Þjóðviljinn - 03.10.1981, Side 17

Helgin 3. — 4. október 1981 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 17
bókmenntir
Þýðingaraus
Hver og einn gæti sagt sinar
skrýtlur af þýðingum á islensku,
sem allar bera fram sögu af
undarlegu ástandi. Hin einfald-
asta gæti verið um framtakssam-
an prentara sem er að byggja:
hann gefur Ut reyfara og þýðir
hann sjálfur beint á setjaravél-
ina, handritið sjálft var aldrei til.
En látum reyfarana vera. Verri
og spaugilegri flýtisafglöp verða
stundum, þegar einhver tiðindi
gerast úti i heimi sem heimta að
nú sé rokið til og bók þýdd i snar-
hasti. Til dæmis gerðist þaö á
striðsárunum að Rússar voru
orðnir vinir og bandamenn, þá
þurfti að þýða sem skjótast
striðssögu eftir rússneskan höf-
und. t einni slikri gerist það aö
söguhetjan hefur fellt um koll
saltstauk og af þvi það er ills viti I
þjóðtrúnni að spilla salti, þá tekur
hann nokkur saltkorn milli fingra
sér og fleygir yfir öxlina á sér —
til að sleppa undan ógæfu. Þýð-
andinn sem hafði enskan texta
fyrir framan sig, lenti i þeim ó-
göngum að taka salt cellar fyrir
saltkjallara. Setti hann hetjuna
ofan i slikan kjallara og lét hann
mcicaþarsalti i djöfulmóð þar til
einhver ytri atvik björguðu hon-
um Ur prisundinni.
Af hugsjón
Svo gerast átakanlegar sögur
af mönnum sem hafa átt sér þá
hugsjón að koma meistaraverk-
um heimsbókmenntanna á tungu
Egils og Snorra. Ágætur sveita-
presturvann það þolinmæðisverk
að koma einhverri frægustu
skáldsögu heims, Bræðrunum
Karamazof, á islensku og sendi
handritið suður. Þar fór það á
flakk milli útgefenda þangað til
einhver þeirra týndi þvf. Slikt
óhapp fékk ekki á hugsjónamann-
inn og hann þýddi alla þessa 17
hundruð blaðsiöna skáldsögu í
annað sinn — en Bræðurnir
Karamazof eru ekki komnir út
enn I dag.
Vitanlega eru til hamingjusam-
legri sögur af þýöingum: ágætir
menn og áhugasamir hafa að
þeim staðið, og það hefur verið
gert sómasamlega við þá hjá for-
lagi og lesendur hafa hrifisteinn-
ig. En þessi ástrfka sambúð er
sjaldgæf, þvi miður. Afskaplega
sjaldgæf.
Margt skrýtið
Ég hefi ekki gert úttekt á
þýðingum. Ég fór um daginn og
blaðaöi i bókaskrám og ég veit að
hægt er að hafa Ur þeim tölur, en
það er lika ljóst að það þarf að
umgangast þessar tölur með var-
færni. Abókaskrá frá 1979 sést aö
þýddar eru 12 norskar skáldsögur
á islensku á þvi ári. Sko Norð-
menn, gætimaður haldið, en flas
er ekki til fagnaðar: af þessum
bókum voru átta um Morgan
karlinn Kane. 30 bækur þýddar úr
frönsku sama ár, segir skráin —
en þegar betur er að gáð fæst
þessi mikla sókn franskrar menn-
ingar inn i okkar landhelgi fyrst
og fremst með þvi, að Tinni,
Asterix og Lukku-Láki eru allir
komnir i norðursókn i' einu.
Agætir fyrir sinn hatt, en segja
litið um raunverulega stöðu
franskkynjaðra bóka hér á landi.
Það er svo firnamargt i
þýðingarmálum sem er fyrst og
fremst skrýtið. Það þarf enginn
að vera hissa á þvi, þótt hér séu
margir reyfarar þýddir, sumir
kenndirvið hasar.aðrir við ástir.
Enþað erskrýtið að einmitthér á
landi skuli þessar bækur vera
gylltar i sniðum, gjafavörur, að
Ib Henrik Cavling og kannski
Desmond Bagley lika hafi raöað
þessum flottu útgáfum á heiðurs-
hillur hið næsta sér til að minna
gesti á að i einu landi séu þeir
taldir menn með mönnum. Það er
llka skrýtið, hvers vegna einn si-
gildur höfundur er að verulegu
leyti kominn á islensku eins og
Léf Tolstoj, en landi hans og ná-
granni i timanum, og einmitt sá
mtóur, sem mest hefur verið á
dagskráaf öllumRússum á okkar
öld.Dostoéfski, alls ekki. Enþó er
eitt sem er skrýtnast og það er
hlutfaliið milli þeirra bóka, sem
við til hægri verka köllum reyfara
Vangaveltur
á bókavöku um
þýöingar
bókmenntaverka
á íslensku
og hinna sem við kennum við bók-
menntir með sæmilegri sam-
visku.
Uppskeran 1979
Reyfararnir eru auðvitað fleiri,
eins og allir vita. En það skrýtna
er að þeim f jölgar, en öðrum bók-
um fækkar.
Áriö 1979 telst mér til að Ut hafi
komið á islensku 88 þýddar er-
lendar skáldsögur — það er lang-
samlega stærsti flokkurinn i
þýðingasúpunni. 46 voru þýddar
úr ensku, 36 úr Norðurlandamál-
um, aðrar tungur komast varla á
blað. Af þessum 88 skáldsögum
voru kannski 14 bækur sem við
kennum við bókmenntir. Þrjár af
þeim voru endurútgáfur eldri
þýðinga (á Góða dátanum Sjveik
eftir Hasek, á H.C. Andersen, á
JohnSteinbeck). Singer kom út —
af þvi þau sérstöku tiðindi geröust
að hann hefði fengið Nóbelsverð-
laun. Helgi Hálfdanarson þýddi
Sófókles. Helmingurinn af
þý&ngunum 14 voru Ur dönsku og
sænsku — og það hlutfall er ber-
sýnilega tengt þvi að sérstök
fyrirgreiðsla var i gangi, NoiTæni
þýðingarsjóðurinn. Hann hjálpaði
til við að færa okkur ágæta höf-
unda — William Heinesen og
Strindberg, Per Olof Sundman og
Deu Trier Mörch. En hvað hefði
gerst ef hann hefði ekki verið?
Árið 1978 voru skáldsögurnar
erlendu 90, þar af 10 bókmennta-
verk.
Versnandi hlutfall
Fyrir 35 árum, árið 1946, voru
Islendingar farnir að gefa út um
90 erlendar skáldsögur á ári, rétt
eins og nú. En sá var munur á, að
um þriðjungur þessara bóka, um
30 bækur voru nokkur fengur bók-
menntalífi. Þetta ár kom út sigild
verk alltfrá Tidægru Boccaccios,
Balzac og Maupassant og Kleist
og Prosper Merimée, bækur eftir
Norðurlandameistara eins og
Hamsun og Kielland, Selmu
Lagerlög og Sigrid Undset,
Bandarikjamenn eruí fullu fjöri,
Helmingway og Steinbeck og
William Saroyan, þarna eru Con-
rad og Kipling, einnig Sala-
möndrustrið Karels Capeks og
söguleg skáldsaga úr Rússlandi,
Pétur mikli eftir Alexei Tolstoj.
Ein bók af hverjum þrem fyrir
35 árum, kannski ein af tiu nú —
hvað veldur? I þá daga voru
virkjaðir til bókakaupa áskrif-
endur Máls og menningar og
Helgafells — en bókafélög eru til
enn i dag. Aðrir munu minna á
það, að 1946 voru fáar bækur á er-
lendum málum á boðstólum — nú
sésvo komið að m jög margir lesa
erlend mál og fái sér bókmennta-
verk á ensku eða dönsku i þeim
mæli, að forleggjarar leggja ekki
út i nýjar þýðingar — meðan
reyfaralesendur t.d. unglingar
hafa ekki þessa færni. Það er
kannski eitthvað til i þessu. En —
svo enn sé vitnað til Dostoéfski:
áriö 1978 bregður svo viö að i
bókaskrár kemst prentun á
Bræðrunum Karamazof, sem
sveitapresturinn haföi þýtt á is-
lensku. En þetta var óvart þýðing
á færeysku: þar er markaðurinn
fjórum sinnum minni en hér, og
þar eru enn meiri likur til að
áhugafólk noti erlent mál,
dönsku, en við hér. Samt vinna
Færeyingar nú mikil og góð afrek
i þýðingum.
Sjóðir
Við fengum norrænan þýðinga-
sjóð, sem hefur látið margt gott
af sér leiöa. En honum fylgir sú
bakhlið peningsins, að meö þvi að
nokkrarbækur frá Norðurlöndum
fá sérstaka fyrirgreiöslu um
greiðshi þýðingarlauna, þá hafa
bækur af þessu málasviði fengið
forskot fram yfir afganginn af
bókmenntum heimsins. Kannski
torveldað beinlinis útkomu nokk-
urra þýðinga, hver veit? Þvi er
þaö gott mál og nauösynlegt, sem
Gúðrún Helgadóttir minntist á
hér á bókaviku á dögunum: hún
hefur fengið samþykkt lög um
þýðingasjóð sem hefur stærri
yfirferð. Hún hefur sett dæmið
upp sem mannréttindamál, það
eigi fleiri en þeir sem búa yfir
þeimforréttindum að vera tungu-
málafólk að hafa möguleika á að
lesa það sem merkilegt hefur ver-
ið skrifað i heiminum.
Þaö er semsagt ýmislegt sem
stendur til bóta. Þrátt fyrir allt.
En þvi er enn ósvaraö hvernig
skynsamlegast gæti verið að
standa að þvi aö fylla upp i þær
stóru eyður i þýðingum sem við
blasa. Ég hefi stundum verið að
gæla við þá hugmynd, að einhver
aðili fyndist nógu öflugur til að
geta gert langtima áætlun um
mikinn bókaflokk sigildra verka
úr öllum heimi og væri tekið tillit
til islenskra markaðsaöstæðna,
gjafahefða ofl. með þvi að útgáf-
an hefði samstæðan svip og væri
endurnýjuð og stækkuð með
reglubundnum hætti. Það er ljóst
að verðbólga er mikill fjand-
maður slikra áforma, en ein-
hverja mótleiki við henni gætu
menn sjálfsagt fundið sem væru
brennandi i andanum — og hugs-
uðu lengra en til bókhaldsupp-
gjörs um næstu áramót. —áb.
NOTK)
TÆKIFÆRIÐ
Vegna kynningar á hinum nýju HTH innréttingum undanfarið hefur verið mjög
mikið að gera hjá okkur og því miður margir orðið frá að hverfa.
Nú er farið að hægjast um, og ættum við að geta sinnt öllum sem til okkar
leita.
Kynningarafsláttur gildir enn fyrir þá sem panta fyrir 15. október.
Hvetjum ykkurtil að koma og skoða hinar fjölmörgu skemmtilegu HTH
innréttingar eða hringja og fá sendan bækling.
innrétting;
Háteigsvegi 3 105 Reykjavík
Verslun sími 27344