Þjóðviljinn - 27.08.1981, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 27. ágúst 1981 ÞJóDVlLJINN — SIÐA 7
Fornleifarannsóknir á Þingnesi við Elliðavatn:
Leifar elsta þingstaðarins?
Þaö bendir mjög margt til þess
aö rústirnar hér á nesinu séu
leifar af mjög fornum þingstaö,
sögöu fornleifafræöingarnir sem i
sumar hafa unniö viö uppgröft á
Þingnesi eöa Krossnesi viö
Glliöavatn i Heiömörk. Viö höfum
tekiö ofan af einni stærstu rúst-
inni á svæöinu og höldum aö þetta
sé svefnskáli. Þetta litur þannig
út; langir bekkir og gangur
á milli. Verksummerki benda til
aö hér hafi ekki veriö stööug
byggö, en árstiöabundin manna-
vist ekki ólikleg. Timamörk notk-
unar eru varlega ályktuö frá 900
til 1400, og sennilega má þrengja
það enn, frá 900 til 1200.
Þjóöviljamenn brugöu sér upp-
aö Elliöavatni i gær i fylgd Björns
Þorsteinssonar sagnfræöings, aö
leita frétta af þingleitinni, og
hittu fyrir þá Guömund Ólafsson,
Þorvald Friöriksson og Baröa
Valdimarsson önnum kafna viö
mælingar á rústinni, en i gær var
siöasti starfsdagur þeirra viö
verkiö þetta sumar. Einn fer út til
náms, annar i sumarfri og sá
þriöji uppá fjöll aö leika meö
Julie Christie.
Þeir hafa grafiö upp harla
myndarlegar rústir á nesinu,
innmál milli steinveggja er 10 1/2
metrar á lengd og 4 1/2 á breidd,
og eftir miöju er siöan gangur
hlaöinn steinum beggja vegna.
Má imynda sér aö þetta hafi
getað rýmt uppundir hálft hundr-
aö manna, en bekkirnir, eða flet-
in, eru um tveir metrar á breidd-
ina. Nokkrir munir hafa fundist, 4
skrautperlur eða álika úr kopar,
en merkasti fundurinn gæti
reynst hluti af pening, sem lá
undir elsta gólfinu. Á svæöinu eru
aö auki um 15—20 rústir, sem
bendir til mikilvægis þess, þará-
meöal hringlaga rúst, sem menn
hafa látiö sér detta i hug aö væri
dómhringur.
Kjalarnesþing er að sögn Ara
fróöa fyrsta þing landsins, haldið
aö tilstuðlan Þorsteins sonar
Ingólfs landsnámsmanns um 900,
og er taliö undanfari alþingis-
stofnunarinnar um 930. Hins-
vegar hefur þingstaöurinn alltaf
veriö á reiki. Menn hafa giskað á
Leiðvöll á Kjalarnesi, rétt utan-
viö Mógilsá, þarsem nú liggur
hraöbraut yfir, en rústir sem þar
hafa verið athugaöar benda ekki
til mikils umstangs.
Augu manna hafa einnig beinst
aö Þingnesi, en sá galli hefur þótt
á, aö þaö kemur Kjalarnesi litið
við, og þingstaöir til forna voru
yfirleitt nefndir eftir þingstööum.
Jónas Hallgrimsson var einna
fyrstur aö slá fram þeirri hug-
mynd, aö á Þingnesi hafi verið
háö fyrsta islenskt þing, og undir
þaö taka nú þeir fræöimenn, sem
þar hafa unnið i sumar meö skófl-
ur og skeiöar.
Séö austur skálann. Steinarööin niöri gröfinni er úr um metraháum vegg, sem hlaöinn er báöum megin viö, og er tvöfaldur meö torfi á milli
upphafiega. Djúpa gröfin i miöju er grafin þarsem áöur hefur veriö gangur milli svefnstæöanna, og veriö hlaðið i kantinn.
Jónas gróf raunar sjálfur i rúst-
irnar, og má sjá merki þess viö
þær vestanveröar. Hann komst
ekki niöurá áætlaö gólf, eöa eitt
þeirra, þvi þau eru tvö eða þrjú
skýr. Raunar kunna þeir
Guömundur honum litlar þakkir
fyrir þetta framtak hans sumariö
1841, þvi að þeir telja dyrnar hafa
staöiö þar sem Jónas gróf, en nú
er erfitt aö sjá upphafleg um-
merki, og hefur Jónas ekki gætt
forsjár nægrar i kappi sinu.
tsland er aö þvi leytinu sérstætt
fornleifarannsóknum, aö hér má
styðjast viö fleira i timasetningu
rústa en tiskuna eöa lagið á þeim
munum og byggingum, sem
finnast eða uppteiknast af likum,
nefnilega öskulög frá þeim gosum
sem þekkt eru af sögum. Elsta
gólfskánin i „svefnskálanum” á
Þingnesi er þannig rétt ofanviö
svonefnt landnámslag, öskulag
sem taliö er komiö frá Torfajök-
ulssvæöinu um 900. Og yngstu
mannvistarleifar eru dável
neðanvið lagiö frá Kötlugosinu
1490.
Fornleifaathugendur okkar á
Þingnesi sögöu greinilegt að elsta
byggingin þar sem nú er grafiö
hafi verið torfhús, en siöan geröir
steinveggir tvöfaldir og torf i
millum. Viö suöurhliö skálans er
harla grýtt, og talin hafa verið
stétt, en rétt neðan hennar sú
hringrúst, sem gæti hafa verið
dómur.
Viðmælendur okkar köstuðu þvi
fram, aö þing i landnámi Ingólfs
heföi verið háö i fyrstu á Kjalar-
nesi, eftilvill að Leiövelli, en
siðan flutt aö Þingnesi, þarsem
aöstæöur allar væru hentugar til
þinghalds, til dæmis auövelt um
hestageymslu á nesinu. En ef
nútimamenn vilja skoöa nesiö
augum Þorsteins Ingólfssonar og
félaga veröa þeir aö hafa i huga
aö Elliöavatn hækkaöi um heilan
metra við Elliöaárstifluna, og eru
nú tvær eyjar þar sem áöur var
nesoddinn.
En hvernig stendur á þvi aö
einmitt Kjalarnesþing er fyrsta
þing landsins? Jú, segir okkur
Björn Þorsteinsson, Ingólfur var
mikill stjórnlistarmaöur, hefur
sennilega þjálfast i viking. Hann
nam Reykjanes, og setti ættmenn
sina og vini við hverja höfn á
svæðinu. Nú, landnám Ingólfs er
eitt kostbesta land islenskt. Þar
eru góöar hafnir og gnótt fiskjar
að sækja á nálæg mið. Þess utan
hvalur og selur, einsog orneinm
Hvalfjörður og Kópavogur benda
til, ennfremur nóg um fugl og
vænn reki. Beitarlönd eru einnig
mikil og góö, og svæöið var hen-
tugt til akuryrkju hér fyrrum
þegar hlýrra var loftslag. Hins-
vegar er landkostum þannig
háttaö, aö til nýtingar þurftu
menn að standa saman. Sauöfé
frá Alftanesi gengur á heiöum
Brot úr silfurpeningi sem fannst
undir elsta gólfi.
með sauðfé úr Selvogi og Olfusi
svo eitthvaö sé nefnt. Þessi þörf á
samstöðu helst i hendur viö mikil
völd einnar ættar um aö form-
festa samvinnu, þessvegna stofna
þeir Kjalarnesþing. Þaö verður
siöan fyrirmynd annarra héraöa-
þinga og alþingis.
Fornleifafræöingarnir vonast
til að geta haldiö áfram
rannsóknum sinum á þessum
merka staö næsta sumar, enda
margt enn ókannaö fyrir þá sem
kunna að lesa sögu úr jarölögum
og húsarústum.
— m
Vcsturhliö skálans. Þarna voru sennilega dyr á mannvirkinu, en steinarót viö útvegginn og lægöin sem
sést á torfgaröinum milli grafanna eru ummerki eftir fornleifagröft Jónasar Hallgrimssonar. A hans
timum var nákvæmnin ekki aöal áhugafornleifafræöinga...
Skrauthiutir úr kopar.