Þjóðviljinn - 14.01.1982, Blaðsíða 9

8 SIÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 14. janúar 1982
Fimmtudagur 14. janúar 1982 þjöÐVILJINN — SIÐA 9
Bandariskur Poseidon eldflaugakafbátur. A myndinni sjást eidflauga
hólfin opin.
Sovéskur eldflaugakafbátur af geröinni Delta 1.
Bandariska flugmóðurskipib Nimitz i fylgd meö herskipum. Myndin er tekin á æfingum i Noröur-
Atlantshafi 1980.
Hernaðarumsvif í
N o r ö u r-Atl a ntshafi
Aö styrjöldinni lokinni var meg-
inverkefniö i innanrikismálum
Sovétrikjanna, uppbygging
iðnaðarins, sem var að meira og
minna leyti óstarfhæfur vegna
eyöileggingar striðsins. Utan-
rikismálin beindust einkum að
þvi að styrkja valdastöðuna i
rikjum Austur-Evrópu.
Við lok styrjaldarinnar réðu
Sovétrikin yfir töluverðum fjölda
kafbáta en tiltölulega fáum her-
skipum. Hin pólitiska staða flot-
ans var veik miðað við landher og
flugher, þar sem hann hafði
fremur litlu ráöið um úrslit
styrjaldarinnar.
Stalín taldi þó þörf á uppbygg-
ingu flotans vegna þess, að mögu-
legir andstæðingar voru nú hin
hefðbundnu sjóveldi Bandarikin,
Bretland og Frakkland. Sam-
þykkti hann áætlanir um upp-
byggingu flotans, sem náðu
tuttugu ár fram i timann. Atti
flotinn i upphafi að miðast við að
mæta innrás landgönguliðssveita
einkum við Eystrasalt og Svarta-
haf. Siöar eöa upp úr 1958 var ætl-
unin aö koma á laggirnar úthafs-
flota i hefðbundnum stil er sam-
anstæði af flugmóöurskipum,
stórum beiti- og orrustuskipum
auk öflugs kafbátaflota. Vegna
lömunar iðnaðarins af völdum
styrjaldarinnar, höfðu Sovét-
menn fyrst i stað litil tök á að
hrinda þessum áætlunum i fram-
kvæmd, en undir lok fimmta ára-
tugarins, var uppbygging flotans
hafin.
Af ástæðum, sem öðru fremur
má rekja til hagstæðari land-
fræðilegrar legu og einokunar
kjarnorkuvopna, töldu Banda-
rikjamenn öryggi sinu borgiö að
styrjöldinni lokinni. Var hafin
viðtæk afvopnun heraflans. Flot-
inn, sem undir lok styrjaldarinn-
ar var langstærstur flota heims-
ins, var á timabilinu 1945—1950
minnkaður um 85%, ef miöað er
við skipafjölda, gömlum skipum
var ýmist lagt eða fargað.
En viðhorfin breyttust fljótlega
með ört versnandi sambúð aust-
urs og vesturs. Truman kenningin
og yfirlýsingum um Marshall-
hjálpina 1947, mörkuðu timamót i
utanrikisstefnu Bandarikjanna,
og fyrstu skrefin i þróun viötæks
öryggiskerfis.
Atlantshafsbandalagiö var
stofnað 1949, en þaö er ekki fyrr
en i kjölfar Kóreu-striðsins 1950,
sem hernaðaruppbygging hefst
fyrir alvöru. í ljósi yfirburða
Sovétrikjanna á sviði hefðbund-
ins vopnabúnaðar á meginlandi
Evrópu og þess gifurlega kostn-
aðar, sem samsvarandi uppbygg-
ing i Vestur-Evrópu heföi haft i
för með sér, var miðað að þvi að
gera kjarnorkuvopnaógnunina
trúverðugri. Til aö svo mætti
verða var lagt kapp á að auka
sprengjuflugvélakostinn og að
koma herstöðum upp viða um
heim.
Með hinni nýju stefnu hefst nýtt
timabil i sögu flotans. Var ákveö-
iöað flugmóðurskip skyldu útbúin
meö flugvélum, sem getu höfðu til
árása á Sovétrikin. Frá 1948—1956
var 13 flugmóðurskipumbreytt i
þessu skyni. Arið 1951 hófst smiði
stórra 60.000 lesta flugmóöu--
skipa og áttu Bandaríkjamenn
1961 ein 10 slik skip. Stöðugt voru
gerðar endurbætur á flugvéla-
kosti skipanna á sama tima og
léttari kjarnorkusprengjur voru
smiöaðar.
A Vesturlöndum var um 1953
fariö að veita athygli kafbátaupp-
byggingu Sovétmanna og var
álitið, að kafbátunum væri ætl-
að hindra flutninga yfir
Atlantshafið. Meö hliðsjón af
mikilvægi flutningaleiöanna var
annaö forgangsatriðið i uppbygg-
ingu flotans, þróun gagnkafbáta*
hernaðar. Hefur verið kostað
kapps um hann siðan, i ljósi
þeirrar áherslu, sem Sovétmenn
hafa lagt á smiði kafbáta.
í Sovétrfkjunum uröu mikil
umskipti við dauöa Stalins 1953.
Hinir nýju valdhafar undir for-
ystu Krústjoffs settu vigbúnaöin-
um það meginmarkmið, að jafna
metin við Bandarikin á sviði
kjarnorkuvopnabúnaöarins.
I kjölfar sprengjuflugvéla
1954—1955 var smiði langdrægra
eldflauga látin sitja i fyrirrúmi.
Krústjoff hafði hins vegar litiö
álit á flota i heföbundnum stil
enda var ástæöulaust að óttast
innrás landgönguliðssveita, þar
sem Bandarikjamenn höfðu á ár-
unum 1945—1950 fækkað land-
gönguskipum úr 1200 i 90.
Gjörbreytt var um stefnu I mál-
efnum flotans og honum sett það
höfuðmarkmiö, að hann gæti
grandað bandariskum flug-
móðurskipum, ef til átaka kæmi,
áður en flugvélar þeirra næöu aö
gera árás á Sovétrikin. A timabil-
inu 1954—1956 var fyrri áætlunum
varpaö fyrir róöa. Skipt var um
yfirstjórn flotans og hún falin nú-
verandi yfirmanni hans Sergei
Gorshkov.
Miöað var við að átök við flug-
móðurskip yröu innan marka
flugverndar frá landi og gert ráö
íyrir samræmdum aðgeröum
sprengiflugvéla, dieselkafbáta
búnum stýriflaugum og minni
beitiskipa. Þessum ákvörðunum
var þó ekki fylgt eftir nema að
hluta til þvi aö 1958 voru flugvélar
flugmóðurskipanna orðnar lang-
drægari og gátu gert árásir á Sov-
étrikin frá austari hluta Miðjarð-
arhafs og syðri hluta Noregshafs.
Var flugvernd frá landi ekki leng-
ur möguleg. Hætt var við bygg-
ingu stýriflaugakafbáta og hafin
þróun kafbáta, búnum langdræg-
ari eldflaugum með kjarnaodd-
um. Eldri gerðum dieselkafbáta
var breytt, þeir búnir eldflaugum
og smiöi hafin á nýjum geröum
diesel- og kjarnorkuknúinna kaf-
báta til að bera eldflaugar meö
kjarnaoddum sem dregið gátu
um 600 km. Akveðiö var að tvö-
falda framleiðslu þessara kaf-
báta.
Nýtt tímabil hefst 1961 meö til-
komu bandarískra eldflaugakaf-
báta. Fyrsta kjarnorkukafbát
Bandarikjanna, NAUTILUS var
hleypt af stokkunum 1955. Fijót-
lega komu upp hugmyndir um aö
koma eldflaugum fyrir i kjarn-
orkukafbátum en geröar höfðu
veriö nokkrar tilraunir með
dieselkafbáta i þessu skyni.
Akvöröun um byggingu kjarn-
orkukafbáta búnum svonefndum
Polaris eldflaugum var tekin 1956
og var ætlunin aö ljúka verkinu
1963.
Sovétmenn skutu fyrsta
Sputnik gervitunglinu á loft 1957
og sýndu þar með aö þeir bjuggu
yfir meiri tækni I smiði eldflauga,
en menn höfðu gert sér grein fyrir
á Vesturlöndum. Var byggingu
Polaris hraðað og fyrsta kafbátn-
um hleypt af stokkunum i ársiok
1960. Haustiö 1961 höföu fimm
Polaris kafbátar verið smiðaöir
og 1967 voru þeir orðnir 41 talsins.
Fyrstu kafbátarnir voru búnir
Polaris A-1 eldflaugum sem
drógu 2200 km. Arið 1962 bættust i
hópinn Polaris A-2 sem dregiö
gátu 2700 km og 1964 Polaris A-3
sem dregið gátu 4600 km. Arið
1970 var farið að búa bandariska
kafbáta fjölodda eldflaugum af
gerðinni Poseidon. Eru flestir
kafbátanna búnir þessari gerð
eldflauga nú.
Flotaumsvif Sovétmanna á sjö-
unda áratugnum mörkuðust ann-
ars vegar af viðbrögðum þeirra
við Polaris-kafbátum Bandarikj-
anna, en á hinn bóginn af þvi að
þeir tóku sjálfir að smiöa nýjar
gerðir eldflaugakafbáta.
Flotinn fékk það verkefni aö
mæta ógnuninni frá Polaris kaf-
bátunum. Til að rækja það varð
stöðugt að fylgja þeim eftir á höf-
unum og hafa vopnabúnað til að
granda þeim við upphaf átaka.
Þetta krafðist stöðugrar nærveru
flotans á hafsvæðum þar sem að
Polaris var og búnaðar til að
finna þá og staðsetja auk vopna
til að granda þeim.
Við uppbyggingu flotans var af
þessum sökum sérstök áhersla
lögð á gagnkafbátahernað. Einn-
ig var farið að halda flotanum á
úthafinu. Hefur sovésk flotadeild
veriö staðsett i Miðjaröarhafi allt
siöan 1964. A Indlandshafi hefur
flotinn verið reglulega siðan 1969
og i Karabiskahafinu siðan 1972
og undan vesturströnd Afriku frá
miðjum áttunda áratugnum.
Jafnframt jókst úthald flotans
stööugt i Atlantshafi og Kyrrahafi
á árabilinu 1964—1975.
Sovétmenn bjuggust til að
smiða eldflaugakafbáta á undan
Bandarikjamönnum en tókst mun
seinna að leysa þau tæknilegu
vandamál, sem þvi voru sam-
fara. Diesel- og kjarnorkukafbát-
ar voru þróaöir samhliða i þessu
skyni. Komu fyrstu dieselkafbát-
arnir, Golf, fram 1960 en fyrstu
kjarnorkukafbátarnir Hotel 1963.
t fyrstu voru þessir kafbátar bún-
ir eldflaugum, sem dregið gátu
600km, en uppúr 1964 komu aðrar
i þeirra stað sem dregið gátu 1200
km.
t ársbyrjun 1968 var hleypt af
stokkunum fyrsta svonefnda
Yankee kafbátnum og var hann
búinn eidflaugum sem dregið
gátu 3000 km. Næstu sex árin voru
smiðaðir 34 slikir kafbátar. I
byrjun áttunda áratugarins komu
Kafli úr riti Gunnars Gunnarssonar GIUK-hliðið,
sem nýlega kom út á vegum öryggismálanefndar
fram Delta kafbátarnir meö eld-
flaugum sem dregiö gátu 8000 km
vegalengd og fóru Sovétmenn nú
fram úr Bandarikjamönnum
hvað langdrægni eldflauganna
snerti.
Eflfng eldflaugakafbátanna
einkennir þróun sovéska flotans á
siðasta áratug. Stöðugar endur-
bætur hafa veriö geröar á kafbát-
unum og þeir búnir nýjum fjöl-
odda eldflaugum.
Að ööru leyti hafa Sovétmenn
lagt áherslu á gagnkafbátaher-
væðingu og þá einkum á smiöi
árásarkafbáta. Einnig hefur
verið hafin smiði flugmóöur-
skipa.sem kann aö benda til þró-
unar i átt til ffotauppbyggingar
með mun heföbundnari sniði en
áður.
Þá er greinilegt aö flotanum er
I auknum mæli beitt i pólitiskum
tilgangi. Gerist þaö fyrst og
fremst með nærveru flotans I viö-
bragðsstööu á spennusvæöum.
Eru nærtækustu dæmin stríðið
milli Egypta og Israelsmanna
1973 en þá var flotadeildin i Mið-
jaröarhafi efld að mun og aukið
úthald flotans i Indlangshafi eftir
innrásina I Afghanistan og deilur
Iran og Bandarikjanna.
Viögangur bandariska flotans
hefur alla tið veriö jafnari en hins
sovéska. Er hér átt við, aö upp-
byggingunni hefur ekki I sama
mæli verið beint inn á þá braut aö
leysa ákveöin afmörkuð verkefni
af hendi, heldur hefur flotinn þró-
ast á mun breiðari grundvelli
með það fyrir augum að geta
þjónað flestum þeim pólitisku og
hernaðarlegu hlutverkum, sem
flotar hafa haft i gegnum tiöina.
Norðurflotí
Sovétríkjanna
Sovéski flotinn telur alls 275
stór herskip, 250 árásarkafbáta,
62 eldflaugakafbáta búnum lang-
drægum eldflaugum, 28 búnum
meðaldrægum eldflaugum og um
870 flugvélar af ýmsum gerðum.
Nálægt 430.000 manns teljast til
flotans.
Heildarflotinn skiptist i fjóra
flota; Kyrrahafsflotann meö
bækistöðvar i Petropovolsk og
Vladivostok; Svartahafsflotann i
Sevastopol á Krimskaga; Eystra-
saltsflotann með bækistöövar i
Leningrad og Noröurflotann meö
heimahöfn á Kolaskaga. Norður-
flotinn er stærsta flotadeildin,
enda nýtur hann hentugra hafna
bæði vegna þess að is er þar ekki
til verulegs trafala og að þar er
greiðust leið að opnu hafi.
Umdeilt er hvort Sovétmenn
hyggist beita Eystrasaltsflotan-
um i Norður-Atlantshafi ef til
ófriðar dregur. Telja sumir sér-
fræðingar flotann aöeins ætlaðan
til að verja Eystrasaltiö og til aö
styðja hernaöaraðgeröir i nær-
liggjandi rikjum. Aörir álita, að
flotanum sé ætlað hlutverk i
Norður-Atlantshafi.
Ljóst er aö reginmunur er á
þessum tveimur flotum. I
Eystrasaltsflotanum eru aðallega
eldri geröir herskipa og kafbáta
en I Noröurflotanum nýjustu og
best búnu herskip og kafbátar
Sovétmanna. Höfuðmáli skiptir
þó, að I Norðurflotanum eru flest-
ir eldflaugakafbátar Sovét-
manna, um 70% allra slikra kaf-
báta i eigu Sovétmanna. I Eystra-
saltsflotanum eru aðeins 6 eld-
flaugakafbátar af eldri gerð búnir
meöaldrægum eldflaugum.
Hafi Eystrasaltsflotinn ein-
hverju hlutverki að gegna á Norö-
ur-Atlantshafi skiptir hann varla
sköpum þar sem aðeins yrði um
hluta hans að ræða. Hér verður
þvi eingöngu fjallaö um Norður-
flotann þó að þaö kunni að vera
nokkur einföldun.
Eftirfarandi tafla sýnir áætlaða
samsetningu Norðurflotans:
Eldflaugakafbátar 49, árásar-
kafbátar 126, herskip 70, flugmóð-
urskip 1, flugher 340.
Sé miðað við bandariska flot-
ann má reikna með að milli
70—80% þessa herstyrks sé starf-
hæfur á hverjum tima.
I flotanum eru einnig um 140
smærri skip af ýmsum gerðum:
tundurduflaslæðarar, eldflauga-
bátar, tundurskeytabátar og
landgönguliðsskip.
Fjórar geröir eldflaugakafbáta
eru i flotanum. Er fyrst að nefna
Delta kafbátana, 21 talsins. Þeir
eru ýmist búnir 12 eöa 16 eld-
flaugum af gerðinni SS-N-8 (8000
km) nema nýjasta geröin D III,
sem búin er 16 eldflaugum af
geröinni SS-N-18 (6.500—7.700
km). Munurinn á þessum tveimur
gerðum eldflauga er sá, aö SS-N-8
hefur einn kjarnaodd með um
eins megatonns styrkleika, en
SS-N-18 hefur þrjá kjarnaodda
um eitt megatonn hvert. Getur
hver eldflaug hæft þrjú skotmörk.
Yankee kafbátarnir eru að lik-
indum 20. Eldflaugar þeirra eru
16 SS-N-6 með eins megatonna
kjarnaoddi og draga um 3000 km.
Þá er að nefna fimm kafbáta af
gerðinni Hotel II og þrjá af gerö-
inni Golf II. Þessir kafbátar eru
smiöaöir á timabilinu 1958—1962
og bera hver um sig 3 SS-N-5 eld-
flaugar með eins megatonna
kjarnaoddum.sem draga um 1300
km.
Hvað snertir árásarkafbáta
verður að greina á milli kafbáta
með stýriflaugum og þeirra er
hafa tundurskeyti. Aðalvopn
hinna fyrrnefndu eru stýriflaugar
þó að þeir séu einnig búnir tund-
urskeytum. Stýriflaugar eru
vængjaðar og verður helst likt við
V-I flaugar Þjóðverja, sem skotið
var á London i seinni heims-
styrjöldinni. Þær eru ætlaðar til
árasa á skotmörk á yfirborði t.d.
herskip eöa mannvirki á landi.
A undanförnum árum hefur mest
áhersla veriö lögð á smiði tundur-
skeytakafbáta, einkum til gagn-
kafbátahernaöar. Auk venjulegra
tundurskeyta hafa þeir á að skipa
skammdrægum eldflaugum, sem
skjóta má upp úr sjónum i
gegnum andrúmsloftiö og niður i
sjóinn aftur i þeim tilgangi að
granda öðrum kafbát.
Samtals eru um 40 kafbátar
með stýriflaugum i flotanum þar
af 25 knúnir áfram með kjarn-
orku. Stýriflaugar þessara kaf-
báta draga mislangt, frá 45—550
km. Árásarkafbátar með tundur-
skeytum eru samtals 86 og þar af
33 kjarnorkuknúnir. Nýjustu og
öflugustu gerðirnar eru Victor
(u.þ.b. 20) og Alfha en þessir kaf-
bátar eru einnig með eldflaugar
til gagnkafbátahernaðar innan-
borðs.
Meiri hluti hinna 70 stóru her-
skipa flotans er sérstaklega útbú-
inn til gagnkafbátahernaðar. I
þessu skyni eru þau búin tundur-
skeytum, eldflaugum og djúp-
sprengjum en einnig loftvarnar-
flaugum og fallbyssum auk bún-
aðar fyrir rafeindahernað. Nokk-
ur eldflaugaskip eru i flotanum,
en meginvopn þeirra eru eld-
flaugar af gerðinni SS-N-3 sem
draga um 450 km.
Eitt þyrlu- og flugmóðurskip,
Kiev er staðsett i flotanum. Er
skipiö sérstaklega byggt til gagn-
kafbátahernaðar, þó að það hafi
einnig vopn til annarra hluta.-
Skipiö ber 30 þyrlur og 13 orrustu-
þotur, sem geröar eru fyrir lóð-
rétt flugtak og lendingu. Vopna-
búnaður Kiev er margvislegur,
fallbyssur, djúpsprengjur, tund-
urskeyti, loftvarnarflaugar og
búnaður fyrir rafeindahernaö, en
einnig eldflaugar af gerðinni
SS-N-14 til gagnkafbátahernaöar
og SS-N-12 fyrir skotmörk á yfir-
borði.
Sovétmenn eiga nú samtals
fjögur þyrlu- og flugmóðurskip,
sem öll voru smiöuð á áttunda
áratugnum. Eins og fyrr segir
bendir tilkoma flugmóðurskip-
anna til þess, aö þeir hyggi á upp-
byggingu flotans í mun hefð-
bundnari stil en hingaö til.
Flugher flotans er staösettur á
Kolaskaga og telur hann um 340
flugvélar. Þaraf eru 90 árása- og
sprengjuflugvélár en um 200 kaf-
bátaleitar- og eftirlitsvélar, þyrl-
ur og eldsneytistökuvélar. Nýj-
asta og sterkasta vopn flughers-
ins eru Backfire sprengjuflugvél-
ar en um 25 slikar vélar eru að
likindum staösettar á Kolaskaga.
Eru vélarnar búnar stýriflaugum
meö venjulegum sprengihleösl-
um eða kjarnahleöslum til árása
á skip og skotmörk á landi. Stýri-
flaugarnar draga frá 250—700 km.
Megineinkenni Norðurflotans
er augljóslega hinn mikli fjöldi
eldflaugakafbáta, og eru I honum
um 70% allra slikra kafbáta I eigu
Sovétmanna. Að öðru leyti ein-
kennir flotann hversu mikil
áhersla er lögð á gagnkafbáta-
Sjá næstu síðu
Sovéska fluginóðurskipiö Kiev