Þjóðviljinn - 09.01.1982, Side 19

Helgin 9.—10. janúar 1982. ÞJöÐVILJINN — SÍÐA 19
leikstýrði. Eftir það var braut
hennar bein á kvikmynda-
tjaldinu. Af kvenfrelsiskonum 4.
áratugsins þótti hún hörðust
allra á kvikmyndatjaldinu.
Ahorfendum þeirra tima stóð
jafnvel ógn af þvi hve frökk hún
var og jafnframt þvi hversu
kynþokki hennar var áberandi.
Það þótti þvi nauðsynlegt að
finna mótleikara sem voru afar
sérstakir og gætu komið henni
niður á jörðina. Á 4. áratugnum
var þessi maður Gary Grant.
Hann var álika glaðbeittur og
Katharine Hepburn og stóð
jafnvel enn meiri gustur af hon-
um. A 5. áratugnum var aðal-
mótleikari hennar Spencer
Tracy, trausti og tilfinninga-
næmi maðurinn. Þó að hann
væri eins og akkeri en hún eins
og seglskúta fyrir fullum vindi
náðu þau vel saman á tjaldinu
og reyndar utan þess einnig, allt
til dauða hans árið 1967. Aðrir
helstu mótleikarar hennar i fjöl-
mörgum kvikmyndum voru t.d.
John Wayne, Peter O’Toole og
Humprey Bogart.
Hann var
feimnastur allra
Henry Fonda hefur löngum
þótt feimnastur allra kvik-
myndaleikara og fyrr á árum
virtist honum ávallt liða illa i
hlutverkum sinum. Þetta varö
til þess aö áhorfendur fundu til
einhverrar samkenndar með
honum og héldu frekar með
honum heldur en sjálfsöruggu
glæsimönnunum. Um 1940 var
Henry Fonda kominn á kaf i
pólitisk hlutverk. Hann lék þá i
kvikmyndum eins og Jesse
James og Þrúgur reiðinnar með
haröri ádeilu á spillt kerfi og á
dögum MacCarthy-ofsóknanna
lenti hann i erfiðleikum vegna
þess eins og fleiri þekktir leik-
arar.
Henry Fonda hefur nýlega
skrifað ævisögu sina og þar
kemur fram að ein besta æsku-
minning hans var þegar móöir
hans vakti hann um miðja nótt
svo að hann gæti séö halastjörnu
sem aðeins sést á 76 ára fresti.
Hann var lika leiddur af föður
sinum á aðaltorg bæjarins, svo
aö hann gæti séö svertingja
refsað þar opinberlega. Hann
var orðinn velþekktur leikari 26
ára gamall og kvæntist þá hinni
loftkenndu leikkonu Margaret
Sullavan, sem hélt óspart fram
hjá honum. Hún framdi sjálfs-
morð. önnur eiginkona hans
Frances Brokaw, móðir Jane og
Peter Fonda, framdi einnig
sjálfsmorð. Þetta varð til þess
að hann hélt börnum sinum frá
sér og það er aðeins fyrir nokkr-
um árum að Peter Fonda, sonur
hans, braut isinn og það er
eiginlega fyrst við upptöku á On
Golden Pond i júli 1980, sem
Jane Fonda nær saman við
föður sinn. Alls hefur Henry
Fonda verið giftur 5 sinnum.
Jane Fonda og samband
hennar viö föður sinn
Jane Fonda er stórstirnið sem
faðir hennar náði aldrei full-
komlega að vera. Tvisvar hefur
hún fengið Óskarsverölaun
(Klute og Coming home) en
hann var einu sinni útnefndur til
þeirra (Þrúgur reiðinnar) en
fékk þau ekki. Hún hefur komist
á forsiður heimsblaöa fyrir
baráttu sina gegn Vietnam-
striðinu og kvenfrelsisbaráttu
og hún leggur alla sina tilfinn-
ingu i leik sinn (likt og Kathar-
ine Hepburn), en hefur ekki þá
fyrirvara á sem einkennt hafa
leik föður hennar.
,,Við urðum þess bæði vör”,
segir Henry Fonda, ,,i samleik
okkar i On Golden Pond, að við
vorum með vissum hætti og
stundum m jög áberandi að leika
okkar eigið samband sem faöir
og dóttir. Jane lék með mikilli
geðshræringu, t.d. á þvi augna-
bliki i myndinni, þegar hún er
að reyna að ná réttu sambandi
við fööur sinn og ég læt sem ég
viti ekki hvað hún er að fara”.
Þannig má segja að þessi nýja
kvikmynd, sem hefur vakið svo
mikla athygli, endurspegli
með nokkrum hætti lif þriggja
aðalleikaranna. En það er samt
ekki það sem gerir hana góða,
heldur frábær leikur úrvalsleik-
ara og góð leikstjórn.
(GFr —byggtá Time).
Bergsveinn Skúlason skrifar:
Ungum var mér sagt, að ég ætti
margt frændfólk á Hjallasandi.
tngveldur Skúladóttir föður-
amma min átti heima hjá foreldr-
um minum i Skáleyjum siöustu
árin sem hún lifði (d. 1916). Hún
ólst upp á Hjallasandi hjá móður
sinni og frændfólki. Faðir hennar
drukknaði þar ytra þá er hún var
kornúng. Einu sinni, nærri pásk-
um, fór hún út á Sand til fundar
við frændfólk sitt. Þegar hún kom
aftur, hafði hún i farangri sinum
freðýsu, snjóhvita og glerharða.
Ýsan sú er það besta sælgæti sem
inn fyrir minar varir hefur komið
um dagana. Hún skipti sælgætinu
á milli heimilisfólksins, og mun
það ekki hafa enst lengi.
— Er alltaf borðuð freðýsa á
Hjallasandi? spurði ég ömmu
mina.
— Freðýsan skriður nú ekki á
land, þó út á Hjallasandi sé, svar-
aði hún.
Faðir minn og tengdafaðir
höfðu báðir róið frá Sandi á sinum
yngri árum. Svo mun og hafa ver-
ið um flesta fulloröna karlmenn i
eyjum á þeim árum, Það var
þeirra fyrsta heimanför.
Gömul verbúð og spil á lijallasandi. Ljósm.: GFr.
Getið bókar
Að visu komu ungu mennirnir
sem fóru i velrið á Sandi ekki all-
ir aftur. Slys voru tið þar ytra.
Þrir bræöur reru á sama báti.
Báturinn fórst með manni og mús
úti fyrir Gufuskálum.
Sæll er sjódauði, sagði amma
min stundum. Hún hafði misst
rhann sinn og einn son i sjóinn.
Fólkið i eyjunum vissi, að eitt
sinn skal hver deyja. Um það var
ekki veriö að fjasa.
En það var sama á hverju gekk.
Enginn þótti maður með mönnum
sem ekki hafði „róið út” eins og
komist var að orði i eyjunum
heima um þær mundir.
Aldrei heyrði ég karlana talaium
vondar lendingar eöa hættulegar
á Sandi, né langa sjóleið innan úr
eyjum i Flateyjarhreppi út i ver-
stöðvarnar yst á Snæfellsnesi i
skammdegi vetrarins á þraut-
hlöðnum smábátum. Þótt fleytan
sykki undir þeim á miðri leið og
þeir slyppu allslausir á brókinni
yfir i næsta bát, virtist það gleym-
ast furðu fljótt. Svoleiöis smá-
munir voru ekki lagðir á minnið.
Ekki man ég heldur eftir, að þeir
hefðu orð á sulti og seyru i verinu,
enda voru þeir gerðir út með nesti
og nýja skó að heiman.
En lág og þröng húskynni könn-
uöust þeir við. — Ef tvær eldri
konur eða ungar heimasætur sátu
andspænis hvor annarri á rúmum
sinum, gat maður ekki komist
fram hjá þeim án þess að strjúka
þeim um hnjákollana, sagði Stef-
án Stefánsson mér, þaulvanur og
þrekvaxinn útróðramaður. En
það var fyrirgefið.
Það er liklega af þessum óbeinu
tengslum minum við ystu byggðir
Snæfellsnessins, að ég hef lesið
allt sem ég hef getað náð i um
þann hrikafagra tröllaukna
landshluta, er yfir rikir enn þá
einhver frumstæður þokki. Og
gaman hef ég haft af að ganga
þar um garða, þá sjaldan ég hef
komið þar.
Það kom þvi eins og af sjálfu
sér, að ég greip úr bókaflóðinu
fyrir jólin Sjómannsævi Karvels
skipstjóra ögmundssonar (1.
bindi).Hún gerist öll i ystu byggð-
unum á norðanveröu Snæfellsnes-
inu, einmitt þeim hluta þess sem
ég heyrði svo oft talað um fyrir 75
árum eða svo.
Að visu eru þær byggðir utan
Hjallasands, sem Karvel verður
skrafdrýgst um i sögu sinni allar
komnar i eyði að þvi er ég best
veit. Bættur sé skaðinn mætti
kannski segja. Og þó. Þær skiluðu
nokkru, en fengu aldrei neitt.
Og Karvel gerir enga tilraun til
að bregða bláma blikandi fjar-
lægðar yfir það lif sem þar var iif-
að, að hætti margra rithöfunda
sem á efri árum sinum skrifa
minningar frá æskustöðvunum.
Fólkið lifði við óræð magn-
þrungin náttúruöfl. Ögnir Jökuls-
ins bjuggu yfir þvi. Ólgandi úthaf
hafði það við og undir fótum sin-
um flesta daga ársins, morandi af
illfiskum og öðrum undarlegum
skepnum. Selir og sjódraugar
byggðu fjörurnar. Börnin gengu
berfætt að lyngrifi á eldbrunnum
hraunum, svo hægt væri að elda
soðninguna. Feður þeirra báru
saltið a bakinu i fiskinn innan úr
Ólafsvik út á öndverðarnestá. Og
ýsuspyrður voru sóttar inn á
Sand, jafnt af konum sem körl-
um, til aö seðja meö húngur barn-
anna i kotunum i Beruvikinni
þegar verst lét. — Kýrin baulaði
undir baðstofugólfinu og fólkið
ornaöi sér við ylinn af henni.
Vond álög og refir drápu kindurn-
ar. En huldufólkið bjó vel klætt
stórbúi i hverjum hól, við asfeitar
k^r og mörvaða sauði.
Þessu öllu segir Karvel frá af
hispurslausri hreinskilni og trúu
minni að þvi er viröist. Og þar
sem hann drepur penna sínum
niöur á aðra staði á nesinu, segir
frá hamrömmum árarmönnum,
veður og báruglöggum formönn-
um, ber frásögn hans sama blæ.
Rimur Siguröar Breiðfjörðs
hafa eflaust gengið á milli bæja.
Guðsorðið var frá Hallgrimi Pét-
urssyni og Jóni Vidalin og sveik
engan.
Ef allt um þraut á þeim akri,
bætti fólkið ótæptvið eftir þörfum
sálmum, kvæðum og þjóðsögum.
Þaö sá gegn um holt og hæðir.
Sköpunarþörfin lifði i blóði þess.
Og vist er að Karvel ögmunds-
syni hefur tekist að færa i letur
eina allra bestu þjóðsöguna sem
til er frá seinni timum. Sagan af
Andrési og ráðskonunni Guð-
björgu er hrein þjóðsaga. Ein sú
allra besta sem skráð hefur verið.
Þökk sé höfundi fyrir að hafa
bjargað slikri gersemi.
Dýrasta framkvæmd einkaaðila til þessa
Fyrirhuguð
gasleiðsla
frá Alaska
Fyrirhuguð jarðgas-
leiðsla frá Alaska, annars
vegar til San Fransisco en
hins vegar til Chicago,
verður líklega dýrasta
framkvæmd sem nokkurn
tíma hefur verið kostuð af
einkaaðilum.
Leiðslan veröur samanlagt 7680
km á lengd og kostnaður við hana
gæti farið yfir 360 miljarða is-
lenskra króna (36 biljónir gam-
alla króna). Til samanburðar má
geta þess að oliuleiðslan frá Al-
aska sem gerð var á siöasta ára-
tug kostaöi um 74 miljaröa isl.
króna en hún er rúml. 1260 km á
lengd. Fyrir nokkru samþykkti
bandariska þingið lög um þessa
framkvæmd sem þegar hafa vak-
ið miklar deilur.
San
Francisco
Þaö er fyrirtækið Alaskan
NorthwestNaturalGas Transport-
ation Co. sem ætlar að leggja
leiösluna en það er samsteypu-
fyrirtæki sem m.a. Exxon og
Standard Oil eiga aðild aö. Þaö
sem mestar deilur hefur vakið i
sambandi viö löggjöf Bandarikja-
þings er að eigendur jarðgas-
leiöslunnar þ.e. fyrrgreint fyrir-
tæki fá leyfi til að senda gasreikn-
inga til neytenda áöur en gerö
leiðslunnar veröur lokiö. Eigend-
urnir hafa talið þetta nauðsynlegt
til aö tryggja sig gegn töfum t.d.
málaferlum eins og raun varð á
meö oliuleiösluna á sinum tima
en gerö hennar var tafin i 5 ár
vegna málshöfðunar umhverfis-
verndarsamtaka.
Væntanlegir gasneytendur i 42
rikjum Bandarikjanna geta þvi
PACIFIC OCEAN
BEAUFORTSEA
Prudhoo Bay
átt von á reikningum upp á allt að
1600 isl. kr. á ári vegna gass til
heimilisþarfa,en hægt er aö rukka
verksmiðjur um allt að 200 þús-
und isl. krónur á ári. 1 lögunum er
jafnvel tekið fram aö unnt sé að
innheimta slika gasreikninga þó
að leiðslurr.ar verði aldrei full-
gerðar.
Ýmis neytendasamtök hafa
harölega mótmælt þessu og telja
aö verið sé að velta áhættunni við
gerð jarðgasleiðslnanna á herðar
almennings. Eftir aö búiö var að
samþykkja lögin (i desember s.l.)
sagði Paul Newman leikari en
hann er formaður þekktra neyt-
endasamtaka að lestarrániö
mikla væri, skitur á priki miðað
við þessi ósköp.
Jarðgasleiðslan er talin nauð-
synleg til að gera Bandarikin ó-
háðari erlendum orkugjöfum þvi
að jarðgasið undir norðanverðu
Alaska er áætlað um 13% af ölium
orkulindum Bandarikjanna.
GFr tók saman.
A kortinu sést hvernig fyrirhuguð
jarögasleiðsla verður lögð frá
Prudhoe-flóa i Alaska til San
Fransisco og Chicago.