Þjóðviljinn - 01.07.1982, Page 6

6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 1. júli 1982
GUNNAR ÖSSURARSON
í ÖRLYGSHÖFN, sjötugur
Gunnar öss er kempa kröss,
segir I vlsu eftir Jón Rafnsson.
ABrir munu betur kunna aö segja
frá kempuskap hans I stéttastríöi
og þjóövarnarbaráttu, þvi aö viö
Gunnar höfum ekki þekkst aö
neinu ráöi nema rúman siöasta
áratug.
Liklegt er, aö mörgum viröist
Gunnar frekar hrjUfur og skráp"
kenndur viö lausleg kynni, og víst
er kaldhæönin honum í blóö runn-
in. bvi skal hér vakin athygli á
öörum fyrirbærum, sem undir þvi
yfirboröi blunda.
Til aö mynda getur þaö dottiö i
hann aö yrkja rómantisk náttUru-
ljóö, t.d. um bárugjálfriö i fjör-
unni, og munar minnstu, aö hann
tónsetji þau lfka. Þá hefur hann
furöufrjóa náttUrugáfu á sviöi
tungumála, svo aö á skömmum
tíma heyjar hann sér nægilegt
hrafl til aö veröa rólfær I hverju
landi. Gott ef hann var ekki kom-
inn eitthvaö niöur I japönsku hjá
henni Myakó hérna um áriö. En
hann lætur ekki þar viö sitja,
heldur les lika býsna mikiö á
þessum sömu málum. Hann varö
t.d. fyrstur til þess aö koma mér
og fleirum á bragöiö af Soltsénit-
sin meö þvi aö útvega hann á
harösoöinni þýsku öörum fyrr.
Eitt litiö vitni þess, hvernig viö
sum hver skiljum og metum höfö-
tima, t.d. hreindýrasteik, ef
hreindýr voru ekki á boðstólum.
Enda vorum.a. matvælafræöing-
ar viöriönir, svo og bæöi framUr-
og afturstefnufólk i' matargerð.
Borömúsik var ævinlega frá
barokk- eöa rokokóskeiðinu.
Formfesta var ekki litil á þessum
árlegu samiifsfundum,þótt sjald-
an væri nema rUmur tugur manns
viöstaddur i senn. Gegndu enda
flestir nokkru embætti, svo sem
skylda bauð. Nokkurnveginn
sami fólkskjarni var i hverri
veislu, en ýmsum persónuleikum
meö æskilegu hugarfari aukiö viö
eftir geöþótta.
Matseöillinn var ætiö kúnstverk
fyrir sig og á ýmsum litt kenni-
legum tungum til skiptis eftir til-
efni, enskýringar aö sjálfsögöu á
alþjóöamáli matargeröarlistar-
innar, frönsku. Hér skal birtur
einn þeirra sem sýnishorn, en þar
er aðaltextinn á svokölluöu „máli
guöanna”, þ.e. sanskrit. Þaö olli
þá nokkrum örðugleikum, aö höf-
uörétturinn var aö þessu sinni
kalkún, enkalkúnar eru upprunn-
ir I Ameriku, en Amerika haföi
ekki enn fundist, þegar sanskrit
var komiö i fast form 400 árum
fyrir upphaf timatals. Jón Rúnar
varö þvi að leysa máliö meö þvl
aö nefna kalkúninn „vestur-
heimska stórhænu”.
lands, sjómannamál, vestfirsku,
reykvisku og islensku. Þvi miður
eru mér fimleikar þinir i frásögn-
um gleymdir og handritin brunn-
in. Margt er menningartjóniö,
Gunnar.
Eftir það hittumst við öðru
hverju og áttum stundum stúss
saman; felldum báðir hug til
Tékkó-Slóvakiu, og þú lærðir
málið og hefur oft verið þar i
landi langdvölum, vinsæll mjög,
einkum hjá hinu fagra kyni. Trú
þin og ást á lifi og framtið þessa
grimma, tröllheimska og misk-
unnarlausa manns hefur verið ó-
drepandi; þess vegna er sumum
svo dýrmætt að vita að þú skulir
vera til. Þrátt fyrir þéttan vöxt
ertu skyldur þeim fuglum lofts-
ins, sem safna ekki i kornhlöður,
og ég hef þaö fyrir satt, að þú haf-
ir aöeins einu sinni látið kúgast
til eignarhalds á föstum verömæt-
um. Það var þegar hann Sigurjón
á Skálanum eöa var það hann
Ragnar, faðir hans, neyddu upp á
þig ibúðinni i Ljósheimum. Þaö er
sögð hafa veriö hörö og einstæö
viðureign, og þú lést að lokum
undan, en auðvitað sár og ákaf-
lega vigmóöur. Þú varst búinn að
þjóna þeim Jóhannesi á Borg,
Ragnari á Skálanum og Aroni i
Vaínöll vel og drengilega sem
og vegir æðri máttarvalda og
bókhaldið hjá Alfélaginu. Þú
þurftir að hjálpa svo mörgum, og
sá timi og þeir peningar eru ó-
mældir, sem hafa farið i það að
dýpka á tslendingum rauöa litinn,
sem verður alltaf bleikari og
bleikari i útsynningshraglandan-
um af Nató-miðum. Agætismenn
stiga eitt spor til hægri og bjóða
upp og ætla svo að taka vinstri-
sveiflu, en Gunnar, Ólafur og
Geir leika fyrir dansi. Aldrei voru
neinar hægrisveiflur I kristals-
veislum.
Ég skil það vel, vinur sæll, að
þú varst dag nokkurn altekinn
átthagaást og raukst af ballinu
hérna syðra vestur i örlygshöfn
til þess að stofna þar þjónustu-
miðstöö. „Maður verður að yrkja
garðinn sinn.” — Fornar sögur
herma að hann örlygur gamli,
vinur heilags Patriks, sem fjörð-
urinn er við kenndur, hafi siglt
suður á Kjalarnes til þess aö sið-
bæta Reykvikinga og reist á
Esjubergi fyrstu kirkjuna sunnan
Hvalfjarðar. Þú ert vist beinn af-
komandi þeirra örlygshafnar-
manna, og það var mál aö snúa
heim aftur.
Bestu kveöjur úr Kópavogi,
Björn Þorsteinsson.
Samkvæmt bókum Kommún-
istaflokks Islands, þá var nýr
maður tekinn inn i raðirnar þann
1. júni 1935, — Gunnar össurar-
son, kominn vestan úr Kollsvik i
Rauðasandshreppi með viðkomu
i Dýrafirði. Það var réttum mán-
uði fyrr, hinn 1. mai þetta sama
ár, sem hægiara sósialdemó-
kratar i Reykjavik þoldu ekki að
heyra Halldór Laxness lesa sög-
una um „Þórð gamla halta” og
hrundu honum þvi ofan af sviðinu
i miðjum lestri. Ekki vitum við
hvort Gunnar össurarson var
staddur á þeirri samkomu, en vel
má það vera.
Og það var lika þetta sama ár,
1935, sem Georgi Dimitroff gaf
linuna frá Moskvu um samfylk-
ingu gegn fasismanum i frægri
ræðu á þingi Komintern. Vel má
vera að. sú ræða hafi flýtt fyrir
inngöngu Gunnars i KommUn-
istaflokk íslands, en hún hreif
hugi margra, ekki siður en vörn
Dimitroffs við Leipzig-réttar-
höldin tveimur árum fyrr.
Sérhvert timaskeið lýtur sinum
lögmálum, og árið 1935 þótti það
ekki goðgá að hrópa eitt
bolsivistiskt húrra fyrir komandi
heimsbyltingu. Það húrrahróp
gat jafnvel náð vestur i Kollsvik,
og ómur byltingarsöngvanna þar
sem þeir itölsku sungu „Bandiera
rossa”, þeir frönsku „Carmagn-
ole”, þeir þýsku „Der rote
Wedding”, og hinir kinversku sitt
rauða hergöngulag. Það voru
seiðandi söngvar og timarnir al-
þjóðlegir undir rauðum fánum.
Og hér úti á Islandi „Kvað við
uppreisnarlag” sungið fullum
rómi. Til að skilja þann seið, sem
lokkaði Gunnar össurarson, ung-
an mann, inn i bröttugötu komm-
<
>>
I1WMI
Wikt h oyftiftf i&78
Jtmfwm i ftituMM tt Kini finli •« fili.
ftnðnw Atn
Mtti ntlrt lilmWlll ^llltl
V(*4 *u )*uvi ttiulvn ffttfti ftvu
I* iim nlin ii iimpiti ii fmlii.
Vl» (Um
ftuiuii fttmt^t |lui ««i Xfrti
Vm: Jftakiitn Fi»« ftU JRifmiiy
•««94
^ - ttiUi lýtui V. ft.
wÞ!T:
íhtf »1 «K
$íí»ííltíi,.*: gfiin ^unnarwin
JflrfWKÍ: ,
JBirciiinp i« if«i: <2Sjérn*»on
WrtllftVvWf WIFW
U jL«.-ðiUiiin, t$mii
TW|ifl«IW:
1 ^ ftuitiK iu miu s *Hsfú»»ort
X 3rOTIR ^ X
*IiUui«t«f»*i: ^uttnarvi
<<
>>
> imíiíki : J^ctUjntur forn&riU

ingjann Gunnar, eru kristalveisl-
ur þær, sem um árabil voru
haldnar honum til heiöurs, enda
taldist hann bæöi verndari þeirra
og sameiningartákn.
En svo bar til, aö eitt kvöld vor-
um viö nokkur stödd f ungkarls-
ibúö hans meö nokkrum gleö-
skap. Þá varö sumum starsýnt á
allan þann tékkneska kristal, sem
Gunnar átti. En hann er vel
kynntur og vinmargur I þvlsa
landi. Kváöu þá tvær konur
uppúr, aö gaman væri nú aö halda
veislu meö öllum þessum
kristalsglösum. Or því varö I
fyrsta skipti allnokkru seinna, og
var þá safnað á einn staö öllum
þeim kristalvörum, sem aörir
Tékkavinir áttu. Munu fá kon-
ungsborö hafa skartaö göfugra
búnaöi.
Matur og vin i veislum þessum
voru jafnan af Utvöldustu og illfá-
anlegustu tegundum á hverjum
Þaö gefur augaleiö, aö svona
elskulegt tilstand er ekki marg-
endurtekiB I tilefni af hvaöa
mannisemer. . . _...
Arm Bjornsson
Óskapleg hraöferö er oröin á
timanum; nú eru allir að veröa
sjötugir og jafnvel áttræðir”, —
sagði ágætiskona viö mig á dög-
unum með trega i röddinni; —
hún var orðin nokkuð við aldur. —
Ég þakka þér, Gunnar snillingur
össurarson, fyrir að hafa veriö á
þeysingi I þessi 70 ár, þótt þú getir
liklega litiö aö þvi gert. I mínum
huga ertu óeigingirni og hjálpfýsi
holdi klædd, og þaö þó nokkuö
myndarlegu holdi og eftir þvi
hraustu.
Fundum okkar bar fyrst saman
I Iönskólanum hans Helga Her-
manns. Ég lék þar kennara, en
bekkurinn læröi mest af þér, þvi
aö þú kunnir allar tungur hafs og
einkasmiöur og völundur, þegar
þeir komust aö þvi aö þú varst
ekki i húseigendafélaginu og
brugöu skjótt viö og bættu úr
skák. Ibúðin var vist fokheld, og
þeir töpuöu engu á fyrirtækinu.
Fávisum til fróöleiks skal þaö
tekið fram að þú hefur allt frá
unglingsárum veriö mjög vel
vinnandi regiumaður, sem allir
sóttust eftir. I kreppunni fyrir
striö varstu togarasjómaður, en
þeir töldust þá tekjuháir. Siöar
vannstu hjá ýmsum, sem gátu
borgað sæmilega vel unnin störf,
en reglumanninum Gunnari varö
ekki uppi fast mikiö af þessa
heims gæöum. Þú hélst aö visu
vinum og kunningjum stundum
fagrar kristalsveislur, sem voru
kenndar viö festar og brúökaup,
en framhald á fyrirtækinu fórst
jafnan fyrir aö þvi er ég best veit.
Fjármál eru órannsakanleg eins
•
Þeir fengu margt að reyna
ungu mennirnir, sem bárust úr
sveitum og sjávarplássum lands-
ins til höfuðborgarinnar meðan
heimskreppan fyrir strið var i al-
gleymingi. Atvinnuleysi og ör-
birgð auðkenndu timann, en samt
er enn sérstæöur ljómi yfir
þessum árum, a.m.k. i augum
þeirra, sem þá og siöar bundu
trúss sitt við málstað sósialisma
og róttækrar verkalýðshreyf-
ingar.
Það eru vonir þessara ára,
trúin á nýtt jafnréttisþjóðfélag, —
innan seilingar, sem ber þetta
timabil uppi i sérstæðri sögulegri
birtu. Vist kann okkur að virðast
vonarbirta þessara ára um margt
dálitið barnaleg nú, en þá var hún
mannlegur veruleiki, heill og
sannur.
únistahreyfingarinnar, þá veröa
menn að taka ofan gleraugu nú-
timans, en islenskir sagnfræð-
ingar skulda kynslóð Gunnars
enn ærlega úttekt á straumum og
galdri þessa fjarlæga, en þó um
margt svo lifandi tima.
Engin kynslóð hefur þolað
stærri vonbrigði en sú, sem
glaðast söng Bandiera rossa i
heimskreppunni miðri, en sá einn
missir mikið, sem hefur átt
mikið, og öreigaæska kreppuár-
anna átti mikla hamingju i
vonum sinum.
Gunnar össurarson verður sjö-
tiu ára i dag. Hann hefur staðiö
undir merkjum i stjórnmála-
hreyfingu islenskra sósialista I
nær hálfa öld, þolað öll él, en
jafnan haldið sæmd sinni. A sinni
löngu göngu hefur Gunnar
veðrast dálitiö eins og fjallanúp-
arnir vestur I Otvikum, en ber