unnt. Þegar
ég kom inn voru þau heima hjónin
og tvö ung börn. Mér var boðið
kaffiog ég fór að tala við þau um
jafnaðarstefnuna. Ég heyrði fljótt
inná þau með að hafa kosið ihald-
ið. Loks þegar ég þóttist hafa tal-
aö nóg, spurði ég konuna hvort
við mættum nú ekki eiga von á
atkvæði hennar. Hún sagöi að allt
sem ég hefði sagt væri satt og
rétt, en það væri nú þannig aö
kona sem hún nefndi, framarlega
hjá ihaldinu, sendi þeim hjónum
aíltaf eitthvert góðgæti fyrir jólin
og fyrir kosningar. En þá allt i
einu tók eiginmaðurinn af skarið
og sagði að viö mættum eiga von
á atkvæðum þeirra. Ég lofaði að
sækja þau kl. 10 á kosningadags-
morguninn. Það fréttist að ég
hefði farið til þeirra og þegar ég
kom á kjördag að sækja þau á
tilsettum tíma, var allt lokað og
læst. thaldið hafði orðið á undan
og þau þá skort þor til að segja
nei. Svona var þetta nú, þvi
miður.
Átökin lentu meira
á karlmönnunum.
Varstu ekki þátttakandi i mörg-
um verkföllum á þessum árum?
— Jú mikil ósköp, en það var
nú einu sinni svo, eftir að ég var
komin til starfa hjá Framsókn,
að verkfallsátök lentu meira á
karlmönnunum en okkur konun-
um, enda orðin góð samvinna á
milli Framsóknar og Dagsbrún-
ar. A fyrstu árum Framsóknar
þurftu konurnar aftur á móti að
berjast sjálfar og eru til margar
sögur af verkfallsbaráttu þeirra,
eins og til að mynda Garnaslag-
urinn svonefndi sem sagt hefur
verið frá. En vissulega vorum við
með i þessum átökum. Mér er
minnisstætt hve oft var erfitt að
fá fólk til að berjast fyrir rétti sin-
um og kjarabótum. Þar kom til
sami óttinn og að ganga i verka-
lýðsfélögin, óttinn við a,ð missa
vinnuna. Þetta loddi lengi við.
Ég man eftir þvi þegar ég var
farin að skúra i Ótvegsbankanum
að þar voru engir samningar i
gildi og kaup okkar lágt. Asgeir
Asgeirsson siðar forseti Islands
var þá ný-orðinn bankastjóri og
við ræddum málin við hann, og
báðum um samninga. Hann taldi
érfittað koma þessu i kring nema
Landsbankinn yrði með, en lofaöi
að vinna að lausn málsins, sem
hann og gerði. Við vorum svo
kallaðar á fund með forsvars-
mönnum bankans til samninga.
Fundurinn var rétt byrjaöur þeg-
ar ein konan, nýkomin úr sveit og
sæmilega stæð á þess tima mæli-
kvarða, segir uppúr þurru að
þetta sé allt misskilningur, hún
þurfi ekkert hærra kaup, sé hæst
ánægð með það sem hún hafi.
Þarna var bara um að ræða ótta
við yfirmennina og ekkert annað.
Viö fengum svo samninga og
kauphækkun og hún var ánægð
eins og við hinar.
óskapleg fátækt
Þegar þú varst að rukka fyrir
Framsókn og komst inná mörg
heimili i Reykjavik hjá alþýðu-
fólki, var ekki viða þröngt i búi?
— Hvort það var; svo sár
fátækt að enginn trúir þvi nú til
dags. Já, ég sá margt á þeim ár-
um, og reyndi mikla fátækt sjálf,
eins og á kreppuárunum. Ég get
sagt þér dæmi að veturinn 1936/37
fékk maðurinn minn Hannes
Pálsson aðeins vinnu i eina viku i
svo nefndri atvinnubótavinnu. Og
um sumarið fékk hann vinnu i
„Síberi'uvinnunni” sem svo var
kölluð, en það var skurðgröftur
austur i ölfusi, atvinnubótavinna
sem aldrei kom að gagni. Og ár-
ið 1937 hafði ég i árslaun 1100 kr.
en hann 900; sjáðu bara hvernig
þetta var. Ég var nefnilega svo
heppin að hafa vinnu við að vaska
fisk. Ég hafði 10 kr. á dag þegar
vinna var og ég man að við
greiddum 70 kr. á mánuði i húsa-
leigu, þannig að þú sérð að það
hefur ekki verið mikið eftir. Samt
voru margir verr staddir en við.
— Eina konu þekkti ég sem var
þrisvar flutt hreppaflutningi úr
Reykjavfk til Vestmannaeyja.
Þau áttu sveit i Eyjum og voru at-
vinnulaus f Reykjavik þar sem
þau bjuggu og urðu að þiggja af
bænum. Þá var nauðungarflutn-
ingalögunum beitt. t þriðja sinn
sem hún var flutt með öll börnin
var eitt þeirra á brjósti, hún sjálf
fárveik og þau voru látin hima i
lest á skipi til Eyja. Þegar þangað
kom var þeim komið fyrir á
pakkhúslofti. Eiginmaöurinn var
aldrei fluttur. Börnin fóru út að
leika sér og þá hitti þau kona i
Eyjum sem spurði um móður
þeirra. Þau sögðu hana veika
uppá lofti. Hún var þá með 40
stiga hita, fárveik. Það var hlynnt
að henni og hún snéri aftur til
Reykjavikur. Hún sagði þeim hér
að þeirmættu flytja sig eins oft og
þeir vildu, hún myndi alltaf snúa
til baka. Hún var ekki flutt i
fjórða sinn.
Fjörugir fundir
og ræöuskörungar
Mig langar aðeins að ræða
meira um 1. mai og kröfugöng-
urnar og fundina á þessum fyrstu
árum. Var gerður aðsúgur að
ykkur?
— Já, það var geröur að okkur
aðsúgur, hlegið að okkur og reynt
að gera eins litið úr þessu öllu
saman og frekast var unnt. En
fólk lét engan bilbug á sér finna
vegna þess að það var hugsjóna-
fólk sem þá fór i kröfugöngu.
Fólki var full alvara, þaö gekk
ekki til að sýna sig og sjá aðra
eins og mér hefur þótt fólk gera
siðari árin. Fólk hélt ótrautt
áfram á hverju sem gekk. Og
ræðumennirnir, maöur guðs, allt
saman heitir hugsjónamenn, full-
ir af eldmóði og ræðurnar eftir
þvi. Ég man að nefna þér Héðin
Valdimarsson, Jón Baldvinsson,
Si grlður H annesdóttir.
Þið komið svo í 1. maí gönguna stelpur mínar
Hvað tók viö þegar þú komst af
sjúkrahúsinu?
— Auðvitaö að vinna fyrir sér
og allt var tekið sem til féll. Þá
var enn i tisku að taka ungar
stúlkur í vist og ég fór i vist. A
sumrin var maður gjarnan i
kaupavinnu á þessum árum, en
eins og ég sagði áðan var allt tek-
iö sem tii féll.
Nú kemur svolitiö skrýtinn
svipur á Sigriði og hún segir:
— Veistu það, ég varð vitni að
fyrstu kröfugöngu verkalýðsins 1.
mai hér á landi. Ég man hvað ég
varð hrifin, en kjarklaus; ég þorði
ekki að taka þátt i henni. Ég var
þá i vist að Þórsgötu 15 og var að
þvo þvott. Þá heyrði ég einhvern
hávaða og fór út til að gæta að þvi
hvað um væri að vera og þá var
gangan að fara eftir Lokastign-
um.Þettavar 1923. Ég þorði ekki
fyrir mitt litla lif að taka þátt i
göngunni, enda kannski ekki
orðinn mikill bógur, 18 ára stúlka
utan af landi i vist i Reykjavik.
Ég mátti ekki slóra og horfði þvi
ekki lengi á gönguna, en mér er
einna minnistæðast aö sjá Gróu
Helgadóttur, þessa stóru og
sterku konu bera fána i fylkingar-
brjó&ti. Og Gróa bar alltaf fána i
göngunni 1. mai meðan henni ent-
ist þrek.
Og síðan hef ég tekið þátt í
göngunni
Hvenær byrjaðir þú svo að vera
með I kröfugöngu 1. mai?
— Strax næsta ár eða 1924. Ég
vann þá í fiskvinnu I Melshúsum
ásamt fleiri konum. Þá var þaö
að þær Jóhanna Egilsdóttir, sem
var varaformaður Verkakvenna-
fél. Framsóknar og Sigriður
Olafsdóttir ritari þess, komu aö
morgni 1. mai til okkar i fiskvinn-
una og voru aö skrá konur inni
félagiö, en þaö var oft erfitt á
ekki nákvæmlega hvenær ég tók
sæti i stjórninni en það mun hafa
verið skömmu eftir 1930. Ég var
fjármálaritari og það kom þvi i
minn hlut að rukka inn félags-
gjöldin. Maður varð að fara á
hvern vinnustað eða i hvert hús
þar sem þær áttu heima og hitta
konurnar þar fyrir og rukka
hverja og eina. Þá var nú ekki
haldið eftir af launum fólks
félagsgjöldunum. Sumar konur,
sem ekki gengu i félagið af fúsum
vilja, voru að fela sig fyrir manni
og reyna með þvi móti að losna
við að borga til félagsins. Ég man
sérstaklega eftir einni sem alltaf
fór útum glugga og faldi sig þegar
ég kom. Ég fann hana aldrei og
var orðin þreytt á þessu. Ég fékk
þvi upp gefið heimilisfang hennar
og sat fyrir henni þegar hún kom
heim úr vinnunni. Hún var dulitið
skrýtin i framan þegar hún sá
mig. Ég sagði eitthvað á þá leiö
að það væri svo skrýtið að við
færum alltaf á mis þegar ég kæmi
á vinnustaðinn hennar að rukka
félagsgjöldin, hvort hún vildi ekki
vera svo elskuleg og borga gjald-
ið núna. Hún bauð mér inn til sin
og uppá kaffi og við ræddum
margt. Hún borgaði og varð siðan
ein af ötulustu baráttukonunum i
félaginu. Þannig var það nefni-
lega oftast,þær sem voru erfiðast-
ar fyrst, urðu siðar bestu baráttu-
konurnar.
Var rukkarastarf þitt nokkuö
launaö og varstu þá ekki sjálf i
vinnu?
— Nei, starfið var ekki launað,
biddu fyrir þér. Þaö var ekki fyrr
en sfðar að maður fékk prósentur
fyrir að rukka félagsgjöldin. Ég
var ný-gift þegar þetta var og
starfaði ekki utan heimilis annað
en fyrir félagið og aðalstarfið var
að rukka félagsgjöldin. Ég hjólaði
á milli vinnustaða eöa heimila og

Ekki þætti þetta góður aðbúnaður á vinnustað nú til dags, cn svona var nú vinnuaöstaða kvenna sem vöskuðu fisk fyrir 50 árum eöa svo.
Hendrik Ottósson og siðast en
ekki sist ræðuskörunginn Olaf
Friðriksson, sem alltaf tók fram i
hverri ræðu að þegar ihaldið væri
farið að hæla manni, þá væri
kominn timi til að gæta aö sér.
Maður lifir á þessum endurminn-
ingum alla ævi.
Voru þetta fjölmennar göngur?
— Fyrstu árin voru þær nú
heldur fámennar, en þeim fjölg-
aði sem komu i þær og einnig var
það svo að á fundina eftir göng-
una komu alltaf margir sem ekki
fóru i gönguna. Og það gat ekki
hjá þvi farið að það sem sagt var i
ræðunum síaðist inni fólk, fékk
það til að hugsa sinn gang.
Hugsjónir horfnar
Þú segir að þessir menn hafi
verið fullir af eldmóði og hugsjón-
um, eru menn það ekki lengur?
— Mér þykir allur eldmóður úr
fólki og hugsjónir horfnar hjá
þeim sem nú eru forsvarsmenn
verkalýðshreyfingarinnar. Þetta
hefur allt misst svip. Nú er bara
hugsað um að fá eitthvað úr
sjóðum félaganna, i stað þess að
spyrja sjálfan sig hvernig get ég
efltog styrkt mitt félag. Ég var 56
ár í Framsókn og er raunar
heiðursfélagi þar. Ég hef aldrei
fengið krónu úr sjóðum félagsins.
Nú erég heilsulaus 75 ára gömul
og fæ ekki einu sinni úr Hfeyris-
sjóði af því að hann var stofnaður
2 árum eftir að ég hætti aö vinna
úti. Mér þykir sem þeir sem mest
unnu fyrir verkalýðshreyfinguna
á fyrstu árum hennar, þegar mest
lá við, njóti minnst af þvi sem
áunnist hefur.
Ertu bitur?
— Nei, alls ekki, maöur er
búinn að ganga i gegnum svo
margt á þessum vettvangi að
maður er hættur aö verða fyrir
vonbrigðum. Nú lifir maður bara
i endurminningunum frá þessum
dögum. Ég á ekki heima i neinum
pólitískum flokki að mér finnst.
Ég tók þátt i þeim átökum sem
uröu þegar Alþýðuflokkurinn
klofnaöi og Sósialistaflokkurinn
var stofnaður. Ég var svo rekin
úr Alþýðuflokknum ásamt þeim
Hannibal og Alfreð Gislasyni og
við mynduðum Alþýöubandalagið
með Sósialistaflokknum. Enn var
sundrung þegar Alþýðubandalag-
ið klofnaði og stofnuð voru
Samtök fijálslyndra og vinstri-
manna. Ég var i þeim hópi. Þeir
sem þar voru i forsvari hættu og
ekkertstendur eftir af þeim sam-
tökum lengur. Sumir hafa meira
að segja sokkið svo djúpt að
ganga aftur i Alþýðuflokkinn. Ég
skil þá ekki.
Var þér ekki boðið að ganga i
hann aftur?
— Jú, mér var boðið það. Þeir
sendu til min menn og sögðu mér
að i raun hefði flokksskirteinið
mitt aðeins veriö lagt til hliðar en
ekki eyðilagt. Ég sagði þeim að
láta það bara liggja til hliðar
áfram. En við skulum tala um
eitthvað skemmtilegra.
Bar 25 kg. yfir Hellisheiöi
Þú hefur nokkrum sinnum
minnst á að hafa verið I kaupa-
vinnu yfir sumarið; þessi skipt-
ing, aö vera I kaupavinnu yfir
sumariðen i fiskvinnu yfir vetur-
inn, var hún ckki erfiö?
— Segja má að ferðalögin, sem
þessu fylgdu hafi stundum veriö
erfið. 011 vinna á þessum árum
var erfið, næstum allt unnið á
höndum. En svona var þetta
einfaldlega og þótti sjálfsagt. Mér
er minnisstætt eitt ferðalag sem ég
fór i sambandi við svona vinnu-
skipti. Ég hafði verið með son
minn ungan við vinnu austur i
Landeyjum. Um vorið kom ég
honum fyrir á Búðarhóli i Land-
eyjum með hjálp þeirrar yndis-
legu konu Vilborgar Sæmunds-
dóttur á Lágafelli, en fór sjálf til
Reykjavikur i fiskvinnu. Viö vor-
um 11 saman i hóp sem fórum
suður, 10 karlmenn og ég. Hópur-
inn safnaðist saman við Hemlu
eins og vant var og fyrsti
áfanginn var aö Tryggvaskála.
— Við vorum ferjuð yfir
Rangá og það var i fyrsta sinn
sem ég kom um borð i ferju, þvi
að um haustið þegar ég fór austur
var ferjan ekki notuð. Þegar yfir
ána kom beið okkar bifreið og i
henni fórum við til Selfoss og
komum að kvöldi dags i Tryggva-
skála þar sem við gistum.
— Daginn eftir var okkur sagt
að kannski yrði hægt að flytja
okkur með bil að rótum Hellis-
heiðar en ófært væri á bil yfir.
Þetta varðtog þegar við fórum úr
bílnum, var allt dótið sett á sleða
sem hópurinn siðan dró. En við
vorum ekki komin langt þegar
sleðinn liðaðist i sundur. Þá var
ekki um annað að gera en hver
tæki sitt hafurtask og bæri á sjálf-
um sér. Minn poki var 25 kg. og ég
mátti taka hann á bakið og leggja
svo á brattann. Færið var þungt,
mikill snjór og blautur og ég
þreyttist fljótt. Þá tók ég pokann
niður, spuröi nærstaddan hvort
hann ætti ekki hnif að lána mér.
Hann hváöi við og spurði hvað ég
ætlaði að nota hann. Ég fékk hnif-
inn, skar gat á pokann og setti
hann svo upp aftur og bar nú i bak
og fyrir sem var auðvitað mun
léttara.
— Það er ljótt aö eiga ekki
þennan poka til minja, ég fleygði
honum víst einhvern tímann, seg-
ir Sigriður kimin en heldur svo
áfram;
— Nú segir ekki af feröum okk-
ar fyrr en við komum aö klifinu
fyrir ofan Kolviðarhól. öll vorum
við mjög þreyttog okkur óaði viö
ferðinni niður, enda færiö þungt.
Ég settist á brúnina og fyrir
framan mig var snjóskafl alveg
niður hliðina. Ég var i oliuborinni
vatnskápu og allt i einu lét ég mig
vaða niður skaflinn og rann niöur
á jafnsléttu. Þegar hinir komu
niður lá ég þar sofandi, örþreytt
eftir feröina, enda var úrkoma
allan timann og pokinn minn far-
inn að þyngjast iskyggilega. Nú,
viö héldum svo heim að Kolviðar-
hóliog fengum þar góðar móttök-
ur, föt okkar voru þurrkuð og við
fengum að borða og hvila okkur,
hvilik dýrð. Þegar lagt var upp
frá Kolviðarhóli kom i ljós að
ófærð var svo mikil að við mynd-
um þurfa aö ganga niður að Lög-
bergi. Það gerðum við, ösluðum
aurinn uppá miðjan legg. Siðan
fengum við bilfar frá Lögbergi og
þegar ég kom til systur minnar i
Reykjavik og tók af mér skóna
voru þeir fullir af aur og fætur
minir allir i blöðrum. Ég komst
ekki i neina skó nema stóra
gúmmiskó og á þeim gekk ég til
Katrinar Thoroddsen læknis. Hún
skoðaði þetta og stakk á öllúm
blöðrunum, setti eitthvað
græöandi við og svo var bara að
biða þangað til sárin gréru.
— Jú, þetta var mjög erfitt
ferðalag, en ég var ung og sterk i
þá daga og maður lét sig hafa
þetta. Þeir karlmennirnir 10 sem
með mér voru sýndu ekki af sér
neinn riddaraskap með þvi að
bjóðast til að skipta minu dóti
niður á sig aö bera, enda hafa þeir
sjálfsagt haft nóg með sitt^ ég báð
heldur ekki um neina hjálp. Það
gildir að bjarga sér sjálfur á
erfiðum tímum.
— S.dór.